Ή, η ελληνική Αριστερά στο Παρίσι. Της Έλενας Πατρικίου
Όταν το 1721, ο Μοντεσκιέ δημοσίευσε στο Άμστερνταμ τις «Περσικές επιστολές», τόσο ο ίδιος όσο και το ευρωπαϊκό αναγνωστικό κοινό δεν είχαν ιδέα περί περσικής πραγματικότητας. Η Περσία είχε τεθεί «ως όνομα ψιλόν», θα έλεγε ο Καβάφης, ως «παραδειγματικό Άλλος», θα έλεγαν οι περί της ετερότητας τυρβάζοντες στρουκτουραλιστές, ως ένα ευφυές πρόσχημα που επέτρεπε την εγκατάσταση της αναγκαίας απόστασης προκειμένου να επαναστοχαστούμε όχι την ξένη ταυτότητα και την μακρινή ιδιαιτερότητα της όποιας «Περσίας», αλλά την ευρωπαϊκή (και ειδικώς τη γαλλική) οικειότητα, τον ευρωπαϊκό και γαλλικό εαυτό του συγγραφέα και του κοινού του.
Όταν στις 21 Μαΐου 2012 ο Αλέξης Τσίπρας και η αντιπροσωπεία του ΣΥΡΙΖΑ ταξίδευαν προς την πολιτιστική και ιδεολογική πρωτεύουσα της Εσπερίας, η Γαλλία και η Ευρώπη δεν είχαν ιδέα περί ελληνικής πραγματικότητας: η ελληνική κρίση παρουσιαζόταν επί δύο χρόνια ως «παραδειγματική ιδιαιτερότητα», ως η απόλυτη αποφευκτέα ιδιαιτερότητα, ως το «παραδειγματικό ξένο» μέσα στην ευρωπαϊκή ιδεατή ομοιογένεια.
Σαν την ανύπαρκτη εξωτική Περσία του 1721, η ανύπαρκτη εξωτική Ελλάδα του 2012 ήταν ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα, μια κουρελού φτιαγμένη από τουριστικές φαντασιώσεις (λίγο κρασί, λίγη θάλασσα κι ο ταξιτζής που κλέβει στα ρέστα), αποικιοκρατικές προκαταλήψεις (ως γνωστόν τα κατεξοχήν χαρακτηριστικά των λαών εναντίον των οποίων ασκούνται οι ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές ασκήσεις είναι η τεμπελιά, η νωθρότητα και η συστηματική απατεωνία) και δόλιες ηθικολογικές παραινέσεις.
Όπως όλες οι ανύπαρκτες ιδεολογικές οντότητες, η Ελλάδα ήταν μία φανταστική ενότητα: χωρίς τάξεις, χωρίς ταξικές συγκρούσεις, χωρίς οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς εξαρτήσεις από άλλες οικονομίες και άλλα συμφέροντα.
Με μια λέξη, η Ελλάδα ήταν μία ομοιογενής σούπα, μέσα στην οποία η διαφθορά των πολιτικών της ισοδυναμούσε πλήρως με τη διαφθορά της κοινωνίας και του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, ένας όζων χυλός, που καταβρόχθιζε τον κόπο του Ευρωπαίου φορολογούμενου από εποχής Ολοκληρωμένων Μεσογειακών Προγραμμάτων. Όλη η αντιπαράθεση μεταξύ εργαζόμενου, τακτικού και οικονόμου Βορρά, ο οποίος πληρώνει τα σπασμένα του άεργου, σπάταλου και άτακτου Νότου, αντιπαράθεση που ενυπάρχει στο πλαίσιο κάθε ευρωπαϊκού κράτους ειδικώς και στο πλαίσιο ολόκληρης της Ευρώπης γενικώς, συμπυκνώθηκε στην απόλυτη αντιπαράθεση μεταξύ ορθολογικής Ευρώπης, που αποδέχεται καρτερικά εδώ και χρόνια τις πολιτικές της λιτότητας ως πικρό αλλά αναγκαίο φάρμακο για την σωτηρία της οικονομίας και ανορθολογικής μπαταχτσίδικης και κλεπτομανούς Ελλάδας, που αρνείται να πληρώσει τα βερεσέδια.
Στο επιστολογραφικό μυθιστόρημα του Μοντεσκιέ, ένας νεαρός Πέρσης φιλόσοφος ταξιδεύει στη Γαλλία του Λουδοβίκου του 14ου και ανακαλύπτει τις ρωγμές της γαλλικής μοναρχικής κοινωνίας. Ιδανικά διχασμένος ανάμεσα στις λαγγεμένες αναμνήσεις του χαρεμιού του και στην σκαμπρόζικη ελευθερία των γυναικών στα παρισινά σαλόνια, ανάμεσα στη μουσουλμανική του πίστη και στην ελευθερία του λόγου των παρισινών καφενείων, ανάμεσα στην ανατολίτικη μαλθακότητα και χλιδή και την ευρωπαϊκή εργατικότητα και συσσώρευση πλούτου, ο Ουζμπέκ, ως γνήσιο λογοτεχνικό τέκνο του γαλλικού Διαφωτισμού κρατάει τον καθρέφτη μέσα στον οποίο αντανακλώνται οι ευρωπαϊκές αντιφάσεις και, γιατί όχι, η υποβόσκουσα ευρωπαϊκή κρίση που 70 χρόνια μετά θα φέρει τη Μητέρα όλων των Επαναστάσεων.
Στην πραγματικότητα της σύντομης επίσκεψης του Αλέξη Τσίπρα και του ΣΥΡΙΖΑ στο Παρίσι, η ελληνική Αριστερά μοιάζει να κρατάει τον καθρέφτη στον οποίο επιτέλους βλέπει το πρόσωπο της κρίσης η Ευρώπη. Το πρόσωπο της συνολικής κρίσης, όχι μόνον της ελληνικής. Στον καθρέφτη μιας Ελλάδας και μιας Αριστεράς που, ώς χτες η Ευρώπη επέμενε πεισματικά και απελπισμένα πως είναι «οι άλλοι», τώρα μοιάζει να διαγράφεται το κοινό πρόσωπο όλων μας. Ή, ακόμα περισσότερα, τα πολλά μας πρόσωπα.
Το γεμάτο ρωγμές πρόσωπο της ευρωπαϊκής οικονομικής ηγεμονίας, το τσακισμένο πρόσωπο της εργαζόμενης Ευρώπης, το θρυμματισμένο πρόσωπο των ευρωπαϊκών θεσμών, το στοχαστικό, έστω και μέσα στην αμηχανία του (ή χάρη στην αμηχανία του) πρόσωπο της ελληνικής Αριστεράς, που μπορεί, ίσως, να γίνει το ελπιδοφόρο πρόσωπο της αυριανής ευρωπαϊκής Αριστεράς.
Οι Γάλλοι φαίνεται πως ήδη το κατάλαβαν: ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η μόνη δύναμη που υπερασπίζεται, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, την ελληνική εθνική κυριαρχία. Όχι ως μία αφηρημένη θεσμική φαντασίωση, αλλά ως ζωντανή συλλογική βούληση μιας κοινωνίας μέσα στις αντιφάσεις που παράγουν οι ταξικές συγκρούσεις. Υπ’ αυτήν την έννοια, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η μόνη ευρωπαϊκή δύναμη που μπορεί, ίσως, να εγγυηθεί την επανεφεύρεση μία ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ίσως δηλαδή, υπ’ αυτήν την έννοια, ο ΣΥΡΙΖΑ να είναι ο καταλύτης για την ανάδυση ενός νέου ευρωπαϊκού διαφωτισμού.
Όταν στις 21 Μαΐου 2012 ο Αλέξης Τσίπρας και η αντιπροσωπεία του ΣΥΡΙΖΑ ταξίδευαν προς την πολιτιστική και ιδεολογική πρωτεύουσα της Εσπερίας, η Γαλλία και η Ευρώπη δεν είχαν ιδέα περί ελληνικής πραγματικότητας: η ελληνική κρίση παρουσιαζόταν επί δύο χρόνια ως «παραδειγματική ιδιαιτερότητα», ως η απόλυτη αποφευκτέα ιδιαιτερότητα, ως το «παραδειγματικό ξένο» μέσα στην ευρωπαϊκή ιδεατή ομοιογένεια.
Σαν την ανύπαρκτη εξωτική Περσία του 1721, η ανύπαρκτη εξωτική Ελλάδα του 2012 ήταν ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα, μια κουρελού φτιαγμένη από τουριστικές φαντασιώσεις (λίγο κρασί, λίγη θάλασσα κι ο ταξιτζής που κλέβει στα ρέστα), αποικιοκρατικές προκαταλήψεις (ως γνωστόν τα κατεξοχήν χαρακτηριστικά των λαών εναντίον των οποίων ασκούνται οι ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές ασκήσεις είναι η τεμπελιά, η νωθρότητα και η συστηματική απατεωνία) και δόλιες ηθικολογικές παραινέσεις.
Όπως όλες οι ανύπαρκτες ιδεολογικές οντότητες, η Ελλάδα ήταν μία φανταστική ενότητα: χωρίς τάξεις, χωρίς ταξικές συγκρούσεις, χωρίς οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς εξαρτήσεις από άλλες οικονομίες και άλλα συμφέροντα.
Με μια λέξη, η Ελλάδα ήταν μία ομοιογενής σούπα, μέσα στην οποία η διαφθορά των πολιτικών της ισοδυναμούσε πλήρως με τη διαφθορά της κοινωνίας και του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, ένας όζων χυλός, που καταβρόχθιζε τον κόπο του Ευρωπαίου φορολογούμενου από εποχής Ολοκληρωμένων Μεσογειακών Προγραμμάτων. Όλη η αντιπαράθεση μεταξύ εργαζόμενου, τακτικού και οικονόμου Βορρά, ο οποίος πληρώνει τα σπασμένα του άεργου, σπάταλου και άτακτου Νότου, αντιπαράθεση που ενυπάρχει στο πλαίσιο κάθε ευρωπαϊκού κράτους ειδικώς και στο πλαίσιο ολόκληρης της Ευρώπης γενικώς, συμπυκνώθηκε στην απόλυτη αντιπαράθεση μεταξύ ορθολογικής Ευρώπης, που αποδέχεται καρτερικά εδώ και χρόνια τις πολιτικές της λιτότητας ως πικρό αλλά αναγκαίο φάρμακο για την σωτηρία της οικονομίας και ανορθολογικής μπαταχτσίδικης και κλεπτομανούς Ελλάδας, που αρνείται να πληρώσει τα βερεσέδια.
Στο επιστολογραφικό μυθιστόρημα του Μοντεσκιέ, ένας νεαρός Πέρσης φιλόσοφος ταξιδεύει στη Γαλλία του Λουδοβίκου του 14ου και ανακαλύπτει τις ρωγμές της γαλλικής μοναρχικής κοινωνίας. Ιδανικά διχασμένος ανάμεσα στις λαγγεμένες αναμνήσεις του χαρεμιού του και στην σκαμπρόζικη ελευθερία των γυναικών στα παρισινά σαλόνια, ανάμεσα στη μουσουλμανική του πίστη και στην ελευθερία του λόγου των παρισινών καφενείων, ανάμεσα στην ανατολίτικη μαλθακότητα και χλιδή και την ευρωπαϊκή εργατικότητα και συσσώρευση πλούτου, ο Ουζμπέκ, ως γνήσιο λογοτεχνικό τέκνο του γαλλικού Διαφωτισμού κρατάει τον καθρέφτη μέσα στον οποίο αντανακλώνται οι ευρωπαϊκές αντιφάσεις και, γιατί όχι, η υποβόσκουσα ευρωπαϊκή κρίση που 70 χρόνια μετά θα φέρει τη Μητέρα όλων των Επαναστάσεων.
Στην πραγματικότητα της σύντομης επίσκεψης του Αλέξη Τσίπρα και του ΣΥΡΙΖΑ στο Παρίσι, η ελληνική Αριστερά μοιάζει να κρατάει τον καθρέφτη στον οποίο επιτέλους βλέπει το πρόσωπο της κρίσης η Ευρώπη. Το πρόσωπο της συνολικής κρίσης, όχι μόνον της ελληνικής. Στον καθρέφτη μιας Ελλάδας και μιας Αριστεράς που, ώς χτες η Ευρώπη επέμενε πεισματικά και απελπισμένα πως είναι «οι άλλοι», τώρα μοιάζει να διαγράφεται το κοινό πρόσωπο όλων μας. Ή, ακόμα περισσότερα, τα πολλά μας πρόσωπα.
Το γεμάτο ρωγμές πρόσωπο της ευρωπαϊκής οικονομικής ηγεμονίας, το τσακισμένο πρόσωπο της εργαζόμενης Ευρώπης, το θρυμματισμένο πρόσωπο των ευρωπαϊκών θεσμών, το στοχαστικό, έστω και μέσα στην αμηχανία του (ή χάρη στην αμηχανία του) πρόσωπο της ελληνικής Αριστεράς, που μπορεί, ίσως, να γίνει το ελπιδοφόρο πρόσωπο της αυριανής ευρωπαϊκής Αριστεράς.
Οι Γάλλοι φαίνεται πως ήδη το κατάλαβαν: ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η μόνη δύναμη που υπερασπίζεται, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, την ελληνική εθνική κυριαρχία. Όχι ως μία αφηρημένη θεσμική φαντασίωση, αλλά ως ζωντανή συλλογική βούληση μιας κοινωνίας μέσα στις αντιφάσεις που παράγουν οι ταξικές συγκρούσεις. Υπ’ αυτήν την έννοια, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η μόνη ευρωπαϊκή δύναμη που μπορεί, ίσως, να εγγυηθεί την επανεφεύρεση μία ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ίσως δηλαδή, υπ’ αυτήν την έννοια, ο ΣΥΡΙΖΑ να είναι ο καταλύτης για την ανάδυση ενός νέου ευρωπαϊκού διαφωτισμού.
Σχόλια
