Οι σύγχρονες μορφές εξαθλίωσης σε «αναπτυσσόμενο» και «αναπτυγμένο» κόσμο παράθυρο στο πιο σκοτεινό μέλλον. Του Γιώργου Τσίπρα
Σε επτά χρόνια συμπληρώνεται ένας αιώνας από την οκτωβριανή επανάσταση μα η κατάσταση για την εργατική τάξη σε όλο τον κόσμο μοιάζει αντίθετα να έχει γυρίσει έναν αιώνα πίσω, στην προ-οκτωβριανή εποχή, στα τοπία του αρχών του προηγούμενου αιώνα. Τότε, όμως, «υπήρχε» ιστορικά μπροστά τους ο Οκτώβρης, κι ας μην το ήξεραν. Στις μέρες μας, αλήθεια, τι υπάρχει ή τι πρέπει να υπάρξει;
Ζουν σήμερα χειρότερα οι Ινδοί εργαζόμενοι απ’ ό,τι πριν λίγες δεκαετίες; Με βάση το πόσοι διαβιούν με περισσότερα από ένα ή δύο δολάρια την ημέρα, ίσως όχι. Στην πραγματικότητα, η σωστή απάντηση είναι «ναι, και μάλιστα πολύ χειρότερα». Υπάρχει μια διαδεδομένη σύγχυση ανάμεσα στη λιτή αλλά αξιοπρεπή διαβίωση και την εξαθλίωση. Υπάρχουν χωριά στην Ινδία που δύσκολα βρίσκεις κάτι πιο βιομηχανικό από τη λαξευμένη πέτρα και το ξύλο.
Για τις επίσημες στατιστικές της φτώχειας οι κάτοικοί τους ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα.
Κι όμως η ανείπωτη εξαθλίωση δεν βρίσκεται εδώ. Βρίσκεται ανάμεσα στα εκατομμύρια του κόσμου που ζουν κάπου στη Βομβάη ή αλλού, που ίσως αμείβεται περισσότερο από ένα δολάριο την ημέρα και ίσως όχι, που ίσως κατοικεί σε πρόχειρα καταλύματα από νάιλον, ελενίτ και χαρτόκουτα δίπλα σε ανοιχτούς αγωγούς λυμάτων, που ίσως πλένεται στο βρώμικο νερό όπου άλλοι κάνουν την ανάγκη τους, που ίσως αναπνέει αέρα μολυσμένο με πολύ καυσαέριο. Το προσδόκιμο επιβίωσης των πληθυσμών αυτών της γης, που ζουν σε τέτοιους ή παραπλήσιους όρους, μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπινων ψυχών, παραπέμπει ευθέως στο προσδόκιμο του γενικού πληθυσμού του δέκατου αιώνα. Ώστε, ακόμη και από την άποψη των αριθμών και των «αντικειμενικών στοιχείων» (για τους απαιτητικούς) τα προ-οκτωβριανά τοπία δεν είναι υπερβολή. Η αναφορά στης γης τους κολασμένους μάλλον έχει αποβάλει ξανά στις μέρες μας το ρετρό χαρακτήρα της.
Γενικευμένη τάση
Μέχρι πριν όχι πολλά χρόνια, η υποτιθέμενη διάψευση του νόμου της σχετικής και απόλυτης εξαθλίωσης που απέδωσε ο Μαρξ στον καπιταλισμό, θεωρούνταν περίπου πασιφανής από τους περισσότερους κριτικούς του Μαρξ και απολογητές του καπιταλισμού. Κι αν για τη σχετική εξαθλίωση, δηλαδή, το μέγεθος της πίτας που απολάμβαναν οι εργαζόμενοι συγκριτικά με τους πλούσιους, το πράγμα ήταν ίσως συζητήσιμο, τα περί απόλυτης εξαθλίωσης θεωρούνταν εκτός κάθε συζήτησης.
Ωστόσο, ποτέ άλλοτε στην σύγχρονη ιστορία δεν ήταν τόσο έκδηλη και γενικευμένη σε πλανητική κλίμακα η τάση προς την απόλυτη εξαθλίωση. Τα εκατομμύρια των ξεριζωμένων πρώτης και δεύτερης γενιάς από την ύπαιθρο που σωρεύονται σε τερατουπόλεις είναι μόνο ένας από τους αδιάψευστους μάρτυρες.
Στον ανεπτυγμένο κόσμο η απόλυτη αυτή εξαθλίωση παίρνει διαφορετικές μορφές.
Όπως άλλες μορφές παίρνει και η επίθεση που δέχονται συνολικά οι εργαζόμενοι, επίθεση οικονομική, επίθεση αφαίρεσης δικαιωμάτων και κατακτήσεων.
Η βεβαιότητα πως η νέα γενιά θα ζήσει χειρότερα από τους γονείς της κάνει περιττό το αντίστοιχο ερώτημα που τέθηκε για τους Ινδούς εργαζόμενους.
Ο απόλυτα ελαστικοποιημένος εργαζόμενος, ο χωρίς δικαιώματα ή με πολύ λιγότερα δικαιώματα, ο με ατομικές συμβάσεις εργασίας και ασφάλισης, ασυνδικάλιστος ή σε κίτρινα ή σε αδύναμα σωματεία εργαζόμενος, ο περιθωριοποιημένος ακόμα και δουλεύοντας, ο οριακά αμειβόμενος μπροστά στο φάσμα της ανεργίας και εξαθλίωσης με ή χωρίς «απασχόληση», ως μια ορισμένη κατεύθυνση μας επαναφέρει κι αυτή σε προ-οκτωβριανά τοπία. Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι οι σύγχρονες μορφές εξαθλίωσης σε «αναπτυσσόμενο» και «αναπτυγμένο» κόσμο συνυφαίνονται σε πολλές περιπτώσεις με μια βαρβαρότητα που δεν υπήρχε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.
Πρόκειται για ένα στοιχείο όχι από το παρελθόν, αλλά από το πιο σκοτεινό μέλλον.
Ανάγκη μια νέα… «παρένθεση»
Ώστε, αυτό λοιπόν ήταν το νόημα των προ εικοσαετίας πανηγυρισμών ότι έκλεισε η παγκόσμια «παρένθεση» του Οκτώβρη του 1917. Η «παρένθεση» δεν έκλεισε μόνο στις συγκεκριμένες περιοχές που είχε ανοίξει, σε ανατολική Ευρώπη και Κίνα, αλλά με την έννοια της υποχώρησης της Αριστεράς και του διεθνούς κινήματος των εργαζομένων «έκλεισε» διεθνώς.
Ωστόσο, οι συνέπειες των εξελίξεων ειδικά στις περιοχές αυτές στη δεκαετία του ’80 ήταν εξαιρετικά μεγάλες για όλο τον πλανήτη. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τις διαφορετικές προσεγγίσεις από μέρους της Αριστεράς για το ζήτημα του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Ανάμεσα σε πολλά άλλα, απελευθέρωσαν όσο κανένα άλλο γεγονός μεταπολεμικά το διεθνές κεφάλαιο από τα όρια και δεσμά του στην πάλη του με τους εργαζόμενους. Γιατί, όπως κι αν χαρακτηρίζει κανείς τα καθεστώτα στις περιοχές αυτές, πρόκειται για περιοχές που αν μη τι άλλο δεν κυριαρχούσε ο νεοφιλελευθερισμός. Αν σκεφτούμε ότι αναφερόμαστε περίπου στο ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού, η πλέρια προσχώρησή τους στα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού, η πλέρια επανένταξη των κοινωνιών και οικονομιών τους στη παγκόσμια αγορά έδωσε ανάσες και δυνατότητες στον παγκόσμιο καπιταλισμό, ιδιαίτερα στον αναπτυγμένο κόσμο, να κινηθεί, όπως δεν είχε τολμήσει ποτέ μέχρι τότε.
Μόνο στην Κίνα η αγροτική έξοδος εκατοντάδων εκατομμυρίων προς τις πόλεις σε συνθήκες περίπου «πρωταρχικής συσσώρευσης» ήταν σαν διαδικασία εφάμιλλη με ό,τι συνέβη και σε άλλες περιοχές της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής.
Το γεγονός ότι διεθνώς βρισκόμαστε ξανά μπροστά στην ανάγκη μιας νέας «παρένθεσης», λίγο μετά αφότου έκλεισε η «παρένθεση του Οκτώβρη», αποτελεί από μόνο του απόδειξη ότι ο Οκτώβρης δεν ήταν μια παρένθεση, αλλά εξέφραζε κοινωνικές και ιστορικές αναγκαιότητες της εποχής του. Με ποιο χρώμα, με τι άρωμα, με ποιες ιδέες, πότε και πώς θα ανοίξει μια νέα «παρένθεση» για τους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο;
