Το νέο τοπίο μετά την ανακεφαλαιοποίηση και τις συγχωνεύσεις. Του Γιώργου Τοζίδη
Με την ολοκλήρωση της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών Εθνικής, Alpha, Πειραιώς και Eurobank και την «προικοδότηση» της τελευταίας με το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο (τελευταίο στη σειρά των σκανδάλων που χαρακτήρισαν τη διαδικασία «εξαγορών» και ανακεφαλαιοποίησης), διαμορφώθηκε το νέο τοπίο στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου θα παρουσιασθούν συνοπτικά τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του νέου τοπίου και τα προβλήματα που δημιουργούνται.
Η επιτυχία των αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου
Η συμμετοχή των ιδιωτών και θεσμικών επενδυτών στις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου (α.μ.κ.) των τριών τραπεζών (Εθνική, Πειραιώς, Alpha) ήταν αναμενόμενη λόγω των ευνοϊκών όρων συμμετοχής (βλέπε Πίνακα 1). Η νέα μετοχική σύνθεση των τεσσάρων συστημικών τραπεζών φαίνεται στον Πίνακα 2. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο μετοχικό κεφάλαιο της Εθνικής, μεγαλύτερος μέτοχος*, μετά το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), εμφανίζεται να είναι η οικογένεια Λάτση (1,14%) που αφού «ξεφορτώθηκε» τις μετοχές της Eurobank (μέσω της ανταλλαγής τους με μετοχές της Εθνικής) έχει τη δυνατότητα να φθάσει σε διψήφιο ποσοστό συμμετοχής αν ασκήσει τα δικαιώματα που της αναλογούν.
Στην επιτυχία των α.μ.κ. συνέβαλε και η διαδικασία συγχωνεύσεων των τεσσάρων τραπεζών με τράπεζες που είχαν ανακεφαλαιοποιηθεί είτε με κεφάλαια του ΤΧΣ είτε από τους προηγούμενους βασικούς μετόχους τους (βλέπε Πίνακα 3). Μέσω των συγχωνεύσεων οι τέσσερις τράπεζες πέτυχαν να εμφανίσουν καλύτερους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και επιπλέον βελτίωσαν τη σχέση δανείων προς καταθέσεις και κάλυψης των δανείων σε καθυστέρηση με προβλέψεις.
Ένταση της συγκέντρωσης
Από το 2001 μέχρι το 2012 ο αριθμός των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στη χώρα μας συρρικνώθηκε κατά 28,6% (από 105 σε 75 ιδρύματα). Ήδη, μετά και τις φετινές εξελίξεις, οι τέσσερις συστημικές τράπεζες ελέγχουν πλέον ποσοστό μεγαλύτερο του 95% της τραπεζικής αγοράς και ελέγχονται μετοχικά, σχεδόν εξ ολοκλήρου, από το ΤΧΣ. Το ενεργητικό των τεσσάρων τραπεζών ανέρχεται στο 210% περίπου του εγχώριου ΑΕΠ (στοιχεία 2012) ενώ είναι ενδεικτικό ότι το 2007 το ενεργητικό ολόκληρου του τραπεζικού συστήματος ανερχόταν στο 167,4% του ΑΕΠ και ήταν κατανεμημένο σε πολλαπλάσιο αριθμό τραπεζών.
Μόλις το 2011, το ενεργητικό των πέντε μεγαλύτερων τραπεζών ανερχόταν στο 72% του συνόλου, ποσοστό που ήταν το τρίτο μεγαλύτερο στην Ευρωζώνη (μόνο η Ολλανδία και η Φινλανδία είχαν μεγαλύτερο ποσοστό συγκέντρωσης). Σημειώνεται ότι επανειλημμένα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει επισημάνει ότι σε περίπτωση νέας κρίσης (λόγω της υψηλής ανεργίας, της ύφεσης και της συνεχιζόμενης αύξησης του δημοσίου χρέους) θα είναι αδύνατο να εξευρεθούν τα απαραίτητα κεφάλαια για τη διάσωση των τραπεζών.
Κανένας έλεγχος από το Δημόσιο
Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα ανακεφαλαιοποιήθηκε και μετατράπηκε σε ολιγοπωλιακό με κεφάλαια που δανείστηκε το ελληνικό κράτος. Παρ’ όλα αυτά, ελέγχεται ασφυκτικά από το ΤΧΣ, στο οποίο το Ελληνικό Δημόσιο δεν μπορεί να ασκήσει κανέναν έλεγχο ενώ παρέμειναν οι ίδιες διοικήσεις εκτός από την Eurobank (όπου τοποθετήθηκε ο «νεκροθάφτης» της εταιρίας «Κατσέλης», Γ. Δαυίδ).
Όπως προβλέπεται ρητά στο σχέδιο συμφωνίας που καθορίζει τις σχέσεις του ΤΧΣ με τις τέσσερις συστημικές τράπεζες:
Α) Υποχρεούνται στην παροχή όλων των απαραίτητων πληροφοριών και οικονομικών στοιχείων στα στελέχη του ΤΧΣ, τα οποία θα δεσμεύονται με το απόρρητο, ώστε να μη μεταφέρονται τα δεδομένα μιας τράπεζας σε άλλη που ελέγχει το ταμείο. Από τη δέσμευση τήρησης του απορρήτου εξαιρούνται μόνο η Τράπεζα Ελλάδος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Οι φορείς του Ελληνικού Δημοσίου και η Ελληνική Βουλή απουσιάζουν επιδεικτικά…
Β) Το ΤΧΣ, ως βασικός μέτοχος, έχει πλήρη δικαιώματα στην εκλογή των οργάνων διοίκησης των τραπεζών και δικαίωμα «veto» για όλα τα κρίσιμα ζητήματα στρατηγικής τους.
Με την ολοκλήρωση των συγχωνεύσεων και της ανακεφαλαιοποίησης των συστημικών τραπεζών διαμορφώθηκε ένα ολιγοπωλιακό τραπεζικό σύστημα, πλήρως ελεγχόμενο από το ΤΧΣ και προοπτικά από το ιδιωτικό, εγχώριο ή ξένο, κεφάλαιο, με αποτέλεσμα να δυσκολεύει σημαντικά η εθνικοποίησή του από μια κυβέρνηση της Αριστεράς. Κατά συνέπεια, απαιτείται η εκπόνηση συγκεκριμένου σχεδίου για τη διαδικασία και τα μέσα που θα απαιτηθούν ώστε οι τράπεζες να περάσουν στον έλεγχο του δημοσίου και της κοινωνίας.
Ο έλεγχος του τραπεζικού συστήματος είναι απαραίτητος:
– Γιατί αποτελεί τον έναν από τους πυλώνες του προγράμματος παραγωγικής ανασυγκρότησης που έχει ανάγκη η χώρα, προκειμένου να υπάρξει διέξοδος από την κρίση που θα ευνοεί τα φτωχά λαϊκά στρώματα.
– Γιατί μόνο στο πλαίσιο της τραπεζικού συστήματος που ελέγχεται από το κράτος μπορεί να υπάρξει ουσιαστική ρύθμιση των δανείων των νοικοκυριών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που και το πρόβλημα να λύνει και να βοηθά στην ανάκαμψη της οικονομίας.
* Αφού απαγορεύθηκε στα ασφαλιστικά ταμεία-μετόχους της τράπεζας να συμμετάσχουν στην αύξηση του μ.κ., άνοιξε ο δρόμος για την πλήρη ιδιωτικοποίησή της.
