Η Ιαπωνία παραμένει η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Όμως το ειδικό της βάρος φαίνεται να έχει μειωθεί σε σχέση με τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, όταν δεν έμενε έξω από καμιά ανάλυση. Ήταν η εποχή που η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου επιχειρούσε να εκμεταλλευθεί την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και να αυξήσει τη γεωπολιτική επιρροή της στην Ασία και τον Ειρηνικό, πέρα από τα ως τότε «επιτρεπτά» όρια. Η άνοδος της Κίνας και νέων περιφερειακών παικτών, η επιστροφή της Ρωσίας στον παγκόσμιο στίβο και η κρίση που επανήλθε νωρίτερα στην Ασία σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο ψαλίδισαν τις υπέρμετρες φιλοδοξίες της ιαπωνικής άρχουσας τάξης. Επιπλέον, το ένοχο παρελθόν της, και πιο πολύ η απόπειρά της να το εξωραΐσει, έκανε τις χώρες της περιοχής να κουμπώνονται κάθε φορά που το Τόκιο άρχιζε τις υποσχέσεις.
Ο Σίνζο Άμπε είχε πρωτοεκλεγεί βουλευτής του εσαεί κυβερνώντος κόμματος ΦΔΚ* το 1993. Το 2006 ανέλαβε την ηγεσία του ΦΔΚ και την πρωθυπουργία – για ένα χρόνο. Δεν έκρυβε ότι είχε έρθει να επιταχύνει την πιο μετρημένη πολιτική των προκατόχων του. Έπρεπε όμως να περιμένει ως το 2012, οπότε ξανάγινε πρωθυπουργός και έσπασε κάθε ρεκόρ παραμονής στην εξουσία σε μια χώρα όπου οι πρωθυπουργοί ήταν αναλώσιμοι. Στον τομέα της οικονομίας καθιέρωσε τον όρο Abenomics, με τρεις αιχμές: νομισματική χαλάρωση, δημοσιονομικές δαπάνες και διαρθρωτικές «μεταρρυθμίσεις» (διάβαζε, παχυλά δώρα στις τράπεζες και τις επιχειρήσεις, και πλήρη απορρύθμιση). Τα Abenomics εξυμνήθηκαν από τους γκουρού των αγορών, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν εμπόδισαν τη σταδιακή βύθιση της ιαπωνικής οικονομίας στην ύφεση. Η πανδημία, ως κερασάκι στην τούρτα, επέτεινε την κατρακύλα του σαθρού οικοδομήματος που έχτισε ο Άμπε. Η θωράκιση απέναντι στις προβλεπόμενες διαμαρτυρίες είχε ήδη εξασφαλιστεί μέσα από μια δρακόντεια κατασταλτική νομοθεσία.
Τσαλαπάτημα του «παρωχημένου» Συντάγματος
Εκεί όμως που πραγματικά ξεχώρισε ο Άμπε ήταν στην κατάφωρη παραβίαση της φιλειρηνικής επιταγής ενός Συντάγματος το οποίο χαρακτήρισε «παρωχημένο». Δεν αρκέστηκε να συνεχίσει να προσφέρει γη και ύδωρ στις ΗΠΑ, όπως έκαναν όλες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις της Ιαπωνίας, αλλά διακήρυξε ανοιχτά τη φιλοδοξία του να ξανακάνει «σεβαστή και ισχυρή» την Ιαπωνία. Οι πρώτοι που ξεσηκώθηκαν ήταν οι λαοί που είχαν πληρώσει το βαρύτερο τίμημα στον ιαπωνικό μιλιταρισμό και ιμπεριαλισμό: οι Κινέζοι και οι Κορεάτες – Βόρειοι και Νότιοι μαζί. Η άρνηση των ιστορικών γενοκτονικών πολιτικών της Ιαπωνίας, η απόδοση τιμών σε εγκληματίες πολέμου και η αναβίωση ενός μόλις συγκαλυμμένου επεκτατισμού (πεδία στα οποία διέπρεψε ο Άμπε) προκαλούν εδώ και χρόνια διαρκείς διαμαρτυρίες και προστριβές.
Το περίφημο άρθρο 9 του μεταπολεμικού ιαπωνικού Συντάγματος απαγορεύει τον πόλεμο ως μέσο επίλυσης διαφορών, καθώς και τη διατήρηση ενόπλων δυνάμεων. Φυσικά παραβιάστηκε ήδη από τη δεκαετία του 1950, όταν οι ΗΠΑ, ελέω «κομμουνιστικού κινδύνου», έκαναν τα στραβά μάτια στην ανάπτυξη των Ιαπωνικών Δυνάμεων Αυτοάμυνας, που γρήγορα μετεξελίχθηκαν σε κανονικό στρατό. Ωστόσο αυτό δεν αρκούσε στην ιαπωνική άρχουσα τάξη, η οποία ένιωθε να ασφυκτιά από μεταπολεμικούς περιορισμούς αναντίστοιχους με την οικονομική ισχύ της και επιθυμούσε να αποκτήσει και πάλι ηγεμονικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή. Βρήκε τον άνθρωπό της στον Άμπε, ο οποίος διακήρυττε την πρόθεσή του να την απαλλάξει από ένα Σύνταγμα που ποτέ δεν χώνεψε…
Ο Άμπε ξεχώρισε από τους προκατόχους του χάρη στην κατάφωρη παραβίαση της μεταπολεμικής φιλειρηνικής συνταγματικής επιταγής, διακηρύσσοντας ανοιχτά τη φιλοδοξία του να ξανακάνει «σεβαστή και ισχυρή» την Ιαπωνία
«Διασταλτική ερμηνεία» με έγκριση Ομπάμα
Ο Σίνζο Άμπε γρήγορα συνειδητοποίησε ότι ήταν αμφίβολη η υπερψήφιση της «τροποποίησης» του άρθρου 9. Υπό την πίεση του φιλειρηνικού κινήματος, ακόμη και βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος δίσταζαν. Τότε η κυβέρνηση αποφάνθηκε ότι δεν χρειάζεται τροποποίηση αλλά… διασταλτική ερμηνεία! Έτσι αυθαίρετα ανακοίνωσε ότι θα ενισχυθούν περαιτέρω οι Δυνάμεις «Αυτοάμυνας» και ότι αποκτούν το δικαίωμα «παροχής στρατιωτικής βοήθειας σε σύμμαχες χώρες». Ήταν 2014: η Κίνα, η Νότια και η Βόρεια Κορέα προέβησαν σε έντονες διαμαρτυρίες –που έπεσαν στο κενό– ενώ Κινέζοι και Κορεάτες έβγαιναν κατά εκατομμύρια στους δρόμους σε αντιγιαπωνέζικες διαδηλώσεις. Μεγάλες διαδηλώσεις έγιναν και στην Ιαπωνία, όπου μέχρι σήμερα εκατομμύρια πολίτες (καθώς και κόμματα της αντιπολίτευσης) ζητούν το σεβασμό του Συντάγματος.
Αλλά οι ΗΠΑ, με τότε πρόεδρο τον πολύ προοδευτικό Ομπάμα, ενέκριναν την «ερμηνεία». Φυσικά ο Τραμπ υποστήριξε κι αυτός με τη σειρά του τα «δικαιώματα της Ιαπωνίας», μοναδικής υπολογίσιμης συμμάχου των ΗΠΑ στη γειτονιά της Κίνας, όπου ακόμη και η Νότια Κορέα τους κάνει νερά. Ο Άμπε είχε πλέον την πλήρη στήριξη τόσο του διεθνούς προστάτη όσο και του εσωτερικού κατεστημένου. Έτσι ο αμυντικός προϋπολογισμός αυξάνεται διαρκώς από το 2012, για να ξεπεράσει σήμερα τα 51 δισεκατομμύρια δολάρια. Στις εκλογές του 2017, χάρη σε ένα εκτρωματικό εκλογικό σύστημα, ο Άμπε απέσπασε το 61,1% των εδρών της βουλής με το… 33,3% των ψήφων**. Πάντως το καμπανάκι είχε ήδη αρχίσει να χτυπά: κάτι ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός, κάτι η Φουκουσίμα, κάτι οι φιλοπόλεμες προετοιμασίες, για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες το φιλειρηνικό μπλοκ αναδείχθηκε δεύτερη δύναμη, ενώ η συμμετοχή στις εκλογές κατέρρευσε (53,7%). Δείγματα μιας κοινωνίας που ασφυκτιά και δεν βλέπει διέξοδο…
Άμπε χωρίς Άμπε
Η ανησυχία των γειτονικών χωρών, η λαϊκή δυσαρέσκεια στο εσωτερικό, η αδυναμία περιορισμού των επιπτώσεων της οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης, αλλά και του κορωνοϊού… τίποτε από αυτά δεν επηρέαζε τον αλαζόνα Άμπε. Δεν έδινε σημασία ούτε στο γεγονός ότι η δημοτικότητά του κατέρρεε συνεχώς: φέτος έπεσε για πρώτη φορά κάτω από το 30%, από 48% το 2017. Η ανάμιξη του «αναμορφωτή της Ιαπωνίας» σε οικονομικά και θεσμικά σκάνδαλα έπαιξε κι αυτή το ρόλο της στην αποδόμησή του. Όμως ούτε αυτή τον έπεισε να βάλει νερό στο κρασί του: η στήριξη των ΗΠΑ και των δυναμικών παραγόντων του κορπορατίστικου ιαπωνικού κράτους του αρκούσε. Έπρεπε να εμφανιστεί ένας ανεξέλεγκτος παράγοντας για να τον αναγκάσει να φύγει: μια ελκώδης κολίτιδα κατάφερε ό,τι δεν είχε καταφέρει κανείς μέχρι τώρα! Ή τουλάχιστον αυτή ήταν η επίσημη αιτιολογία…
Στις 28 Αυγούστου ο Σίνζο Άμπε ανακοίνωσε την παραίτησή του για λόγους υγείας. Οι ανυπόμονοι δελφίνοι έσπευσαν να διεκδικήσουν τη διαδοχή. Αλλά ο Άμπε έδωσε τη στήριξή του σε έναν εκπρόσωπο του μηχανισμού που πάντα κινούνταν στις σκιές: τον 72χρονο Γιοσιχίντε Σούγκα, δεξί του χέρι από τα τέλη του περασμένου αιώνα και ισόβιο γραμματέα του υπουργικού συμβουλίου. Στις 16 Σεπτεμβρίου, αφού κέρδισε την ηγεσία του ΦΔΚ, ο Σούγκα ορκίστηκε πρωθυπουργός. «Θα συνεχίσουμε την πολιτική του Σίνζο Άμπε, με προτεραιότητα στην εφαρμογή των Abenomics, στην τροποποίηση του άρθρου 9 του Συντάγματος και στην απελευθέρωση των πολιτών μας που έχει απαγάγει το δικτατορικό καθεστώς της Βόρειας Κορέας(!)» είπε ο Σούγκα στις προγραμματικές δηλώσεις του. Με άλλα λόγια, Άμπε χωρίς Άμπε. Για πόσο ακόμη; Θα εξαρτηθεί από τις αντοχές του λαϊκού παράγοντα και από τις γεωπολιτικές εξελίξεις…
* Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα: κυβερνά διαρκώς από το 1948 μέχρι σήμερα, με μοναδικά διαλείμματα το 1993-95 και το 2009-12. Μόνιμος εγγυητής της φιλοδυτικής πολιτικής, λίκνο διαφθοράς και πρωταθλητής του νεοφιλελευθερισμού, το ΦΔΚ αποκρυσταλλώθηκε στον αιώνα μας ως κόμμα εθνικιστικό, ακραία συντηρητικό και απολογητής του γιαπωνέζικου ιμπεριαλισμού.
** «Σκοτεινός ο Ανατέλλων Ήλιος» (φύλλο 379).
