της Γιάννας Γιαννουλοπούλου*
Από τον Ιανουάριο του 2015 με την κυβερνητική αλλαγή πολλές φορές οι αρμόδιοι υπουργοί Παιδείας με αγχωτικό τρόπο θέλησαν να αποδείξουν πόσο αριστερή πολιτική εφαρμόζουν, καταγγέλλοντας urbi et orbi τις εξετάσεις. Στην αρχή, κάπου τον Φεβρουάριο του 2015, στόχος ήταν τα πρότυπα / πειραματικά σχολεία και οι εξετάσεις σε αυτά, καθώς και η ελιτίστικη «αριστεία» που τα χαρακτήριζε. Τελικό αποτέλεσμα: οι εξετάσεις έμειναν μόνο στα πρότυπα, ο ανταγωνισμός μεταξύ των 12χρονων μαθητών αυξήθηκε και τα αντίστοιχα φροντιστήρια ανθούν.
Στη συνέχεια, μειώθηκαν σε τέσσερα τα εξεταζόμενα μαθήματα στις προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις του Γυμνασίου, με αποτέλεσμα στα Γυμνάσια σήμερα να έχουν επεκταθεί τα διαγωνίσματα σε όλη τη διάρκεια των τετραμήνων, ειδικά στα μαθήματα που δεν προβλέπεται να εξεταστούν στο τέλος της χρονιάς. Και βέβαια, δεν μπορεί κανείς να ξεχάσει τη σφοδρή καταγγελία των πανελλαδικών εξετάσεων για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια, η οποία μάλλον θα καταλήξει στη διατήρησή τους για τις σχολές κύρους ή τη μεταφορά τους στα πρώτα έτη των πανεπιστημίων, ανάλογα με το ποιο στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος θα αναλάβει το υπουργείο Παιδείας.
Σε αυτήν την ψευδο-ελευθεριακή καταγγελία των εξετάσεων (που μέχρι στιγμής οδήγησε στην ενίσχυση και διάχυσή τους) έχω αναφερθεί αναλυτικά σε προηγούμενα σημειώματα της στήλης. Στο παρόν την υπενθυμίζω για να την αντιπαραβάλω με την ιδιαίτερη ανησυχία που επέδειξαν οι κυβερνητικοί παράγοντες για τις κακές επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών στον διεθνή διαγωνισμό PISA. Πλήθος τα δημοσιεύματα στις ανησυχούσες εφημερίδες, όπως το Βήμα και η Καθημερινή, ο υπουργός συνάντησε τον πρόεδρο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, τα δελτία των εναπομεινάντων καναλιών εξέφρασαν επίσης τον αποτροπιασμό τους, σχεδόν όλοι έπρεπε να ντραπούμε, ειδικά οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς. Μα τόσο «τούβλα» είναι τα παιδιά μας; Τα Ελληνόπουλα που θα ΄λεγαν και οι παλιότεροι;
Έκανα, λοιπόν, μια σύντομη έρευνα για το θέμα και βρήκα πολλά και ενδιαφέροντα για τον περιώνυμο διαγωνισμό. Τι είναι αυτός ο διαγωνισμός; Σύμφωνα με τα επίσημα κείμενα: «Το Διεθνές Πρόγραμμα PISA για την Αξιολόγηση των Μαθητών (Programme for International Student Assessment) είναι μία εκπαιδευτική έρευνα που διεξάγεται κάθε τρία χρόνια (από το 2000 έως σήμερα) και που υλοποιείται από διεθνή ερευνητικά ιδρύματα (PISA Consortium) υπό την οργάνωση της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ (Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη) και τη συνεργασία των συμμετεχουσών στην έρευνα χωρών. Κύριος στόχος του προγράμματος PISA είναι η αξιολόγηση του εύρους των γνώσεων και των δεξιοτήτων των μαθητών που βρίσκονται στο τέλος της υποχρεωτικής τους εκπαίδευσης, βάσει των οποίων διαμορφώνεται, σε σημαντικό βαθμό, η ουσιαστική και ισότιμη συμμετοχή τους στις σύγχρονα δομημένες κοινωνίες».
Οι δεκαπεντάχρονοι μαθητές εξετάζονται σε τρία βασικά πεδία, κατανόηση κειμένων, μαθηματικά και φυσικές επιστήμες. Η κριτική που έχει γίνει σε αυτόν τον διαγωνισμό ως προς τα μαθηματικά είναι από χρόνια γνωστή. Ήδη το 2007, 210 καθηγητές μαθηματικών σε φινλανδικά πολυτεχνικά ιδρύματα δημοσίευσαν στον φινλανδικό τύπο κείμενο, στο οποίο διαμαρτύρονται ότι, παρά το ότι η Φινλανδία κατατάχτηκε στην πρώτη θέση του διαγωνισμού PISA στα μαθηματικά, οι σπουδαστές τους δεν είναι σε θέση να εκτελέσουν ούτε σχετικά απλές αλγεβρικές πράξεις και μιλούν για «πύρρεια νίκη»!
Στη λογική των δεξιοτήτων κινούνται και τα θέματα της «κατανόησης κειμένου» που μελέτησα λόγω επιστημονικής ειδίκευσης. Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστα. Οι δεκαπεντάχρονοι μαθητές εξετάζονται στο αν και πώς κατανοούν κείμενα – και μόνο! Δεν προβλέπεται να έχουν αναπτύξει άλλες δεξιότητες, όπως π.χ. παραγωγής λόγου ή μεταγλωσσικής επίγνωσης. Μάλλον δεν χρειάζεται στις σύγχρονα δομημένες κοινωνίες! Με μεθοδολογία δανεισμένη από τη διδακτική των ξένων γλωσσών (όπου έχει χρησιμότητα, αλλά και πάλι δεν ταυτίζεται με τη γλωσσική εκμάθηση) τους δίνονται διαφόρων ειδών κείμενα και σχετικές ερωτήσεις κατανόησης. Τα κείμενα μπορεί είναι διαφόρων ειδών (ανακοινώσεις σούπερ μάρκετ, λογοτεχνία, χάρτες, ιστορία, ανακοινώσεις εταιρειών κ.λπ.)
Κανένα από αυτά τα κείμενα δεν είναι Έλληνα συγγραφέα, είναι μεταφρασμένα. Ακόμη και το κείμενο που αντλείται από τον Θουκυδίδη, οι τοπικοί αντιπρόσωποι του διαγωνισμού PISA το μετέφρασαν από το πρωτότυπο που μάλλον είναι γαλλικό (δεν δίνεται πηγή, όπως είναι το δεοντολογικό) και δεν βρήκαν κάποια δόκιμη νεοελληνική μετάφραση (για να μην μιλήσουμε για αρχαία ελληνικά). Το ελληνικό Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας είναι αρμόδιο για τις μεταφράσεις! Μεγαλεπήβολος στόχος εκπαιδευτικής έρευνας! Ή αλλιώς bon pour l’ orient! Εξετάζονται, επομένως, οι μαθητές σε αντικείμενα γλώσσας από κείμενα καλο- ή κακο-μεταφρασμένα. Το ενδιαφέρον είναι ότι όλη αυτή η παιδαγωγική-διδακτική αντίληψη για τα γλωσσικά μαθήματα πριμοδοτεί τα «αυθεντικά κείμενα» έναντι των κατασκευασμένων για διδακτικούς λόγους. Εξαιρούνται οι διαγωνισμοί PISA.
Η εύκολη καταγγελία των εξετάσεων που αναφέρθηκε στην αρχή και το δέος με το οποίο αντιμετωπίστηκαν οι επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών στον διαγωνισμό PISA δεν βρίσκονται σε αντίφαση μεταξύ τους. Είναι οι δύο σελίδες του ιδίου φύλλου χαρτιού που βλέπει τη μόρφωση ως καταναγκασμό και τις δεξιότητες ως χρησιμοθηρικό στόχο των «σύγχρονα δομημένων κοινωνιών». Όσο κι αν ακούγεται ουτοπικό, η μόρφωση είναι απελευθέρωση και η εκπαιδευτική διαδικασία είναι σχέση. Αργά ή γρήγορα οι δεκαπεντάχρονοι θα το αποδείξουν. Αρκεί εμείς οι μεγαλύτεροι να σώσουμε το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα από τις διεθνείς αξιολογήσεις.
*Η Γιάννα Γιαννουλοπούλου είναι Πανεπιστημιακός (ΕΚΠΑ)
