του Θανάση Μουσόπουλου
Αναρωτήθηκα αυτές τις μέρες, τι να γράψω εδώ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως το τελευταίο μου κείμενο του 2020. Η Πανδημία σαφώς είναι ένα μεγάλο πρόβλημα, καθώς και όλα τα παρελκόμενα. Κατέληξα να γράψω για τον πνευματικό άνθρωπο – για τον ρόλο του και την απουσία του.
1
Κατά την περίοδο κρίσεων, όπως είναι και η πρόσφατη πανδημία, μα και πρωτύτερα κατά την παρελθούσα δεκαετία, παρουσιάζεται εντονότερη η ανάγκη για την παρουσία πνευματικών ανθρώπων.
Ο Τζον Ντον (1572-1631) εξέχων Άγγλος ποιητής και θεολόγος μυστικιστής, γράφει σε ένα περίφημο ποίημά του:
«Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, ακέριος μοναχός του. Κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι ηπείρου, ένα μέρος στεριάς»
2
Πνευματικός άνθρωπος είναι αυτός που δείχνει, σε κάθε εποχή, τον σωστό προσανατολισμό. Δεν είναι ο τέλειος, αλλά εκείνος που λαχταρά την τελειότητα», Κ. Τσιρόπουλος – «Πολλοί πολυμαθέες νουν ουκ έχουσι», Δημόκριτος
3
Ο πνευματικός άνθρωπος ενώνει την κοινωνία. Δείχνει μπροστά. Δεν σκορπίζει μίσος. Δεν καυχιέται – εμνότυφα– για την πνευματικότητά του. Η πνευματική αυτάρκεια σκοτώνει την πνευματικότητα.
4
Πνευματικός άνθρωπος, διανοούμενος, άνθρωπος των γραμμάτων και των τεχνών, ταγός θρησκευτικός, ηγέτης λαού.
Κάθε εποχή, κάθε κοινωνία έχει τον άνθρωπο που πάει μπροστά. Και μαζί του πάει μπροστά όλη η κοινωνία, όλη η εποχή.
Δεν κοιτάζει μόνο μέσα του, κοιτάζει σε όλο τον χρόνο και σε όλο το χώρο. Δεν βλέπει μόνο πώς θα αρέσει στους άλλους και στην εξουσία, αλλά ο πνευματικός άνθρωπος ψάχνει με ποιους τρόπους θα αλλάξει τον κόσμο, έχοντας στο μυαλό του τον Διονύσιο Σολωμό «όμορφος κόσμος ηθικός αγγελικά πλασμένος».
Ο πνευματικός άνθρωπος είναι της εποχής του, δεν ταυτίζεται με την εποχή του. Ο πνευματικός άνθρωπος πράττει δεν λέγει.
Ο Μάριος Πλωρίτης (1919-2006), πολυτάλαντος δοκιμιογράφος και όχι μόνο, γράφει: «Ο πνευματικός άνθρωπος δεν εξαντλεί το χρέος του, όταν περιορίζεται στη στενή ‘πνευματική’ του αποστολή. Παράλληλα μ’ αυτήν υπάρχει και η κοινωνική του αποστολή. Κι η δεύτερη είναι εξίσου σημαντική με την πρώτη… Το χρέος του πνευματικού ανθρώπου γίνεται πολλαπλάσιο σε ώρες κρίσης – κρίσης ιδεών, αρχών, θεσμών, δικαιωμάτων. Τότε έχει καθήκον ο πνευματικός άνθρωπος να δράσει, να μιλήσει, ν’ αγωνιστεί, να γαλβανίσει τους ενθουσιώδεις, να ξεσκεπάσει τους κάπηλους, να καταγγείλει τους επιτήδειους» (εφημ. Το Βήμα).
5
Σε κείμενα της πανδημίας μίλησα για πνευματικούς ανθρώπους: τον Παναγιώτη Μιχελή (1903-1969), τον Γιώργο Θεοτοκά (1905-1966), τον Κορνήλιο Καστοριάδη (1922-1997), τον Ιωάννη Συκουτρή (1901-1937) και τον συμπατριώτη μας Νίκο Ματσούκα (1934-2006). Προσεγγίσαμε τις απόψεις τους όσον αφορά τον ρόλο του πνευματικού ανθρώπου. Ο καθένας από τη δική του οπτική (αισθητική, πολιτική, φιλοσοφία, φιλολογία, ορθόδοξη θεολογία).
Έχω την αίσθηση ότι οι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής μας –ή απουσιάζουν ή σιωπούν– ή τους θάβουν. Έχουμε ανάγκη να τους ξετρυπώσουμε. Να, ένας γόνιμος στόχος για τη Νέα Χρονιά, 2021. Αυτόν τον πόνο καταθέτω από το 2020.
Υ.Γ. 2021: Ευχαριστώ τον φίλο Γιώργο Θεοδωρόπουλο για τους στίχους του Κ. Βάρναλη: «Παιδί φιλοτιμιόμουν ν’ αριστεύω· / νιος να κραυγάζω λευτεριά κι αλήθεια· / μεγάλος, ξυπνητήρι του λαού. / Κάθε μέρα χειρότερη από χτες…»
