Με τον τρόπο του Καλβίνο
Ξαναδιαβάζω το Μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές του Ίταλο Καλβίνο (Θεμέλιο), το πρώτο του βιβλίο που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1947 και πέρα από την ίδια τη συναρπαστική ιστορία ενός πρόωρα μεγαλωμένου παιδιού που ακολουθεί τους παρτιζάνους, έχει πολλά να μας διδάξει στους δύσκολους καιρούς που ζούμε σήμερα. Αν και η διδαχή είναι το τελευταίο που θα σκεφτόταν ο συγγραφέας.
Αναρωτιέμαι τι να είχα καταλάβει είκοσι χρόνια πριν, σε μια άλλη Ελλάδα. Θυμάμαι μια γενική εντύπωση, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος αν πράγματι είχα εμπεδώσει τα όσα γράφει για τον τρόπο συγκρότησής ενός αντάρτικου, ενός κινήματος. Πολιτική σκέψη πρωτοπόρα, όχι μόνο για την εποχή της αλλά ακόμη και σήμερα.
Μιλώντας για κάποιους διανοούμενους γράφει: «Αυτοί έχουν μια πατρίδα φτιαγμένη από λόγια, ίσως ξεσηκωμένη από κάποιο βιβλίο. Όταν όμως θα αρχίσουν να αγωνίζονται, θα ανακαλύψουν ότι τα λόγια δεν έχουν καμιά σημασία, θα ανακαλύψουν καινούργια πράγματα στον αγώνα και θα πολεμάνε χωρίς να κάνουν πολλές ερωτήσεις, μέχρι να βρουν νέα λόγια ή να ξαναβρούν τα παλιά, που τότε όμως θα έχουν αποκτήσει μια άλλη, απρόσμενη έννοια».
Δείχνει τους διαφορετικούς δρόμους που οδηγούν ανθρώπους και τάξεις στις δυο πλευρές του χαρακώματος. Κίνητρα ποικίλα, όμως υπάρχει η τελική επιλογή, ανάμεσα σε δυο κόσμους. «Εδώ προσπαθούμε να σπάσουμε τις αλυσίδες, ενώ εκεί προσπαθούν να τις ενισχύσουν», λέει ο πολιτικός Επίτροπος Κιμ, η πολιτική φωνή του Καλβίνο στο μυθιστόρημα.
«Διότι εμείς, στο πλαίσιο της Ιστορίας, είμαστε με το μέρος της λύτρωσης, ενώ εκείνοι όχι. Σε μας τίποτε δεν χάνεται, καμία κίνηση, κανένας πυροβολισμός, παρ’ ό,τι όμοιος με τον δικό τους… Τίποτα δεν πάει χαμένο, όλα είναι χρήσιμα για την απελευθέρωση, αν όχι τη δική μας, τουλάχιστον των παιδιών μας, για την οικοδόμηση μιας ανθρωπότητας που δεν θα έχει πλέον οργή, μιας ανθρωπότητας γαλήνιας, όπου θα μπορείς και να μην είσαι κακός. Η άλλη είναι η πλευρά των χαμένων κινήσεων, των άχρηστων θυμών, είναι χαμένοι και άχρηστοι ακόμη κι αν κερδίσουν, διότι δεν δημιουργούν ιστορία, δεν βοηθούν στη χειραφέτηση, αλλά στη διαιώνιση του θυμού και του μίσους… Πολεμάμε με το ίδιο ανώνυμο μίσος στα μάτια. Εμείς για να απελευθερωθούμε, εκείνοι για να παραμείνουν σκλάβοι. Αυτή είναι η έννοια του αγώνα, η αληθινή ουσία, πέρα από κάθε επίσημη ερμηνεία. Μια στοιχειώδης, ανώνυμη ώθηση ανθρώπινης λύτρωσης από όλες τις ταπεινώσεις που έχουμε ζήσει: για τον εργάτη από την εκμετάλλευσή του, για τον αγρότη από την αμορφωσιά του, για τον μικροαστό από τις αναστολές του, για τον παρία από τη διαφθορά του».
Αν κανείς συνδυάσει αυτό το μυθιστόρημα με το υπόλοιπο έργο του μεγάλου Ιταλού συγγραφέα, θα διαπιστώσει τον διαρκή αγώνα του για την απελευθέρωση από κάθε είδους αλυσίδες. Έχει υπηρετήσει πολύ διαφορετικά είδη γραφής και έχει εμπλουτίσει την λογοτεχνία με ένα τεράστιο φάσμα δημιουργημάτων, που μοιάζουν έργα διαφορετικών συγγραφέων.
Έχει ενδιαφέρον να αναζητήσει κανείς τον ιστό που συνδέει τόσο ετερόκλητα βιβλία. Από τις Αόρατες πόλεις στη Μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου, από τον Διχασμένο Υποκόμη στους Δύσκολους έρωτες, από τον Παλομάρ στο Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης.
Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές μπορεί να γίνει το κλειδί για να ανακαλύψουμε τον κόσμο του Καλβίνο σε μεγαλύτερο βάθος. Ο δικός του πρόλογος, που υπάρχει στο επίμετρο, αλλά και ο πρόλογος του Ανταίου Χρυσοστομίδη βοηθούν πολύ σε αυτή την κατεύθυνση.
Εννοείται, πως το βιβλίο αυτό είναι μια πρότασή μου για τις καλοκαιρινές σας αναγνώσεις. Και για όσους αναζητούν νέους δρόμους (και) στην πολιτική εξαιρετικά χρήσιμο…
