Εφετείο των ΗΠΑ ανατρέπει τα διεθνή δεδομένα στη ρύθμιση υπερχρεωμένων χωρών. Του Joseph E. Stiglitz
Μια πρόσφατη απόφαση Εφετείου των ΗΠΑ απειλεί να φέρει τα πάνω-κάτω στις διεθνείς αγορές κρατικών ομολόγων. Πιθανόν να υπονομεύσει ακόμα και την αξιοπιστία των ΗΠΑ, ως προς την έκδοση ομολόγων. Στην καλύτερη περίπτωση αυτή η απόφαση καθιστά κάθε είδους αναδιάρθρωση χρέους μη βιώσιμη. Πρακτικά, μια βασική αρχή του σύγχρονου καπιταλισμού –πως όταν ο οφειλέτης δεν μπορεί να αποπληρώσει τους πιστωτές του απαιτείται ένα νέο ξεκίνημα– έχει ανατραπεί.
Το επιτυχές παράδειγμα της Αργεντινής
Όλα ξεκίνησαν περίπου 12 χρόνια πριν, όταν η Αργεντινή, μη έχοντας άλλη επιλογή, υποτίμησε το εθνικό της νόμισμα και προχώρησε σε στάση πληρωμών. Η οικονομία της χώρας βρισκόταν ήδη παγιδευμένη σε καθοδική σπείρα όπως τώρα η Ελλάδα κι άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Η ανεργία βρισκόταν στα ύψη και η λιτότητα αντί να συμβάλει στη δημοσιονομική σταθερότητα απλώς μεγέθυνε την οικονομική ύφεση.
Η υποτίμηση και η αναδιάρθρωση του χρέους είχαν αποτέλεσμα. Τα επόμενα χρόνια και μέχρι την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, το ΑΕΠ της Αργεντινής αναπτυσσόταν με 8% ή περισσότερο κάθε χρόνο, έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης στον κόσμο.
Ακόμα και οι πιστωτές της χώρας επωφελήθηκαν από αυτή την ανάκαμψη. Με μια εντυπωσιακή οικονομική κίνηση η Αργεντινή αντάλλαξε το παλιό της χρέος με ένα νέο –δίνοντας περίπου 30 σεντς ανά δολάριο ή λίγο περισσότερο– σε συνδυασμό με έκδοση ομολόγων, συνδεδεμένων με το ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ. Όσο μεγαλύτερη ανάπτυξη είχε η Αργεντινή, τόσο περισσότερα πλήρωνε στους πιστωτές της.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο τα συμφέροντα της Αργεντινής και των πιστωτών της ευθυγραμμίστηκαν: Και τα δύο μέρη επιθυμούσαν να υπάρχει ανάπτυξη. Αυτό ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ισοδύναμο με την αναδιάρθρωση εταιρικών χρεών στην Αμερική, σύμφωνα με το άρθρο 11, κατά το οποίο γίνεται ανταλλαγή χρέους με μετοχές, έτσι ώστε οι πιστωτές γίνονται μέτοχοι της εταιρίας.
Οι αναδιαρθρώσεις χρέους, συχνά, χαρακτηρίζονται από συγκρούσεις ανάμεσα στους συμβαλλόμενους. Γι’ αυτό το λόγο, σε ό,τι αφορά τις εσωτερικές διαμάχες για χρέη, υπάρχει το Δίκαιο της χρεοκοπίας και αντίστοιχα δικαστήρια. Αλλά δεν υπάρχει τέτοιος μηχανισμός για διεθνείς διαμάχες ανάμεσα σε οφειλέτες και πιστωτές.
Κάποτε τέτοιες διαμάχες αντιμετωπίζονταν με ένοπλες επεμβάσεις, όπως έγινε τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα με το Μεξικό, τη Βενεζουέλα, την Αίγυπτο και πολλές άλλες χώρες που πήραν ένα σκληρό μάθημα. Μετά την κρίση της Αργεντινής η διοίκηση Μπους άσκησε συστηματικά βέτο ενάντια σε κάθε πρόταση δημιουργίας ενός μηχανισμού που θα ρύθμιζε την αναδιάρθρωση κρατικών χρεών. Ως αποτέλεσμα, δεν υπάρχει η δυνατότητα για μια δίκαιη και αποτελεσματική αναδιάρθρωση.
Οι φτωχές χώρες, κατά κανόνα, βρίσκονται σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση όταν διαπραγματεύονται με ισχυρούς υπερεθνικούς δανειστές οι οποίοι, συνήθως, έχουν την υποστήριξη πανίσχυρων κυβερνήσεων των χωρών τους. Συχνά οι χώρες που χρωστάνε πιέζονται τόσο ανελέητα για αποπληρωμή, ώστε χρεοκοπούν ξανά ύστερα από λίγα χρόνια.
…αλλά ήρθαν και οι γύπες
Οι οικονομολόγοι χαιρέτησαν την προσπάθεια της Αργεντινής να αποφύγει αυτή την κατάληξη μέσω της ριζικής αναδιάρθρωσης του χρέους της σε συνδυασμό με την έκδοση κρατικών ομολόγων με ρήτρα ανάπτυξης. Όμως, κάποια επενδυτικά κεφάλαια «γύπες», με επικεφαλής το διαβόητο Elliott Management που διευθύνεται από τον δισεκατομμυριούχο Paul E. Singer, είδαν την περιπέτεια της Αργεντινής ως ευκαιρία για να αποκομίσουν τεράστια κέρδη εις βάρος του λαού της χώρας. Έτσι, αγόρασαν τα παλιά ομόλογα σε ένα κλάσμα της αξίας τους και μετά αποδύθηκαν σε έναν δικαστικό αγώνα για να εξαναγκάσουν την Αργεντινή να τα πληρώσει στο ακέραιο.
Ο αμερικανικός λαός γνωρίζει πως οι χρηματιστικές εταιρίες τοποθετούν το συμφέρον τους μπροστά από το συμφέρον της χώρας και του υπόλοιπου κόσμου. Τα κεφάλαια «γύπες» ανέβασαν την απληστία σε νέα ύψη.
Η νομική τους στρατηγική εκμεταλλεύεται έναν τυπικό όρο των δανειακών συμβάσεων (τον λεγόμενο pari passu) ο οποίος ορίζει ότι όλα τα συμβαλλόμενα μέρη πρέπει να έχουν ίση μεταχείριση. Βάσει αυτού του όρου το Εφετείο των ΗΠΑ κατέληξε στην απίστευτη απόφαση πως εφόσον η Αργεντινή αποπλήρωσε στο ακέραιο όσους πιστωτές της δέχτηκαν να γίνει αναδιάρθρωση χρέους, πρέπει να αποπληρώσει στο ακέραιο και τους γύπες.
Εάν αυτή η αρχή επικρατήσει, τότε κανένας δεν πρόκειται ποτέ να δεχθεί αναδιάρθρωση χρέους. Δεν θα μπορέσει ποτέ ξανά να γίνει επαναρύθμιση, με όλες τις δυσάρεστες συνέπειες που αυτό συνεπάγεται.
Όταν υπάρχουν κρίσεις χρέους, η ευθύνη βαραίνει κατά κανόνα τους οφειλέτες με το σκεπτικό ότι δανείστηκαν υπερβολικά. Όμως και οι πιστωτές είναι εξίσου υπεύθυνοι – δάνεισαν υπερβολικά και ανεύθυνα. Στην πραγματικότητα, οι δανειστές υποτίθεται ότι είναι ειδικοί στην εκτίμηση και διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου και μ’ αυτή την έννοια η ευθύνη είναι δική τους. Ο κίνδυνος στάσης πληρωμών ή αναδιάρθρωσης χρέους πρέπει να τους κάνει πιο προσεκτικούς στις αποφάσεις τους.
Αποφύγετε το pari passu
Οι επιπτώσεις αυτής της αποτυχίας της Δικαιοσύνης θα είναι αισθητές για πολύ καιρό. Σε τελική ανάλυση, ποια αναπτυσσόμενη χώρα που νοιάζεται για τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των πολιτών της θα είναι διατεθειμένη να εκδώσει ομόλογα μέσω του χρηματιστικού συστήματος των ΗΠΑ, τη στιγμή που τα αμερικάνικα δικαστήρια –όπως και άλλα μέρη του πολιτικού τους συστήματος– επιτρέπουν στα χρηματιστικά συμφέροντα να καταπατούν το δημόσιο συμφέρον;
Οι χώρες που συνάπτουν δανειακές συμβάσεις θα πρέπει να φροντίζουν να μην περιλαμβάνεται σ’ αυτές ο όρος pari passu, τουλάχιστον χωρίς να διευκρινίζεται πλήρως ποιους αφορά και σε ποιο βαθμό. Τέτοιου είδους συμβάσεις θα πρέπει, επίσης, να περιλαμβάνουν ρήτρες συλλογικής δράσης που θα εμποδίζουν τα κεφάλαια-«γύπες» να μπλοκάρουν τις αναδιαρθρώσεις χρέους. Θα πρέπει να προβλέπεται ότι όταν ένα σημαντικό ποσοστό των πιστωτών συμφωνούν σ’ ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης (στην περίπτωση της Αργεντινής συμφώνησε πάνω από το 90% των πιστωτών) τότε και οι υπόλοιποι θα πρέπει να το δέχονται υποχρεωτικά.
Το γεγονός ότι το ΔΝΤ, το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ και ΜΚΟ ενάντια στη φτώχεια συνασπίστηκαν ενάντια στους γύπες, είναι αποκαλυπτικό. Το ίδιο, όμως, είναι και η απόφαση του δικαστηρίου το οποίο προφανώς αγνόησε τα επιχειρήματα όσων είχαν αντίθετη άποψη.
Η απόφαση αυτή προσθέτει ακόμα ένα λόγο δυσαρέσκειας των αναπτυσσόμενων και αναδυόμενων χωρών ενάντια στις αναπτυγμένες χώρες, καθώς αποκαλύπτει ότι ένα από τα χαρακτηριστικά της παγκοσμιοποίησης είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων των πλούσιων χωρών (ιδιαίτερα των χρηματιστικών τους τομέων).
Στον απόηχο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης η Επιτροπή Ειδικών για τη Μεταρρύθμιση του Διεθνούς Νομισματικού και Χρηματιστικού συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, προέτρεψε υπέρ του σχεδιασμού ενός αποτελεσματικού και δίκαιου συστήματος για τη ρύθμιση των αναδιαρθρώσεων των δανειακών συμβάσεων που διέπουν την έκδοση κρατικών ομολόγων. Η μεροληπτική και οικονομικά επικίνδυνη απόφαση του Δικαστηρίου των ΗΠΑ αποδεικνύει ότι χρειαζόμαστε ένα τέτοιο σύστημα.
* Ο Joseph E. Stiglitz, είναι κάτοχος Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Columbia. Το τελευταίο του βιβλίο είναι το The Price of Inequality: How Today’s Divided Society Endangers our Future. Το παρόν άρθρο είναι αναδημοσίευση από το Project Syndicate.
Μετάφραση: Νίκος Μαγνήσαλης
