Γιάννης Καρακατσιάνης (επιμ.), Νότια Πελοπόννησος (1935-1950),
Αλφειός – Σύνδεσμος Φιλολόγων Μεσσηνίας, 2009, σελ. 354.
Σε παλαιότερες εποχές ο όρος «τοπική ιστορία» προκαλούσε μόνο συγκαταβατικά μειδιάματα στους ιστορικούς. Εθεωρείτο -και όχι άδικα, ίσως- ένας τομέας που ανήκε σχεδόν, κατ’ αποκλειστικότητα, στους ιστοριοδίφες και τους τοπικούς λογίους, ο οποίος το μόνο που είχε να προσφέρει στον επαγγελματία ιστορικό ήταν,στην καλύτερη περίπτωση, κάποιο λεπτομερέστερο πραγματολογικό υλικό, ανάμεσα σε πλήθος άχρηστων και ανεπιβεβαίωτων πληροφοριών.
Η τελευταία εικοσαετία, χάρις κυρίως στην εκρηκτική ανάπτυξη των μελετών για τη δεκαετία 1940-1949, προσέφερε στην τοπική ιστορία μια νέα, διαφορετική αξιοδότηση και, κυρίως, ένα διαφορετικό συγγραφικό υποκείμενο. Δεν είναι πλέον ο συνταξιούχος γυμνασιάρχης που συγγράφει την ιστορία του χωριού του από κτίσεως κόσμου, κατά τα πρότυπα των βυζαντινών χρονογράφων. Είναι οι νέοι κυρίως ιστορικοί οι οποίοι, χάρη σε αυτό που προσφυώς αποκλήθηκε «αποκεντροθέτηση του βλέμματος», επιλέγουν την τοπικότητα προκειμένου, μέσα από αυτήν, να κατανοήσουν πληρέστερα τις κοσμογονικές αλλαγές που έφερε η πολεμική δεκαετία του 1940 στην ελληνική κοινωνία, στο επίπεδο των καθημερινών ανθρώπων. Αλλά, παράλληλα, να διερευνήσει τις «εξακτινώσεις της μέσα σε ένα πλαίσιο αλληλοδράσης κεντρικού/περιφερειακού».
Προϊόν αυτής της επιδίωξης αποτελεί και ο τόμος Νότια Πελοπόννησος (1935-1950), που εκδόθηκε με πρωτοβουλία του Συνδέσμου Φιλολόγων Μεσσηνίας, με την επιμέλεια του ιστορικού Γιάννη Καρακατσιάνη. Επίκεντρο των μελετών που δημοσιεύονται στις σελίδες του αποτελούν οι Νομοί Μεσσηνίας και Λακωνίας, ενώ το χρονικό εύρος τους καλύπτει και την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, κατά τη διάρκεια της οποίας κυοφορήθηκαν πολλές από τις κατοπινές εξελίξεις.
Ο τόμος συγκροτείται σε τέσσερις διακριτές ενότητες, μέσα στις οποίες επιχειρείται να καλυφθεί, έστω και ενδεικτικά, ο ερευνητικός πλούτος που τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει έρθει στο φως. Οι πολιτικο-κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις, ασφαλώς, αποτελούν μία βασική πτυχή. Σε αυτήν ο επιμελητής του τόμου συμβάλλει με τη μελέτη του για την εμφάνιση των ένοπλων ομάδων της Δεξιάς, με επικεφαλής τον Π. Κατσαρέα, στο χώρο της Μάνης, αλλά και τις συνέπειες αυτού του «λευκού» εμφυλίου στις μεταναστευτικές ροές από το νοτιολακωνικό χώρο, καθώς επίσης και τις αποτυχημένες απόπειρες «ειρήνευσης», μέσω διαπραγματεύσεων τοπικών πολιτευτών και παραγόντων της Αριστεράς, που διεξάγονταν παράλληλα στην Αθήνα.
Στη συνέχεια, ο Στάθης Καλύβας προχωρεί σε μια απόπειρα ποσοτικοποίησης της βίας που ασκήθηκε στο μεσσηνιακό χώρο -ένθεν κακείθεν- που καταλήγει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα, ενώ ο Μιχάλης Λυμπεράτος, επιχειρεί να απαντήσει στις αναλύσεις περί «κόκκινης βίας», στηριγμένος όμως μονάχα στην αλληλογραφία των μονάδων του ΕΛΑΣ ή των οργανώσεων του ΚΚΕ με το κέντρο (διατυπώνοντας μάλιστα την απαξίωσή του για την προφορική ιστορία ως εργαλείο έρευνας). Η ενότητα ολοκληρώνεται με τη μελέτη της Κατερίνας Μπρέγιαννη για την επέκταση του δικτύου της Αγροτικής Τράπεζας κατά τη δεκαετία του 1930, τις πολιτικές που εξυπηρετούσε και τη διαπλοκή του με τις κεντρικές οικονομικές εξελίξεις.
Η επόμενη ενότητα αφορά τη σύγκριση των εξελίξεων στην Καλαμάτα και την Πάτρα σε ό,τι αφορά τη στελέχωση του δημαρχιακού θώκου (Ν. Τόμπρος – Π. Ψωμάς – Σ. Πανταζόπουλος) και τη δικαστική τύχη των δοσιλόγων (Γ. Νικητόπουλος). Στη συνέχεια, η μνήμη και η διαχείρισή της απασχολεί την άλλη μεγάλη ενότητα του τόμου. Σε αυτή συμβάλλουν οι Γ. Πετρόπουλος (αναλύοντας το μνημονικό λόγο της Αριστεράς, όπως αντιθετικά διατυπώνεται στα απομνημονεύματα των Κ. Παπακωνσταντίνου-Μπελά και Α. Καμαρινού), Β. Κομπιλάκου (που ανατέμνει τη σύγκρουση ΕΛΑΣ και Ε.Σ. μέσα από την ανέκδοτη μαρτυρία του Ν. Παπαγιαννόπουλου), Η. Ταβουλάρης (που εξετάζει τη δράση του Ερυθρού Σταυρού και της UNRRA στη Μεσσηνία), καθώς και η Κ. Γιαξόγλου, που μελετά μια χειρόγραφη συλλογή μανιάτικων μοιρολογιών της δεκαετίας του 1930.
Ο τόμος Νότια Πελοπόννησος (1935-1950) ολοκληρώνεται με τρία άρθρα που εξετάζουν την πολιτιστική ζωή στην εν λόγω περίοδο στην Τρίπολη (Το Μαλλιαροπούλειο και η θεατρική ζωή, Ί. Λακίδου), στην Καλαμάτα (Η Γερμανική Ακαδημία, Φ. Κουτσούκου) και στη Σπάρτη (Η μεγάλη οθόνη και μαγικός κόσμος της, Π. Γαβαλά).
Συγκροτείται, έτσι, μέσα από τις σελίδες του τόμου, ένα πολυπρισματικό κειμενικό σώμα, που διεκδικεί όχι μονάχα την ανάδειξη της τοπικότητας αλλά, μέσα από τη συγκριτική του οπτική, την προσφορά μιας «αποκεντροθετημένης» ματιάς στην ελληνική εμπειρία της δεκαετίας 1940-1949, σε όλο το εύρος και την πολυπλοκότητά της.
