Ο λαϊκός ξεσηκωμός που ξεκίνησε τον περασμένο Δεκέμβριο στο Σουδάν κλιμακώθηκε με συνεχείς διαδηλώσεις εκατοντάδων χιλιάδων στο Χαρτούμ και άλλες πόλεις. Το καθεστώς του δικτάτορα Μπασίρ επιχείρησε να τις καταπνίξει με τη βία, δίχως να το καταφέρει, και άρχισε να ραγίζει. Ούτε η επιβολή στρατιωτικού νόμου μπόρεσε να τρομοκρατήσει τις μάζες που βγήκαν στους δρόμους. Οι καταγγελίες για βασανισμούς και δολοφονίες διαδηλωτών λειτούργησαν ως λάδι στη φωτιά. Τελικά, φοβούμενοι μια ανεξέλεγκτη εξέγερση, οι στρατιωτικοί ανέλαβαν πρωτοβουλία αυτήν την εβδομάδα: έθεσαν τον Μπασίρ υπό περιορισμό, ανακοίνωσαν ότι «θα λάβουν υπόψη τους τα αιτήματα του λαού» και… παρέτειναν για ένα τρίμηνο τον στρατιωτικό νόμο. Αναπόφευκτοι είναι οι συνειρμοί για την ανάλογη αντιμετώπιση του λαϊκού ξεσηκωμού στην Αλγερία από το στρατό, που παρενέβη υποχρεώνοντας τον επί 20ετία πρόεδρο Μπουτεφλίκα σε παραίτηση ώστε να αποφευχθούν «τα χειρότερα» για το καθεστώς και τη Δύση.
Αυτές οι μέρες είναι κρίσιμες, καθώς οι διαδηλωτές επιμένουν με αίτημα τον πραγματικό εκδημοκρατισμό της χώρας, ενώ από την άλλη οι στρατιωτικοί μοιάζουν να έχουν πάρει το πράσινο φως από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία για να προχωρήσουν σε μια «ελεγχόμενη μεταπολίτευση». Το επίδικο δεν είναι φυσικά η δημοκρατία, αλλά αν οι δυτικές χώρες θα κατορθώσουν να θέσουν ξανά υπό την επιρροή τους το Σουδάν, στο οποίο οι Κινέζοι εξακολουθούν να παίζουν ρόλο από τα παρασκήνια, όντας οι μεγαλύτεροι ξένοι «επενδυτές». Ενδεικτικό της ευρύτερης γεωπολιτικής σημασίας των εξελίξεων σε αυτή τη μεγάλη και πλούσια σε πρώτες ύλες αφρικανική χώρα είναι το γεγονός ότι, λίγο πριν την πτώση του, ο Μπασίρ στράφηκε για βοήθεια ταυτόχρονα στη Ρωσία και τη Σαουδική Αραβία – που μάλλον θεώρησαν ότι είναι καμμένο χαρτί και τον εγκατέλειψαν στην τύχη του. Χαρακτηριστικές είναι επίσης και οι δηλώσεις του Αιγύπτιου δικτάτορα αλ-Σίσι, ότι «δεν θα ανεχθούμε μια νέα ηγεσία στο Σουδάν που θα αφήσει πεδίο δράσης στους ισλαμιστές».
Οι διαδηλωτές επιμένουν, με αίτημα τον πραγματικό εκδημοκρατισμό της χώρας, ενώ από την άλλη οι στρατιωτικοί μοιάζουν να έχουν πάρει το πράσινο φως από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία για να προχωρήσουν σε μια «ελεγχόμενη μεταπολίτευση»
Από το ψωμί στη δημοκρατία
Τη σπίθα για την τωρινή αναταραχή έδωσαν οι μεγάλες αυξήσεις στις τιμές του ψωμιού και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης. Έτσι ξεκίνησαν οι διαμαρτυρίες, πρώτα στην πόλη Ατμπάρα, για να εξαπλωθούν σύντομα σε όλη τη χώρα και να πάρουν αντικαθεστωτικό χαρακτήρα, με συνθήματα για ελευθερία. Άπό τις πρώτες κιόλας κινητοποιήσεις ήταν εμφανής ο πρωταγωνιστικός ρόλος των γυναικών, συνεχίζοντας την παράδοση που θέλει τις γυναίκες να πρωτοστατούν σε όλα τα μεγάλα λαϊκά ξεσπάσματα της ιστορίας του Σουδάν. Ενεργητική ήταν ακόμη η συμμετοχή του Σουδανικού Κ.Κ. που σχημάτισε συμμαχία με τους μετριοπαθείς ισλαμιστές, δημοκρατικές οργανώσεις, συνδικάτα δικηγόρων και εκπαιδευτικών, γυναικείες και φοιτητικές ενώσεις κ.ά., με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος Μπασίρ και την αποτίναξη της εξάρτησης από ξένες δυνάμεις.
Από αυτήν την άποψη έχει ενδιαφέρον η σχετική μαρτυρία του παλαίμαχου κομμουνιστή Φατχί Ελφάντ, που πήρε μέρος στις πρώτες κινητοποιήσεις στην Ατμπάρα και λίγες εβδομάδες αργότερα συνελήφθη από μασκοφόρους και «εξαφανίστηκε» για ένα μήνα. Όπως είπε ο 75χρονος Ελφάντ, οι μασκοφόροι τον μετέφεραν στην Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών και Ασφάλειας, όπου ανακρίθηκε, κι έπειτα μεταφέρθηκε σε στρατιωτική φυλακή. Απελευθερώθηκε το ίδιο ξαφνικά όπως συνελήφθη. Λίγο αργότερα είπε σε συνέντευξή του:
«Όλα ξεκίνησαν όταν σκόρπιοι εργαζόμενοι, που δεν μπορούσαν να βρουν ψωμί στην αγορά της Ατμπάρα, άρχισαν να φωνάζουν “Θέλουμε ψωμί, θέλουμε ψωμί!”. Στην αρχή ήταν καμιά δεκαριά, σε λίγα λεπτά φώναζαν μαζί τους εκατοντάδες ακόμη, και λίγο αργότερα σχηματίστηκε μια διαδήλωση χιλιάδων ανθρώπων. Ήταν 19 Δεκεμβρίου. Τρεις μέρες αργότερα οι διαδηλώσεις συνεχίζονταν, αλλά το σύνθημα είχε αλλάξει – ο κόσμος φώναζε τώρα “Κάτω ο Μπασίρ”, “Ελευθερία, Ειρήνη, Δικαιοσύνη”. Τότε η αστυνομία επενέβη σκληρά, και έπνιξε τη διαμαρτυρία στο αίμα. Όμως ήδη οι διαδηλώσεις είχαν εξαπλωθεί σε όλο το Σουδάν. Στις 25 Δεκεμβρίου, ημέρα της πρώτης παλλαϊκής διαδήλωσης στην πρωτεύουσα, είχαν καταγραφεί ήδη κινητοποιήσεις σε 70 πόλεις της χώρας».
Παρά την παράταση του στρατιωτικού νόμου για τρεις μήνες και τη δήλωση των στρατιωτικών ότι θα σχηματίσουν «μεταβατική κυβέρνηση» για… δύο χρόνια, οι διαδηλώσεις στο Χαρτούμ και αλλού συνεχίζονται.
Σουδάν και Νότιο Σουδάν
Το 2011 ο νότος του Σουδάν αποσχίστηκε και δημιουργήθηκε ένα νέο κράτος, το Νότιο Σουδάν. Ο διαμελισμός ήταν αποτέλεσμα της οξύτατης αντιπαράθεσης μεταξύ ισχυρών ξένων δυνάμεων για τον έλεγχο της πλούσιας σε πετρέλαιο και άλλες πρώτες ύλες χώρας. Πρωταγωνιστές, από τη μια οι ΗΠΑ και η Βρετανία (αποικία της οποίας ήταν το Σουδάν) και από την άλλη η Κίνα και δευτερευόντως άλλες χώρες που είχαν διεισδύσει δυναμικά στο Σουδάν «καπαρώνοντας» το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής του εις βάρος των δυτικών πολυεθνικών. Ο διαμελισμός δεν έφερε φυσικά καμιά ειρήνευση: οι ένοπλες εσωτερικές συγκρούσεις συνεχίστηκαν και στις δύο πλευρές, με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και εκατομμύρια πρόσφυγες και εκτοπισμένους.
► Το Νότιο Σουδάν, που δημιουργήθηκε με την ενεργητική στήριξη των ΗΠΑ, έχει έκταση σχεδόν πενταπλάσια της Ελλάδας και 12 εκατομμύρια κατοίκους, ενώ στο έδαφός του βρίσκεται πάνω από το 70% των αποθεμάτων πετρελαίου του πάλαι ποτέ ενιαίου Σουδάν. Ο πληθυσμός του αποτελείται από διάφορες φυλές, που ανήκουν σε διαφορετικές θρησκείες: ανιμιστές, χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Πρωτεύουσα έγινε η πόλη Τζούμπα.
► Ο κατοικούμενος κατά συντριπτική πλειοψηφία από μουσουλμάνους Βορράς περιλαμβάνει (με την ονομασία «Δημοκρατία του Σουδάν» και με επικεφαλής μέχρι προχθές τον επί 30ετία δικτάτορα Μπασίρ…) ό,τι απέμεινε από το προηγούμενο ενιαίο κράτος. Η έκτασή του είναι 19 φορές μεγαλύτερη από την Ελλάδα και έχει 52 εκατομμύρια κατοίκους. Πρωτεύουσα παρέμεινε το Χαρτούμ.
Το Σουδανικό Κομμουνιστικό Κόμμα
Το Σουδάν ανήκει σε μια μειοψηφία αφρικανικών και αραβικών χωρών που είχαν και έχουν σχετικά ισχυρό κομμουνιστικό κίνημα. Το Σουδανικό Κ.Κ. ιδρύθηκε το 1946 με την ονομασία «Κίνημα Εθνικής Απελευθέρωσης του Σουδάν» και έπαιξε σημαντικό ρόλο στον αγώνα για ανεξαρτησία. Αφού εξέλεξε 8 βουλευτές στις εκλογές του 1965 (μεταξύ των οποίων και την Φατιμά Ιμπραχίμ, πρώτη γυναίκα βουλευτίνα στην ιστορία του Σουδάν), άρχισαν οι προσπάθειες των φιλοδυτικών δυνάμεων για να τεθεί εκτός νόμου. Το 1971 κατηγορήθηκε ότι αποπειράθηκε να ανατρέψει την κυβέρνηση του Νιμέιρι, που διέταξε την εκτέλεση όλων των ηγετών του και το έθεσε εκτός νόμου. Η ανατροπή του Νιμέιρι το 1985 σηματοδότησε την επιστροφή του Σουδανικού Κ.Κ. στη νομιμότητα, όχι όμως για πολύ: το πραξικόπημα του Μπασίρ το 1989 σήμανε νέα περίοδο ανηλεών διώξεων. Η ειρηνευτική συμφωνία του 2005 μεταξύ των ανταρτών του Λαϊκού Απελευθερωτικού Κινήματος και του καθεστώτος Μπασίρ, και οι διακηρύξεις του Μπασίρ για σταδιακό εκδημοκρατισμό, επέτρεψαν την επιστροφή του Σουδανικού Κ.Κ. από την παρανομία. Όμως το καθεστώς εξακολούθησε να καταδιώκει και να φυλακίζει τους Σουδανούς κομμουνιστές εξαιτίας της ενεργητικής ανάμιξής τους στα κινήματα για ψωμί και δημοκρατία. Το Σουδανικό Κ.Κ. αντιτάχθηκε στην απόσχιση του Νότιου Σουδάν. Συμμετείχε στο μεγάλο κύμα διαμαρτυρίας που ξέσπασε στα τέλη του περασμένου χρόνου και κορυφώθηκε αυτήν την εβδομάδα. Κατήγγειλε το πραξικόπημα των στρατιωτικών, που έθεσαν υπό κράτηση τον Μπασίρ μόνο και μόνο για να αποτρέψουν μια πραγματική αλλαγή. Στη φωτογραφία, διαδήλωση για την απελευθέρωση του Μασούντ Μοχάμεντ Χασάν, ηγέτη του Σουδανικού Κ.Κ. (βλ. μεταξύ άλλων Συλλήψεις κομμουνιστών στο Σουδάν στο φύλλο 334).
