Στη μνημειώδη τριλογία επιστημονικής φαντασίας «Θεμέλιο» ο Ισαάκ Ασίμοφ περιγράφει έναν κόσμο, τη Γαλαξιακή Αυτοκρατορία, που βαδίζει προς την οριστική παρακμή της – αλλά οι ηγέτες της δεν το υποψιάζονται καν. Όταν ο οραματιστής επιστήμονας Χάρι Σέλντον προσπαθεί να τους ανοίξει τα μάτια, αντιμετωπίζεται ως εχθρικό στοιχείο. Καταφέρνει όμως να τους πείσει ότι, αν δεν αντιδράσουν, θα ακολουθήσει μια ατέλειωτη περίοδος σκότους και βαρβαρότητας. Κι έτσι, μαζί με τους πιο φωτισμένους επιστήμονες και διανοούμενους, μεταφέρεται σε έναν απομακρυσμένο πλανήτη. Εκεί προσπαθούν να οικοδομήσουν ένα νέο πολιτισμό, ικανό να προσφέρει ελπίδα στη σκοτεινή εποχή που έρχεται, ενώ η Αυτοκρατορία καταρρέει.
Σήμερα, στον πραγματικό κόσμο μας, η Δύση δύει (και δεν υπάρχει καν η δυνατότητα διαφυγής σε κάποιον μακρινό πλανήτη…). Οι δε ηγεσίες της μοιάζουν χαωμένες και ασταθείς: βλέπουν τον ήλιο να βασιλεύει, αλλά δεν συμφωνούν ούτε καν μεταξύ τους στο πώς θα ανακόψουν αυτήν την πορεία. Για την ακρίβεια, αρνούνται να δουν τις αιτίες της σημερινής κατάστασης και της διευρυμένης δυσαρέσκειας, που δεν είναι άλλες από τις πολιτικές τους – πολιτικές εξαθλίωσης, καταλήστευσης και εξανδραποδισμού δισεκατομμυρίων ανθρώπων προς όφελος μιας αριθμητικά μικροσκοπικής παγκόσμιας ελίτ. Ακόμη κι ο μεταξύ τους καβγάς αφορά το πώς θα συνεχίσουν να επιβάλλουν αυτές τις «μοναδικές δυνατές» πολιτικές – και το ποιοι από αυτούς θα εξακολουθήσουν να είναι κυρίαρχοι και κερδισμένοι.
Η αλαζονική περιφρόνηση δεν λύνει το πρόβλημα
Επιτείνεται μ’ αυτόν τον τρόπο ο κίνδυνος καταβύθισης του πραγματικού κόσμου μας σε μια εποχή σκότους, ίσως και ανεπανόρθωτης καταστροφής. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις τους γίνονται όλο και πιο ασταθείς. Η έλλειψη αυτού που οι ίδιοι ονομάζουν κυβερνησιμότητα δεν είναι πια αποκλειστικότητα ενός «ανώριμου» παγκόσμιου Νότου: περνά μεγάλη δοκιμασία και στην καρδιά πλέον των δυτικών κηδεμόνων, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Μία αιτία είναι η ενδόρρηξη των συστημικών κέντρων που προαναφέραμε, η αδυναμία τους να χαράξουν μια ενιαία πολιτική ανακοπής της δύσης τους. Μία δεύτερη βασική αιτία, που η αλαζονεία δεν τους επιτρέπει να συνυπολογίσουν όπως πρέπει, είναι ότι πια δεν έχουν την ευρεία κοινωνική συναίνεση την οποία απολάμβαναν σε προηγούμενες δεκαετίες. Έτσι, τείνουν να αντιμετωπίσουν την έλλειψή της με ακόμη μεγαλύτερη περιφρόνηση των «από κάτω».
Χαρακτηριστικά παραδείγματα, που έχουμε αναφέρει και στο παρελθόν, είναι οι ρήσεις των πλέον αθυρόστομων πολιτικών εκπροσώπων των ελίτ, όπως π.χ. ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ ή ο Σλοβάκος πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίτσο, που δηλώνουν ότι «ο λαός δεν έχει πάντα δίκιο», ότι «τα δημοψηφίσματα πρέπει να αποφεύγονται» κ.ο.κ. Αφορμή αποτελούν ακριβώς κάποιες «στιγμές» στις οποίες εκφράζεται και πολιτικά η έλλειψη λαϊκής συναίνεσης στα σχέδια που προωθούν, μπλοκάροντας (έστω και προσωρινά) την επιβολή τους. Όμως η ανυπομονησία των ελίτ μπροστά στην «ανωριμότητα» των λαών και η αλαζονική περιφρόνησή τους, δεν λύνει το πρόβλημα. Η αστάθεια παραμένει, δεδομένου ότι οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να υλοποιήσουν την ειρωνεία του Μπρεχτ: να παύσουν τους λαούς τους και να εκλέξουν άλλους.
Το πρωτοφανές γερμανικό αδιέξοδο
Έτσι, ακόμη κι αν οι ευρωπαϊκές ελίτ δεν έχουν σήμερα να αντιμετωπίσουν μια ενεργητική αμφισβήτησή τους από ισχυρά λαϊκά κινήματα, γινόμαστε μάρτυρες πρωτοφανών «επεισοδίων». Με πιο πρόσφατο την αστάθεια διαρκείας σε μια υποτίθεται πανίσχυρη Γερμανία, που κατά τα άλλα φιλοδοξεί να συνεχίσει τον ηγεμονικό ρόλο της στην Ε.Ε. Δύο μήνες κράτησαν οι συνομιλίες για το σχηματισμό συνασπισμού στα χρώματα της Τζαμάικα (Χριστιανοδημοκράτες-Φιλελεύθεροι-Πράσινοι) πριν αποδειχτούν οριστικά ατελέσφορες. Ενώ διαφαινόταν ήδη το αδιέξοδο, τα συστημικά κέντρα (πρωτοστατούντων των ενώσεων βιομηχάνων, εργοδοτών και εξαγωγέων, με την αρωγή των πλέον «υπεύθυνων» ΜΜΕ και πολιτικών), πίεζαν τους μεγάλους χαμένους των εκλογών, τους Σοσιαλδημοκράτες, να συναινέσουν στην επανάληψη του Μεγάλου Συνασπισμού υπό την Άνγκελα Μέρκελ.
Η έλλειψη αυτού που οι ίδιοι ονομάζουν κυβερνησιμότητα δεν είναι πια αποκλειστικότητα ενός «ανώριμου» παγκόσμιου Νότου: περνά μεγάλη δοκιμασία και στην καρδιά πλέον των δυτικών κηδεμόνων, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού
Από τότε έχουν περάσει άλλοι δύο μήνες, και το φως που ελπίζει να δει η γερμανική άρχουσα τάξη παραμένει αδύναμη φλογίτσα. Η επίσης χαμένη Μέρκελ, με το φάντασμα της ακροδεξιάς AfD να τη στοιχειώνει, αρνείται την «εναλλακτική» σχηματισμού κυβέρνησης μειοψηφίας, που θα τη μετέτρεπε σε όμηρο των υπόλοιπων κομμάτων. Και φτάνει έτσι να συζητιέται το ενδεχόμενο η μέχρι πρόσφατα αποκαλούμενη «Αυτοκράτειρα της Ευρώπης» να συρθεί σε νέες εκλογές ή και να αποσυρθεί από την καγκελαρία. Η πραγματική αιτία δεν βρίσκεται στο πείσμα της… νεολαίας των Σοσιαλδημοκρατών (οι οποίοι έχουν απωλέσει την κάποτε οργανική σχέση τους με τις εργαζόμενες τάξεις), ή όποιας άλλης πολιτικής δύναμης. Αλλά στο γεγονός ότι αποτελούν πλέον σαφή μειοψηφία οι Γερμανοί πολίτες που θέλουν να κυβερνηθούν από τον Μεγάλο Συνασπισμό ή από μια Μέρκελ-όμηρο κ.ο.κ. Γι’ αυτό συνεχίζεται η αστάθεια, κι έχουν περιοριστεί τα «δυναμικά κέντρα» να προσδοκούν μια… ανάσταση νεκρών γύρω στο Πάσχα.
Μία από τα ίδια και στην υπόλοιπη Ευρώπη;
Αλλά και στις υπόλοιπες συνιστώσες της τετράδας που ευελπιστούσε να σχηματίσει η Γερμανία, υπό την ηγεμονία της πάντα, για να συγκυβερνήσει την Ευρώπη και να απαντήσει στις «παγκόσμιες προκλήσεις», τα πράγματα δεν πάνε πολύ καλύτερα. Ίσως η Γαλλία, με πρόεδρο τον «κύριο 15%», να βασιλεύει ως μονόφθαλμος στους τυφλούς. Αλλά κι εκεί η σταθερότητα είναι εύθραυστη, και η συντριπτική κοινοβουλευτική πλειοψηφία πλαστή. Η προχθεσινή ανακοίνωση της γαλλικής κυβέρνησης ότι εγκαταλείπει το σχέδιο για ένα μεγα-αεροδρόμιο κοντά στη Νάντη, μετά από 10 χρόνια αιματηρής αντίστασης των κατοίκων και ριζοσπαστικών κινημάτων, καταγγέλθηκε από μεγαλοκατασκευαστές και πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται στην περιοχή ως «άτακτη υποχώρηση μπροστά σε ακραίους και οπισθοδρομικούς ακτιβιστές». Με μια έννοια, είναι. Και δείχνει πώς ακόμη κι ένας υποτίθεται αδιαμφισβήτητος Μακρόν εξαναγκάζεται να συμβιβαστεί με το «πεζοδρόμιο» για να επικεντρωθεί στα μεγαλεπήβολα ευρωπαϊκά του σχέδια.
Στην Ιταλία, μετά την ταπείνωση του «κεντροαριστερού» Ρέντσι –και μαζί του όλων των συστημικών κέντρων– στο δημοψήφισμα για τη συνταγματική (αντι)μεταρρύθμιση, οι επερχόμενες βουλευτικές εκλογές της 4ης Μαρτίου αναμένεται να επιτείνουν την αστάθεια. Το Κίνημα 5 Αστέρων πλασάρεται στην πρώτη θέση, όσο κι αν οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις ξορκίζουν τον επάρατο λαϊκισμό (που σε κάθε δυτική χώρα παίρνει διαφορετικές μορφές, σε ευθεία αναλογία με το βαθμό συστημισμού και ενσωμάτωσης μιας απογοητευτικής Αριστεράς). Η τέταρτη συνιστώσα, το ισπανικό κράτος, έχει επίσης βυθιστεί σε βαθιά κρίση. Μπορεί η ακραία αυταρχική αντίδραση του στηριζόμενου από τους «σοσιαλιστές» δεξιού πρωθυπουργού Ραχόι να απέτρεψε την άμεση απόσχιση της Καταλονίας, αλλά ταυτόχρονα ανέδειξε το οριστικό διαζύγιο της Μαδρίτης με εκατομμύρια υπηκόων της και έφερε στην επιφάνεια μια δομική πλέον αστάθεια.
Φυσικά οι ευρείες λαϊκές συναινέσεις αποτελούν ακόμη περισσότερο παρελθόν, ακόμα και εν απουσία κινημάτων, στις υποτελείς ευρωπαϊκές χώρες. Η ελληνική περίπτωση είναι χαρακτηριστική – τελευταίο παράδειγμα η αδυναμία των κυβερνώντων και όλου του πολιτικού συστήματος να κλείσουν ζητήματα όπως αυτό της ονομασίας της ΠΓΔΜ, με τον άγαρμπο τρόπο που απαιτούν οι υπερατλαντικοί επικυρίαρχοι. Κι εδώ, το μεγάλο εμπόδιο είναι η «πρωτόγονη» αντίδραση μιας πλειοψηφίας που νιώθει στοιχειακά ότι πρόκειται όχι για… ιστορική ευκαιρία, αλλά για προεόρτιο επικίνδυνων εξελίξεων και συντελεστή περαιτέρω γεωπολιτικών απειλών. Εξάλλου, όπως είπαμε, δεν υπάρχει και η δυνατότητα διαφυγής σε κάποιον μακρινό πλανήτη στα όρια του γαλαξία…
