Φιλ Μέιλερ, Πορτογαλία: Η «ανέφικτη» επανάσταση. Λαϊκή εξουσία, κόμματα και στρατός στην επανάσταση των γαρυφάλλων (1974-75), Εκδ. Ανάκαρα 2012, σελ. 416
Παρά ένα τεσσαράκοντα χρόνια συμπληρώθηκαν στις 25 Απριλίου από τη νύχτα εκείνη που οι λιγοστοί βραδινοί ακροατές άκουγαν με περιέργεια το τραγούδι Grandola, vila morena, του αριστερού τραγουδοποιού Zeca Afonso, να μεταδίδεται από τη συχνότητα του καθολικού Radio Renascenca στη Λισσαβώνα.
Το τραγούδι αυτό, που στη συνέχεια θα γίνει γνωστό σε όλο τον κόσμο σαν το τραγούδι της Επανάστασης των γαρυφάλλων, ήταν το σύνθημα για την πρώτη από μια σειρά ανατροπές που θα οδηγήσουν σταδιακά τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, την Πορτογαλία, την Ελλάδα και στη συνέχεια την Ισπανία, στη μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία.
Η δικτατορία στην Πορτογαλία υπήρξε η μακροβιότερη, καθώς το φασιστικό Νέο Κράτος (Estado Novo) των Σαλαζάρ (1932-1968) και Καετάνο (1968-1974) εγκαθιδρύθηκε ως συνέχεια της δικτατορίας του Όσκαρ Καρμόνα που επιβλήθηκε με πραξικόπημα το 1926. Η εμπλοκή του δικτατορικού καθεστώτος σε μια σειρά αποικιακών πολέμων στην Αφρική (Αγκόλα, Μοζαμβίκη, Γουινέα), σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, είχε ως αποτέλεσμα μια σειρά αντιδικτατορικών και επαναστατικών διεργασιών στο εσωτερικό του στρατού που οδήγησαν στο στρατιωτικό κίνημα της 25ης Απριλίου 1974.
Με την παρέμβασή του αυτή το MFA (Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων), που συνιστούσε, στην πραγματικότητα, την ανώτατη ηγεσία της χώρας και τον εγγυητή της μετάβασης στη δημοκρατία, άνοιξε μια περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας όλες οι επαναστατικές προοπτικές στη χώρα ήταν ανοιχτές – μέχρι τη σταθεροποίηση του κράτους που σημάδεψε η συντριβή των κινήσεων μέρους του στρατού και των λαϊκών δυνάμεων στις 25 Νοεμβρίου 1975.
Αυτήν τη ρευστή επαναστατική περίοδο καταγράφει εν θερμώ, μέρα τη μέρα, επί ενάμιση έτος, ο Ιρλανδός συγγραφέας και μεταφραστής Phil Mailer, αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, αφού ζούσε και εργαζόταν εκείνη την εποχή στην Πορτογαλία. Μέσα από τις σελίδες του περνά η ευφορία και η αισιοδοξία των πρώτων μηνών, οι απογοητεύσεις αλλά και οι σκληροί αγώνες που έδωσαν η εργατική τάξη και οι δυνάμεις της επαναστατικής αριστεράς προκειμένου να εμποδίσουν τις ανισότητες του φασιστικού παρελθόντος να ενσωματωθούν στο νέο δημοκρατικό καθεστώς. Ταυτόχρονα, αποτελεί μια πλήρη χαρτογράφηση του γαλαξία των πολιτικών δυνάμεων της αριστεράς και του τρόπου που έδρασαν μέσα σε αυτήν την φάση της επαναστατικής κινητοποίησης, των συνδικάτων και των αυτόνομων εργατικών αγώνων, των τάσεων στο εσωτερικό των Ενόπλων Δυνάμεων. Τέλος, αποτελεί μιας πρώτης τάξεως αποτύπωση της καθημερινότητας, όπως αυτή βιώνεται από έναν λαό που μετά από μισό αιώνα καταπίεσης συνειδητοποιεί ότι όλα τα ενδεχόμενα είναι μπροστά του ανοιχτά… Όπως γράφει και ο ίδιος: «Ήταν υπέροχο: φυσική αμφεταμίνη».
Το πολιτικό αυτό χρονικό γράφτηκε και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1978 από τις εκδόσεις του περιοδικού Solidarity, που εξέδιδε η ομώνυμη βρετανική ελευθεριακή σοσιαλιστική οργάνωση, η οποία εκινείτο στο κλίμα του περιοδικού Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα, που εξέδιδε στη Γαλλία ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Το 2011 επανεκδόθηκε στα αγγλικά από τις Εκδόσεις PM Press.
Στην ελληνική έκδοση, που οφείλουμε στις Εκδόσεις Ανάκαρα από τη Θεσσαλονίκη (διάθεση στην Αθήνα: Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο), εκτός από τα παραρτήματα της αγγλικής, με πλήθος κειμένων, διακηρύξεων και ανακοινώσεων πολιτικών και εργατικών οργανώσεων, περιλαμβάνονται μια σειρά ελληνικών κειμένων για τις επαναστατικές εξελίξεις στην Πορτογαλία, γραμμένα την ίδια εποχή.
Στρατής Αρτεμισιώτης
