Ο Λαοκράτης Βάσσης γράφει στο βιβλίο του «Οι αξιακές συντεταγμένες του Ελληνισμού» (εκδ. Ταξιδευτής, 2022): «Πολιτιστική αντίσταση των τοπικών κοινωνιών σημαίνει να ξαναβρούμε την “ψυχή” μας». Αλλά για να την ξαναβρούμε, πρέπει να εντοπίσουμε ποιες είναι οι αιτίες και με πιο τρόπο φτάσαμε στο σημείο να νιώθουμε ότι χάσαμε την «ψυχή» μας.
Σήμερα, ο πόλεμος στην Ευρώπη λειτουργεί αποκαλυπτικά και επιβεβαιώνει πολλά από τα παρακάτω. Ζούμε σε μία από το χειρότερες εποχές της αποικιοκρατίας. Είμαστε στην Ευρώπη, αλλά για τους Ευρωπαίους έχω την εντύπωση –έχοντας ταξιδέψει και συνεργαστεί μαζί τους- ότι πάντα θεωρούσαν ότι ανήκουμε στον τρίτο κόσμο. Κι όποιος έχει αντίθετη άποψη, πρέπει να την αποδείξει.
Κατά τη γνώμη μου, οι επικυρίαρχοι, δεν μας άφησαν ποτέ να ορίσουμε την πορεία μας. Ξέρουν ότι αν επιτρέψουν σε ένα λαό να καλλιεργεί απρόσκοπτα και να στηρίζεται στο δικό του πολιτισμό, αυτός ο λαός δεν θα υπακούει τυφλά στις εντολές και δεν θα εξυπηρετεί αδιαμαρτύρητα τα συμφέροντα τους. Έχουν γραφτεί βιβλιοθήκες ολόκληρες πάνω σ’ αυτό. Μέχρι χτες, ελέγχανε το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας, ακόμα και την Κίνα και την Ινδία μέχρι σχεδόν το 1950. Σε καμία από τις τετρακόσιες αποικίες που είχαν, χώρες, περιοχές και θύλακες, δεν επιτρέψανε να καλλιεργηθεί ελεύθερα ο πολιτισμός της. Στις περισσότερες ούτε η γλώσσα της. Ολόκληρη η Νότια και Κεντρική Αμερική είναι ένα γκραν παράδειγμα. Στη Βραζιλία οι ιθαγενείς μιλάνε και τραγουδάνε πορτογαλέζικα, στην Τζαμάικα μιλάνε και τραγουδάνε αγγλικά, ακόμα κι ο ράστα Μπομπ Μάρλεϊ, όπως και οι λίγοι εναπομείναντες Ινδιάνοι στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Από το Μεξικό μέχρι τη Χιλή μιλάνε και τραγουδάνε ισπανικά! Και στη Ζάμπια, τη Νιγηρία, τη Σομαλία ή τις Φιλιππίνες και πολλές άλλες χώρες μιλάνε αγγλικά∙ στο Μάλι, τη Σενεγάλη, την Γκάνα, το Τσαντ, ακόμα και στην Αλγερία που πάλεψε 150 χρόνια για τους εκδιώξει, μιλάνε γαλλικά παρ’ όλο που οι άνθρωποι χύσανε πολύ αίμα για να μιλάνε τις γλώσσες τους. Και σαν να μην έφτανε αυτό, υποχρέωσαν πολλούς δια πυρός και σιδήρου να γίνουν χριστιανοί! Από τους απόγονους των Μάγιας, των Αζτέκων, των Ίνκας, των Σιου και των Απάτσι μέχρι τους Κορεάτες και τους Φιλιππινέζους!
Εμείς μάλλον γλιτώσαμε απ’ αυτό χάρη στον Αριστοτέλη, τον Ρήγα, τον Κοραή και τον Μακρυγιάννη. Βέβαια, είχαμε κόμματα αγγλικό, γαλλικό και ρώσικο που δείχνει και τη βάση της διαχρονικής υποτέλειας του πολιτικού συστήματος. Αλλά αγωνιστήκαμε για τη γλώσσα με πολύ πάθος και φανατισμό και την κρατήσαμε.
Ληστοκρατία
Από την Κίνα μέχρι το Κονγκό και από την Αίγυπτο μέχρι το Περού, καταστρέψανε και αφαιρέσανε οτιδήποτε αποτελεί και συναρθρώνει τους τοπικούς πολιτισμούς. Αυτό έκαναν και στην Ελλάδα. Όλα τα μεγάλα μουσεία της Δύσης είναι υπερφορτωμένα από τις ελληνικές αρχαιότητες∙ όπως και τις αιγυπτιακές, τις σουδανέζικες, τις κινέζικες, τις μεξικάνικες… Εκατομμύρια αντικείμενα τέχνης και γραμμάτων έχουν υφαρπαγεί από παντού. Και όχι μόνο για να γεμίζουν οι προθήκες των μουσείων∙ εάν δει κανείς τα νούμερα, στις προθήκες του Βρετανικού, του Λούβρου ή της Γλυπτοθήκης του Μονάχου, εκτίθεται μόνο το 1% της πλουσιότατης λείας∙ το 99% είναι στις αποθήκες τους! Οι αποικιοκράτες δεν ήταν τίποτα τυχαίοι. Είχαν σχέδιο για να στηριχτεί η κυριαρχία και να δικαιολογηθεί η λεηλασία. Έπρεπε τα θύματα να χάσουν τα πάντα από τον πολιτισμό τους. Να μην έχουν τίποτα που να τους καθιστά πολιτισμένους, ισότιμους.
Στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας The Guardian, βρήκα τα παρακάτω: Το Σουδάν ζητάει τα κρανία ηρώων της χώρας που είχαν σκοτωθεί πολεμώντας τους Άγγλους! Παρένθεση: Η Αλγερία ζήτησε και μετά από δέκα χρόνια πήρε πέρσι τα κρανία ηρώων της επανάστασης που εκτίθονταν σε μουσεία της Γαλλίας! Η δεύτερη ενδιαφέρουσα είδηση είναι ότι το Βέλγιο επέστρεψε στο Κονγκό το χρυσό δόντι του δολοφονημένου Πατρίς Λουμούμπα!
Χωρίς γλώσσα, χωρίς τη δική σου θρησκεία ή λατρεία, χωρίς ιστορία, χωρίς σημεία και αντικείμενα αναφοράς, χωρίς παρελθόν, είσαι ένα ανθρωποειδές που ο επικυρίαρχος μπορεί να χρησιμοποιεί και να αναδιαμορφώνει κατά βούληση. Η αποικιοκρατία, σε βάθος χρόνου, περισσότερο στηρίχτηκε στην πολιτισμική έκθλιψη, εκκένωση και αναμόρφωση των λαών και λιγότερο στα προηγμένα οπλικά συστήματα. Άδειαζαν βίαια τους λαούς από κάθε περιεχόμενο και τους ξαναγέμιζαν με ό,τι αυτοί θεωρούσαν χρήσιμο για να τους καταστήσουν κατώτερους και υποτελείς.
Εδώ, παρατρίχα σώθηκε το ένα τρίτο του Παρθενώνα. Ένα μέρος το κατεδάφισαν με βόμβες οι Ιταλοί και το άλλο τρίτο το έκοψαν σε κομμάτια και το πήραν μαζί τους οι Άγγλοι! Δυο χιλιάδες χρόνια είχε μείνει σχεδόν ακέραιος και ήρθαν οι πολιτισμένοι να τον ακρωτηριάσουν και να τον λεηλατήσουν.
Δεν είναι το ίδιο, για τη διαμόρφωση του πολιτισμικού του υποβάθρου, να δει ένα Ελληνόπουλο για μερικά λεπτά την Αφροδίτη της Μήλου ή τη Νίκη της Σαμοθράκης όπως τη βλέπει ένας τουρίστας από το Τόκιο, ενώ θα έπρεπε να μεγαλώνει με αυτά τα αριστουργήματα δίπλα του, ως στοιχεία της σύστασής του!
Δεκάδες χιλιάδες αρχαία αφαιρέθηκαν από τη Βαγδάτη, με το που μπήκε ο αμερικάνικος στρατός στην πόλη, και βρέθηκαν στην Αμερική! Το ίδιο στο Αφγανιστάν και τη Λιβύη! Παντού. Είναι πατέντα, μες το πρόγραμμα. Όχι από αγάπη στους πολιτισμούς, ούτε καν για λεφτά. Για την επικυριαρχία είναι. Να σου σπάσουν τον τσαμπουκά. Να μην είσαι πια τίποτα. Να ζεις σε μια πολιτισμική έρημο. Γι’ αυτό πήραν από τους λαούς ακόμα και τα λείψανα των νεκρών τους!
Τώρα, με αφορμή τους χιλιάδες τάφους μικρών Ινδιανόπουλων που βρέθηκαν στον Καναδά γύρω από τα οικοτροφεία που είχαν έγκλειστα δεκάδες χιλιάδες παιδιά που τα άρπαζαν βίαια από τους Ινδιάνους για να τα εκπολιτίσουν, ανασύρθηκε στην επιφάνεια όλο το γενοκτονικό σύστημα που ίσχυε μέχρι το 2000! 150 τέτοια οικοτροφεία-αναμορφωτήρια στον Καναδά και 350 στις ΗΠΑ, για να ξεχάσουν ότι ήταν Ινδιανάκια. Τη γλώσσα, τη θρησκεία, την καταγωγή, ακόμα και το ό,τι είχαν γονείς Ινδιάνους. Να τους τα ξεριζώσουν όλα, να τα διαγράψουν οριστικά από τη μνήμη τους, με απομόνωση, πλύση εγκεφάλου, ξυλοδαρμούς και θάνατο.
Είναι άπειρες οι επινοήσεις τους για να καταστρέψουν τον πολιτισμό κάθε λαού. Γιατί τον πολιτισμό θεωρούν ότι είναι το μέγιστο εμπόδιο για την πλήρη και διαχρονική υποταγή των λαών.
Καθυπόταξη
Και βέβαια, υποδουλωτική είναι και η έμμεση καταστροφή. Η διαβρωτική δουλειά που κάνουν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι «δεξαμενές σκέψεις» που γενναιόδωρα χρηματοδοτούν η National Endowment for the Arts, η National Endowment for Democracy, η USAID και ο Τζορτζ Σόρος, τα διάφορα ιδρύματα Φορντ, Μάρσαλ, Φούλμπραιτ, Κάρνεγκι, Γκέιτς και πολλά άλλα, όπως και τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά, αυστραλέζικα, καναδέζικα κ.λπ., που αλλοιώνουν και θρυμματίζουν συστηματικά τους ανά τον κόσμο πολιτισμούς για να κάνουν τους λαούς ευκολότερα υποχείρια τους.
Τα ίδια και χειρότερα κάνουν με τους θεσμούς. Κάθε κοινωνία είχε την δική της εσωτερική συγκρότηση και οργάνωση. Δεν ήταν κοινωνίες αδέσποτων. Τις διέβρωσαν και τις υποβάθμισαν. Όχι για να εφαρμόσουν την -θεωρούμενη ανώτερη- δυτικού τύπου δημοκρατία. Αυτήν που εφάρμοσαν μόνο στο δυτικό μπλοκ και μόνο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Μέχρι τη λήξη του, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Ουγγαρία, Ελλάδα και Πορτογαλία μέχρι την Ιαπωνία, οι περισσότερες χώρες είχαν φασιστικά και μοναρχικά καθεστώτα. Και οι υπόλοιπες είχαν δημοκρατίες για ολίγους. Στις ΗΠΑ, οι μαύροι μόλις το 1965 εξισώθηκαν με τους λευκούς και στην Αγγλία δημοκρατία με βασιλεία και Βουλή των Λόρδων! Άσε που στις περισσότερες χώρες, οι γυναίκες δεν λογίζονταν ως ισότιμες∙ το μισό τ ’ ουρανού ούτε ψήφιζε ούτε ψηφιζόταν. Ούτε στη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία ή την Ελλάδα μέχρι το 1952, ούτε στην Ελβετία, την Ισπανία και την Πορτογαλία μέχρι τη δεκαετία του 1970! Βασίλισσες και πριγκίπισσες μπορούσαν να είναι οι αριστοκράτισσες, αλλά οι εργαζόμενες δεν είχαν ούτε το στάτους του πολίτη!
Ακόμα κι αν κάνουμε τα στραβά μάτια και αποδεχτούμε το μύθο τους ότι είχαν κανονικές και όχι μισοκανονικές και εικονικές δημοκρατίες, δεν υπάρχει ούτε μία χώρα από τις εκατοντάδες που τις κατείχαν από 100 μέχρι 400 χρόνια, στην οποία να εφάρμοσαν κάποια υποτυπώδη μορφή δημοκρατίας. Και μετά το 1950, εξακολούθησαν με τα πιο αντιδημοκρατικά, άγρια και βάρβαρα μέσα, να εμποδίζουν την αυτοδιάθεση και αυτοδιαχείριση των λαών, την ανεξαρτησία των εθνών, τον εκδημοκρατισμό των κοινωνιών.
Μην ξεχνάμε, τι έκαναν στην Κύπρο. Και στην Ελλάδα με τη δικτατορία το ’67-’74 και με τα μνημόνια στις μέρες μας. Προτεκτοράτον η Ελλάς. Ούτε καν καφενείον…
Αγώνας ζωής
Χρειάζεται να θέσουμε στους συμπολίτες μας τα εργαλεία κατανόησης ξανά, εξ αρχής. Να εξηγήσουμε ότι από το 1821 είμαστε σε μια συνεχή πάλη επιβίωσης. Ότι ο αγώνας για εθνική ανεξαρτησία, δημοκρατία και δικό μας πολιτισμό, πάνω στην ιστορία μας, τις τοπικές μας κουλτούρες και τα υπέροχα τοπία μας, συνεχίζεται. Με νίκες, ήττες και πισωγυρίσματα, αλλά συνεχίζεται. Γιατί ή θα υπάρχουμε με ταυτότητα και αξιοπρέπεια ή θα γίνουμε δικοί τους κλώνοι, των επικυρίαρχων, ούτε καν πρότυπα, κλώνοι. Οι επικυρίαρχοι έκαναν το παν για να υπάρχουμε ως κλώνοι.
Από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, μας είχαν υπό καθοδήγηση και επιτήρηση. Πριν κρυώσουν τα καριοφίλια, εγκατέστησαν αυτούσια μια γερμανική αυλή. Τόσες θυσίες, τόσες ελπίδες και τόσα οράματα, για ανεξαρτησία, ελευθερία, δημοκρατία, δικαιοσύνη, για να μας επιβάλλουν την απολυταρχία, η οποία επένδυσε αποκλειστικά στην επιβολή της δυτικής κουλτούρας και τον αποκλεισμό της ελληνικής. Σχεδόν 100 χρόνια χρειάστηκαν για να βγει το ελληνικό τραγούδι στην επιφάνεια. 100 χρόνια βαλς, πόλκες, φοξτρότ και τσάρλεστον! Και 150 χρόνια για να μας αναγνωρίσουν οι βασιλιάδες, οι δικτάτορες και οι κοινοβουλευτικοί υποτελείς παρατρεχάμενοι, το δικαίωμα να μαθαίνουμε, να γράφουμε και να μιλάμε τη γλώσσα του ελληνικού λαού. Επί 150 χρόνια, οι Έλληνες δημιουργούσαν στη μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο, το βιβλίο και τον Τύπο υπό καθεστώς λογοκρισίας.
Ταυτόχρονα, 200 χρόνια, κάθε ξένο σκουπίδι ήταν απολύτως ελεύθερο, χωρίς καμία λογοκρισία και υποστηριζόταν απεριορίστως από τις βασιλικές αυλές, τις ξένες πρεσβείες, τα ιδρύματα, το κράτος και τα ολιγοπώλια του θεάματος-ακροάματος με τη συνδρομή των εντόπιων φερέφωνων. Και δεν ασφυκτιούσαμε μόνο πολιτισμικά. Μας μάρκαραν στενά και μας έβαζαν τρικλοποδιές σε όλα τα επίπεδα.
Αδιάκοπα μια πάλη ζωής και θανάτου για το παρόν και το μέλλον του Ελληνισμού. Στη δεκαετία του 1940, εκεί που προς στιγμήν ο Ελληνισμός πήγε μέσα από τον όλεθρο του ναζισμού να αναταχθεί με το εκπληκτικό έπος της Εθνικής Αντίστασης, εκεί που το υπέδαφος ζωήρεψε και μεγαλούργησε βάζοντας τις βάσεις για μια αναγέννηση, μας κατακόψανε. Πολεμήσαμε, υπερβήκαμε όλα τα όρια, αλλά μέχρι πού μπορούσαμε να αντέξουμε; Γερμανοί, Ιταλοί, Βούλγαροι, Εγγλέζοι, Ασιάτες μισθοφόροι και Αμερικάνοι, μαζί και διαδοχικά, μας εξάντλησαν κι έτσι μας λύγισαν, μας κατακρεούργησαν, μας διασκόρπισαν. Και δεν ήταν η πρώτη φορά. Ούτε η τελευταία.
Ανάταξη
Οι καλύτεροι εκείνης της φουρνιάς του Ελληνισμού έγιναν ολοκαύτωμα. Και πάρα πολλοί απ’ αυτούς που δεν κάηκαν από τις ναπάλμ ή δεν τουφεκίστηκαν από τα εκτελεστικά αποσπάσματα, κατέληξαν στη φυλακή, την εξορία, την προσφυγιά ή την εσωτερική απομόνωση. Κι όμως, κι αυτή η θεομηνία, δεν μας αφάνισε. Κατατσακισμένοι, ανασυγκροτηθήκαμε.
Πριν τελειώσει η επόμενη δεκαετία είχαμε ανασυντάξει τις δυνάμεις μας. Αν είχαμε έξω τον Καστοριάδη, τον Ξενάκη και τη Μέλπω Αξιώτη, ενδεικτικά είναι τα ονόματα, μέσα είχαμε τον Ρίτσο, τον Κουν, τον Σβορώνο και τον Βάρναλη. Στη λογοτεχνία, τη μουσική, το θέατρο, τη ζωγραφική, το σινεμά, σε όλα. Στο έντεχνο και λόγιο επίπεδο, στο λαϊκό και αυτοδίδακτο. Μέσα από τα ερείπια, την απώλεια και την τρομοκρατία, Τσιτσάνης, Καλδάρας, Μπέλλου και Καζαντζίδης. Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου και Κώστας Βίρβος. Αλλά κι ο «Επιτάφιος», η «Καταχνιά» και η «Οδός Ονείρων» και ο Γκάτσος, ο Λειβαδίτης, ο Ξαρχάκος και η «Επιθεώρηση Τέχνης». Και ο λαϊκός κινηματογράφος και το θέατρο με τον Λογοθετίδη, την Παξινού, τον Φωτόπουλο και τον Κατράκη. Και τα «Παιδιά του Πειραιά» του Ντασέν με την Μελίνα και τον Ζαμπέτα και ο «Ζορμπάς» του Κακογιάννη και του Καζαντζάκη με το συρτάκι. Κοσμογονικές εκρήξεις από ένα λαό χιλιοτραυματισμένο.
Κι αυτοί στο χαβά τους. Άδεια με σφραγίδα για να βγάλεις ένα τραγούδι. Μέχρι το 1981. Πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων για να βγάλεις διαβατήριο και άδεια οδήγησης αυτοκινήτου! Και νέα προσφυγιά για να ξεφορτωθούν τα κοινωνικά βαρίδια, να ξεθυμάνουν την αγανάκτηση και να διαθέσουν χέρια φτηνά στα αφεντικά που μας είχαν καταστρέψει για να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους και να συνεχίσουν να μας κηδεμονεύουν. Αυτό το είδος της προσφυγιάς που το λένε μετανάστευση, σαν να φεύγεις από το σπίτι σου με τη θέλησή σου. Τα τραγούδια, όμως, λένε την αλήθεια. Οι πιο υγιείς, οι πιο νέοι εξορίζονταν «Στις φάμπρικες της Γερμανίας και του Βελγίου τις στοές».
Failed state
Στην ακρωτηριασμένη δεκαετία του 1960, το πολιτικό σύστημα ήταν εντελώς διεφθαρμένο και παραλυμένο. Νοθεία και βία στις εκλογές, στη φυλακή ξανά ο Γλέζος για κατασκοπία, η δολοφονία του Λαμπράκη, αμερικανοκρατία, κρεμάλες στην Κύπρο, πογκρόμ και απελάσεις στην Πόλη με τη σιωπή της εντόπιας πολιτικής ελίτ, ξεριζωμός των νέων και εγκατάλειψη των χωριών.
Και στη δεκαετία του 1970, δικτατορία, Πολυτεχνείο, Κυπριακό… Άλλες φυλακές, εξορίες, βασανιστήρια κι απαγορεύσεις. Και στη μεταπολίτευση, συνέχισαν να αυξάνονται οι πλούσιοι και να μεγαλώνει η μεσαία τάξη με παρασιτικές δραστηριότητες, ενώ έκλειναν οι βιομηχανίες και εξαρθρωνόταν η αγροτική οικονομία, οι δύο πυλώνες. Δηλαδή, χώρα fake. Πράγμα που επισφραγίστηκε με τη μεγάλη ληστεία του χρηματιστηρίου, τη σπατάλη των Ολυμπιακών Αγώνων και τα μνημόνια. Η χώρα είχε οδηγηθεί βάσει σχεδίου στην πλήρη αποδόμηση. Για να σπάσουν τη σπονδυλική της στήλη.
Πλέον, θα σπουδάζουν οι νέοι με έξοδα της ελληνικής οικογένειας και θα προσλαμβάνονται ανέξοδα στις μητροπόλεις, γιατροί, μηχανικοί, πληροφορικάριοι… Και στην Ελλάδα, χωρίς νέους, λόγω μετανάστευσης και δημογραφικού –μέσα στον αιώνα ο πληθυσμός θα μειωθεί κατά 25%- οι υπόλοιποι, χωρίς βιομηχανία, χωρίς αγροτική οικονομία, με δημόσιο τομέα υπό εκποίηση και υπό διάλυση, σύρονται στον τουρισμό. Λαντζέρηδες, κούριερ, ψήστες, καμαριέρες. Οκ. Καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή. Αλλά χωρίς παραγωγικό τομέα, τι είδους πολιτισμός μπορεί να αναπτυχθεί; Μόνο φολκλόρ για τους τουρίστες. Σαν την Ταϊτή. Για δύο-τρεις μήνες. Αυτό λέει η διεθνής εμπειρία για τις τουριστικές οικονομίες.
Το κλειδί
Αντισταθήκαμε πολλές φορές στις επιθέσεις, αλλά η κούραση και η απογοήτευση συσσωρεύτηκαν. Και οι επικυρίαρχοι με τους εντόπιους συνεργούς, πολιτισμικά εντελώς αποξηραμένοι, αλλά με πελώριους μηχανισμούς και άφθονους πόρους για εξαγορές και παραπληροφόρηση, σπρώχνουν την κοινωνία στη χωματερή.
Γιατί με την επικυριαρχία συνδέεται η ξενοδουλεία των πολιτικών και η ξενομανία διανοουμένων και μικροαστών. Που κι αυτά είναι υποπροϊόντα, από τα πιο πετυχημένα, της ξενοκρατίας. Οι πρώτοι υποτάσσουν το εθνικό στο συμφέρον των επικυρίαρχων. Είτε πρόκειται για τη βαυαροκρατία είτε για την εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία το 1919 είτε για τα Δεκεμβριανά το ’44 είτε για τα μνημόνια. Οι δεύτεροι θεωρούν ανώτερο ό,τι είναι από τη Δύση, όχι όλοι κακοπροαίρετα, αλλά βλαπτικά για την εθνική κουλτούρα. Η περιπέτεια του ελληνικού τραγουδιού είναι αντιπροσωπευτική. Η μονοφωνική δημοτική μουσική, ο απίστευτος θησαυρός του ελληνικού έθνους, θεωρείτο επί 100 τουλάχιστον χρόνια ασήμαντη μπροστά στην πολυφωνική δυτική. Και μετά, η σμυρνέικη σχολή και η λαϊκή μουσική του Βαμβακάρη και του Τσιτσάνη έπρεπε να στραγγαλιστούν από το Μεταξά και τους επιγόνους του. Έμελε να γίνει το μπουζούκι παγκόσμιο με τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη για να αναδιπλωθούν οι διώκτες. Ό,τι προερχόταν από τα κάτω, από τα κοινωνικά υπεδάφη, ήταν σε κατατρεγμό. Και τώρα; Με την Ευρώπη στα κακά της τα χάλια;
Γιουροβιζιονοποίηση του λαϊκού πολιτισμού, μπιγκπραδεροποίηση των κοινωνικών προτύπων και πορτοσαλατοποίηση της ενημέρωσης… Εκεί είμαστε.
Γι’ αυτό, χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε τα επίπεδα και τους στόχους μας. Ο αγώνας δεν είναι μονοδιάστατος. Μόνο πολιτισμός, μόνο πολιτική ή μόνο οικονομία. Η προσπάθεια θα είναι πολυδιάστατη. Έτσι θα ενεργοποιηθούν και τα καλύτερα μυαλά του τόπου.
Εθνικά πρέπει να επενδύσουμε ξανά με δύναμη και αποφασιστικότητα, όπως το 1821 και το 1940, στην ανεξαρτησία, αυτή προέχει. Πολιτικά στο συμμετοχικό πολίτευμα, οικονομικά στην καταπολέμηση της ανισότητας, κοινωνικά στην εξυγίανση της δικαιοσύνης και πολιτισμικά στον ελληνικό πολιτισμό, όχι σοβινιστικά, ως μέρος του ψηφιδωτού των πολιτισμών. Ισότιμα να ασχοληθούμε με τον πολιτισμό του εδάφους και του υπεδάφους, με τις ροές των ρευμάτων στο εποικοδόμημα, αλλά και τις στάθμες του υδροφόρου ορίζοντα! Γιατί χωρίς τα υπόγεια ύδατα, τον λαϊκό παράγοντα, ούτε από τις πηγές αναβλύζει νερό, ούτε ποτίζονται οι ρίζες της δημιουργικής βλάστησης. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο Ελληνισμός διαθέτει αποθέματα σπόρων, αξίας και θάρρους. Για να τα απελευθερώσουμε, όμως, πρέπει να βρούμε το κλειδί που έχουμε χάσει.
