Το διοικητικό μέτρο της προσαγωγής ατόμου από αστυνομικά όργανα αποτελεί περιορισμό του ατομικού δικαιώματος στην προσωπική ελευθερία και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ως περιορισμός ατομικών δικαιωμάτων, για να είναι νόμιμος, οφείλει, κατά το Σύνταγμα, να προβλέπεται από νόμο, ψηφισμένο από την Ολομέλεια της Βουλής.
Η προσαγωγή, ως εξαρχής νομοθετικά αστήρικτη και αντικείμενη σε μη αναθεωρητέες διατάξεις του Συντάγματος πρακτική της διοίκησης, λαμβάνει χώρα σε τρεις διακριτές περιπτώσεις:
α) Όταν το άτομο δεν φέρει αποδεικτικό έγγραφο των στοιχείων ταυτότητάς του, οδηγείται στο αστυνομικό τμήμα προς εξακρίβωση των στοιχείων του. Σ’ αυτή την περίπτωση, ο χρόνος εξαναγκασμένης παραμονής στο αστυνομικό τμήμα οφείλει να είναι ο απολύτως αναγκαίος.
β) Όταν, κατ’ ανέλεγκτη και υποκειμενική κρίση του αστυνομικού οργάνου, άτομο δημιουργεί υπόνοιες ότι έχει διαπράξει αξιόποινη πράξη. Σ’ αυτή την περίπτωση, οδηγείται στο αστυνομικό τμήμα, για να διακριβωθεί εάν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι όντως αυτός τέλεσε την αξιόποινη πράξη και άρα οφείλει να διωχθεί γι’ αυτή ποινικά. Πρόκειται, ουσιαστικά, για σύλληψη, και ο προσαγόμενος έχει όλα τα δικαιώματα του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (δικαίωμα να έχει συνήγορο, να σιωπά κ.λπ.), ανεξαρτήτως εάν τελικά ασκηθεί εναντίον του ποινική δίωξη. Οι αστυνομικές αρχές χαρακτηρίζουν αυτή την περίπτωση σύλληψης ως απλή προσαγωγή, ακριβώς για να στερήσουν αυτά τα δικαιώματα από το άτομο.
γ) Στην περίπτωση της -εντελώς παράνομης και αντιδημοκρατικής- προληπτικής προσαγωγής, η οποία ως πρακτική και κυρίως υπό τη μορφή των μαζικών προληπτικών προσαγωγών πριν από διαδηλώσεις χρησιμοποιήθηκε ευρέως στο άμεσο παρελθόν και παρουσιάστηκε από την κυβέρνηση ως υψίστη αγαθοεργία για τη δημόσια ασφάλεια.
Ως τέτοια προβλέπεται όταν άτομο, εξαιτίας των εντελώς αορίστων, παράνομων και αντισυνταγματικών κριτηρίων του τόπου, χρόνου, περιστάσεων και συμπεριφοράς του, κρίνεται ύποπτο να τελέσει κάποια αξιόποινη πράξη. Αναγνωρίζεται, δηλαδή, στο αστυνομικό όργανο η διακριτική ευχέρεια και η επιλογή να κρίνει από πριν αν κάποιος πρόκειται να τελέσει έγκλημα, χωρίς ωστόσο να περιλαμβάνεται από το ΠΔ 141/1991 η προσαγωγή ως νόμιμη προληπτική ενέργεια της διοίκησης (άρθρο 94). Ακόμα όμως κι αν υποτεθεί ότι ο σκοπός της πρόληψης εγκλημάτων δικαιολογεί προληπτικούς περιορισμούς ατομικών δικαιωμάτων, και πάλι είναι ασαφές πώς η προσαγωγή και η συνακόλουθη στέρηση της ελευθερίας θα μπορούσε να εξυπηρετήσει το συγκεκριμένο σκοπό, εκτός αν νοηθεί ως εκφοβιστική απαγωγή που θα τρομοκρατήσει και θα αποτρέψει τον «υποψήφιο εγκληματία» από το να προβεί στην αξιόποινη πράξη.
Προφανώς, τέτοιοι σκοποί δεν επιδοκιμάζονται από καμία στοιχειωδώς δημοκρατική έννομη τάξη και, στην πραγματικότητα, το κράτος χρησιμοποιεί τις προληπτικές προσαγωγές για να δημιουργήσει φακέλους, για να συλλέξει και να επεξεργαστεί προσωπικά δεδομένα, για να αποτρέψει τη συμμετοχή σε διαδηλώσεις και να καλλιεργήσει κλίμα αστυνομοκρατίας.
Συνεπώς, η υλική ενέργεια της προσαγωγής ατόμου, που φέρει αστυνομική ταυτότητα, εκτός αν νοηθεί ως προσαγωγή συλληφθέντος για αυτόφωρο έγκλημα, είναι παράνομη. Ο προσαχθείς έχει καταρχήν δικαίωμα να γνωρίζει την ταυτότητα του αστυνομικού οργάνου που τον συλλαμβάνει και την αιτία της σύλληψής του. Έχει επιπλέον δικαίωμα πρόσβασης σε συνήγορο. Επισημαίνεται ότι ο προσαχθείς δεν υποχρεούται σε δαχτυλοσκόπηση και σε οποιαδήποτε άλλη καταγραφή προσωπικών του δεδομένων, παρά μόνο στην περίπτωση που του αποδίδονται εξατομικευμένες κατηγορίες. Κατ’ αυτών που τον συνέλαβαν παράνομα και αδικαιολόγητα και τον κατακράτησαν, ακόμα κι αν δεν γνωρίζει την ταυτότητά τους, προσδιορίζοντάς τους βάσει του τόπου και του χρόνου υπηρεσίας τους, δικαιούται να αιτηθεί την ποινική και πειθαρχική δίωξή τους για παράνομη κατακράτηση, παράνομη βία και παράβαση καθήκοντος.
Επίσης, δικαιούται να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης λόγω αδικοπραξίας και χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης, στρεφόμενη κατά του ελληνικού Δημοσίου, που φέρει αντικειμενική ευθύνη για παράνομες και υπαίτιες πράξεις και παραλείψεις των οργάνων του.
Ομάδα Νομικής Βοήθειας
www.legalaidgroup.blogspot.com
email: [email protected]
