Του Γκαμπριέλ Μολίνα Φραντσόζι.
Ακόμη και αυτός ο τιτάνας της αμερικανικής λογοτεχνίας, ο μεγάλος συγγραφέας Έρνεστ Χέμινγουεϊ ένιωσε άμεσα στη ζωή του τις συνέπειες και τα βάσανα που προκάλεσαν οι σχεδιασμοί της κυβέρνησης της χώρας του εναντίον της Κούβας.
Η Ιρλανδή συγγραφέας και δημοσιογράφος Βάλερι Ντάνμπι-Σμιθ, προσωπική γραμματέας του Χέμινγουεϊ στα τελευταία χρόνια της ζωής του, υπήρξε εξαιρετική μάρτυρας της πίεσης που δεχόταν από την κυβέρνηση Αϊζενχάουερ για να φύγει από την Κούβα. Η παρουσία του Χέμινγουεϊ δημιουργούσε εμπόδια στη δικαιολόγηση της στρατιωτικής επιχείρησης που ήδη είχε αποφασιστεί, προκειμένου να υποστεί ασφυξία η επανάσταση.
Ο Έρνεστ είχε επιστρέψει το 1959 στο νησί από το οποίο είχε φύγει το 1957, ύστερα από έρευνες που έκανε η αστυνομία του Μπατίστα στο αγρόκτημά του, στο Σαν Φρανσίσκο ντε Πάουλα, 24 χλμ. έξω από την Αβάνα. Είχε εκφράσει την υποστήριξή του προς τους αντάρτες στους The New York Times. Στην Αβάνα, ο Αργεντινός συγγραφέας Ροντόλφο Βαλς, ένας από τους ιδρυτές της Prensa Latina, διηγόταν ότι τον σταμάτησε στο αεροδρόμιο της Αβάνας και έκανε το πιο σύντομο ρεπορτάζ της ζωής του. «Θα νικήσουμε. Εμείς οι Κουβανοί θα νικήσουμε», και πρόσθεσε, «Ξέρεις, δεν είμαι πια Γιάνκης».(1) Η Βάλερι, που χρόνια αργότερα θα έπαιρνε το επώνυμο Χέμινγουεϊ από το γάμο της με τον Γκρεγκ -έναν από τους γιους του- έφτασε στην Αβάνα στις 27 Ιανουαρίου 1960. Παρατήρησε ότι ο Χεμινγουεϊ είχε μεγάλη αναγνωρισιμότητα, όταν τον έβλεπε ο κόσμος συγκεντρωνόταν γύρω του. Η νεαρή Ιρλανδή φιλοξενήθηκε σε ένα ευρύχωρο διαμέρισμα δίπλα στην κυρίως κατοικία που είχε υποδεχθεί πολλούς «επώνυμους» όπως ο Γκάρι Κούπερ, ο Λουίς Μιγκέλ Ντομινγκουίν, η Άβα Γκάρντνερ, ο Αντόνιο και η Κάρμεν Oρντόνιεζ, ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο Έρολ Φλιν, ο Σπένσερ Τρέισι και πολλοί άλλοι.
Μια συγκεκριμένη ημέρα την εβδομάδα, επισκέπτες συγκεντρώνονταν στο γενναιόδωρο τραπέζι του Έρνεστ και της συζύγου του Μαίρης. Οι καλεσμένοι της Πέμπτης συμπεριλάμβαναν τον Φίλιπ Γ. Μπόνσαλ, πρέσβη των ΗΠΑ, με τον οποίο ο Χέμινγουεϊ έκανε μακροσκελείς συζητήσεις για τη χώρα του, καθώς ο Μπόνσαλ αντιπροσώπευε «μια άμεση σχέση με τη γενέτειρά του. Ο Έρνεστ παρακολουθούσε με πάθος ό,τι συνέβαινε στη χώρα που γεννήθηκε».(2)
Όμως, λίγους μήνες μετά την επιστροφή του Χέμινγουεϊ στο νησί, τον Δεκέμβριο του 1959, ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ ενέκρινε το έγγραφο της CIA που είχε συντάξει ο Τζ. Σ. Κινγκ, υπεύθυνος Λατινικής Αμερικής στο τμήμα Δυτικού Ημισφαιρίου, το οποίο συνιστούσε να ανατραπεί ο Φιντέλ Κάστρο. Στις 18 Ιανουαρίου 1960, 11 ημέρες πριν φτάσει η Βάλερι στην Κούβα, διορίστηκε ο Τζ. Ντ. Έρλελαϊν για να ηγηθεί μιας εσωτερικής ομάδας που είχε συγκροτηθεί από τον Άλεν Ντάλες για να διευθύνει το αποκαλούμενο Σχέδιο Κούβα, του οποίουσ οι σκοποί ήταν συγκεκριμένοι και συμβάδιζαν με το σχέδιο της CIA εκείνη την άνοιξη (του 1961). Με άλλα λόγια, ανάμεσα στον Μάρτιο και τον Μάιο «ο Μπόνσαλ παρουσιάστηκε μια Πέμπτη και φαινόταν πολύ σοβαρός. Έφερνε στον Έρνεστ ένα σημαντικό, ανεπίσημο μήνυμα από την Ουάσιγκτον. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ άρχισε να εξετάζει σοβαρά τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με την Κούβα. Ο Χέμινγουεϊ ήταν Αμερικανός πολίτης, αλλά και κάτοικος της Κούβας και συνέχιζε να είναι ο πιο γνωστός και σημαντικός εκπατρισμένος στο νησί. Εκείνο που ήθελε η Ουάσιγκτον δεν ήταν απλώς να τερματίσει την παραμονή του στην Κούβα, αλλά να δηλώσει δημοσίως την απαρέσκειά του για την κυβέρνηση του Κάστρο και για το κουβανικό καθεστώς.
»Ο Έρνεστ διαμαρτυρήθηκε ότι ήταν στο σπίτι του, ότι ήταν συγγραφέας, ότι δεν έβλεπε κανένα λόγο ν’ αλλάξει τρόπο ζωής, να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο έβγαζε το ψωμί του», μαρτυρεί η Βάλερι Ντάνμπι.(3) Θυμάται πώς ο εργοδότης και φίλος της βεβαίωσε τον Μπόνσαλ για την αφοσίωσή του στις ΗΠΑ. Ο πρέσβης συμφωνούσε με όσα έλεγε ο Χέμινγουεϊ, αλλά πρόσθεσε ότι στην Ουάσιγκτον έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά και ότι πιθανώς ο συγγραφέας θα βρισκόταν αντιμέτωπος με αντίποινα. Ίσως να τον θεωρούσαν προδότη…
Η Ντάνμπι, που ήταν η μόνη αυτήκοος μάρτυρας στη συζήτηση εκτός από τη σύζυγο του Χέμινγουεϊ, Μαίρη, παρατήρησε ότι ο Χεμινγουεϊ αντέδρασε σαν να μη λάμβανε στα σοβαρά αυτές τις προειδοποιήσεις, αλλά καθώς περνούσαν οι μέρες, η ίδια συνειδητοποιούσε ότι η απειλή να χάσει τη γενέτειρά του και όλα όσα αυτή αντιπροσώπευε, άρχισε να βαραίνει στη σκέψη του.
Στις αρχές Ιανουαρίου του 1961, τους επισκέφθηκε ο πρέσβης και τους πληροφόρησε με λύπη ότι τον ανακαλούν στην Ουάσιγκτον, αφού η κυβέρνηση Αϊζενχάουερ είχε διακόψει τις σχέσεις με την Κούβα στις 3 Ιανουαρίου, 17 ημέρες πριν από την επίσημη ανάληψη της προεδρίας από τον Τζον Κένεντι, ο οποίος παραδέχθηκε ότι δεν τον είχαν συμβουλευθεί. Ο Μπόνσαλ είπε πως είχε την αίσθηση πως ο Χέμινγουεϊ έπρεπε να διαλέξει, σαφώς και δημόσια, ανάμεσα στη χώρα που γεννήθηκε και σ’ αυτήν που υιοθέτησε για πατρίδα. Σύμφωνα με τη Βάλερι, τα μάτια του Έρνεστ γέμισαν με λύπη.
Λίγο μετά, τον Χέμινγουεϊ επισκέφθηκε ο γνωστός δημοσιογράφος Χέρμπερτ Μάθιους, ο οποίος του είπε ότι οι «New York Times αλλοίωναν τα ρεπορτάζ του για να παρουσιάσουν τον Κάστρο λιγότερο ευνοϊκά. Σε ορισμένες περιπτώσεις έκοβαν τα άρθρα του ή δεν τα δημοσίευαν καθόλου».(4)
Η Βάλερι διαπίστωνε μια όλο και αυξανόμενη δυσθυμία στον Χέμινγουεϊ. Την απέδωσε στην «ενοχλητική βεβαιότητα ότι η πολιτική κατάσταση στην Κούβα και οι συνέπειές της θα τους δημιουργούσαν στο μέλλον αβεβαιότητα» (5) ή στα προβλήματα με την όρασή του που είχαν εκδηλωθεί στην Ισπανία και επηρέαζαν την υγεία του. Τα πάντα έγιναν πιο περίπλοκα ύστερα από την πρώτη συνάντηση του Χέμινγουεϊ με τον Φιντέλ Κάστρο, κατά τη διάρκεια του προκριματικού αγώνα ψαρέματος στον οποίο κέρδισε ο Φιντέλ. Η φωτογραφία του Έρνεστ με το τρόπαιο έλαβε ευρεία δημοσιότητα.
Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών εξακολουθούσαν να επιδεινώνονται. Ο Χέμινγουεϊ έπρεπε να σκεφθεί τις όλο και μειούμενες επιλογές του και ο βρόχος έσφιγγε. Τα υπόλοιπα τα ανέλαβαν οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, και στις 25 Ιουλίου 1960, ο Χέμινγουεϊ εγκατέλειψε το κουβανέζικο αγρόκτημά του.
Ο Έρνεστ είχε επιστρέψει το 1959 στο νησί από το οποίο είχε φύγει το 1957, ύστερα από έρευνες που έκανε η αστυνομία του Μπατίστα στο αγρόκτημά του, στο Σαν Φρανσίσκο ντε Πάουλα, 24 χλμ. έξω από την Αβάνα. Είχε εκφράσει την υποστήριξή του προς τους αντάρτες στους The New York Times. Στην Αβάνα, ο Αργεντινός συγγραφέας Ροντόλφο Βαλς, ένας από τους ιδρυτές της Prensa Latina, διηγόταν ότι τον σταμάτησε στο αεροδρόμιο της Αβάνας και έκανε το πιο σύντομο ρεπορτάζ της ζωής του. «Θα νικήσουμε. Εμείς οι Κουβανοί θα νικήσουμε», και πρόσθεσε, «Ξέρεις, δεν είμαι πια Γιάνκης».(1) Η Βάλερι, που χρόνια αργότερα θα έπαιρνε το επώνυμο Χέμινγουεϊ από το γάμο της με τον Γκρεγκ -έναν από τους γιους του- έφτασε στην Αβάνα στις 27 Ιανουαρίου 1960. Παρατήρησε ότι ο Χεμινγουεϊ είχε μεγάλη αναγνωρισιμότητα, όταν τον έβλεπε ο κόσμος συγκεντρωνόταν γύρω του. Η νεαρή Ιρλανδή φιλοξενήθηκε σε ένα ευρύχωρο διαμέρισμα δίπλα στην κυρίως κατοικία που είχε υποδεχθεί πολλούς «επώνυμους» όπως ο Γκάρι Κούπερ, ο Λουίς Μιγκέλ Ντομινγκουίν, η Άβα Γκάρντνερ, ο Αντόνιο και η Κάρμεν Oρντόνιεζ, ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο Έρολ Φλιν, ο Σπένσερ Τρέισι και πολλοί άλλοι.
Μια συγκεκριμένη ημέρα την εβδομάδα, επισκέπτες συγκεντρώνονταν στο γενναιόδωρο τραπέζι του Έρνεστ και της συζύγου του Μαίρης. Οι καλεσμένοι της Πέμπτης συμπεριλάμβαναν τον Φίλιπ Γ. Μπόνσαλ, πρέσβη των ΗΠΑ, με τον οποίο ο Χέμινγουεϊ έκανε μακροσκελείς συζητήσεις για τη χώρα του, καθώς ο Μπόνσαλ αντιπροσώπευε «μια άμεση σχέση με τη γενέτειρά του. Ο Έρνεστ παρακολουθούσε με πάθος ό,τι συνέβαινε στη χώρα που γεννήθηκε».(2)
Όμως, λίγους μήνες μετά την επιστροφή του Χέμινγουεϊ στο νησί, τον Δεκέμβριο του 1959, ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ ενέκρινε το έγγραφο της CIA που είχε συντάξει ο Τζ. Σ. Κινγκ, υπεύθυνος Λατινικής Αμερικής στο τμήμα Δυτικού Ημισφαιρίου, το οποίο συνιστούσε να ανατραπεί ο Φιντέλ Κάστρο. Στις 18 Ιανουαρίου 1960, 11 ημέρες πριν φτάσει η Βάλερι στην Κούβα, διορίστηκε ο Τζ. Ντ. Έρλελαϊν για να ηγηθεί μιας εσωτερικής ομάδας που είχε συγκροτηθεί από τον Άλεν Ντάλες για να διευθύνει το αποκαλούμενο Σχέδιο Κούβα, του οποίουσ οι σκοποί ήταν συγκεκριμένοι και συμβάδιζαν με το σχέδιο της CIA εκείνη την άνοιξη (του 1961). Με άλλα λόγια, ανάμεσα στον Μάρτιο και τον Μάιο «ο Μπόνσαλ παρουσιάστηκε μια Πέμπτη και φαινόταν πολύ σοβαρός. Έφερνε στον Έρνεστ ένα σημαντικό, ανεπίσημο μήνυμα από την Ουάσιγκτον. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ άρχισε να εξετάζει σοβαρά τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με την Κούβα. Ο Χέμινγουεϊ ήταν Αμερικανός πολίτης, αλλά και κάτοικος της Κούβας και συνέχιζε να είναι ο πιο γνωστός και σημαντικός εκπατρισμένος στο νησί. Εκείνο που ήθελε η Ουάσιγκτον δεν ήταν απλώς να τερματίσει την παραμονή του στην Κούβα, αλλά να δηλώσει δημοσίως την απαρέσκειά του για την κυβέρνηση του Κάστρο και για το κουβανικό καθεστώς.
»Ο Έρνεστ διαμαρτυρήθηκε ότι ήταν στο σπίτι του, ότι ήταν συγγραφέας, ότι δεν έβλεπε κανένα λόγο ν’ αλλάξει τρόπο ζωής, να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο έβγαζε το ψωμί του», μαρτυρεί η Βάλερι Ντάνμπι.(3) Θυμάται πώς ο εργοδότης και φίλος της βεβαίωσε τον Μπόνσαλ για την αφοσίωσή του στις ΗΠΑ. Ο πρέσβης συμφωνούσε με όσα έλεγε ο Χέμινγουεϊ, αλλά πρόσθεσε ότι στην Ουάσιγκτον έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά και ότι πιθανώς ο συγγραφέας θα βρισκόταν αντιμέτωπος με αντίποινα. Ίσως να τον θεωρούσαν προδότη…
Η Ντάνμπι, που ήταν η μόνη αυτήκοος μάρτυρας στη συζήτηση εκτός από τη σύζυγο του Χέμινγουεϊ, Μαίρη, παρατήρησε ότι ο Χεμινγουεϊ αντέδρασε σαν να μη λάμβανε στα σοβαρά αυτές τις προειδοποιήσεις, αλλά καθώς περνούσαν οι μέρες, η ίδια συνειδητοποιούσε ότι η απειλή να χάσει τη γενέτειρά του και όλα όσα αυτή αντιπροσώπευε, άρχισε να βαραίνει στη σκέψη του.
Στις αρχές Ιανουαρίου του 1961, τους επισκέφθηκε ο πρέσβης και τους πληροφόρησε με λύπη ότι τον ανακαλούν στην Ουάσιγκτον, αφού η κυβέρνηση Αϊζενχάουερ είχε διακόψει τις σχέσεις με την Κούβα στις 3 Ιανουαρίου, 17 ημέρες πριν από την επίσημη ανάληψη της προεδρίας από τον Τζον Κένεντι, ο οποίος παραδέχθηκε ότι δεν τον είχαν συμβουλευθεί. Ο Μπόνσαλ είπε πως είχε την αίσθηση πως ο Χέμινγουεϊ έπρεπε να διαλέξει, σαφώς και δημόσια, ανάμεσα στη χώρα που γεννήθηκε και σ’ αυτήν που υιοθέτησε για πατρίδα. Σύμφωνα με τη Βάλερι, τα μάτια του Έρνεστ γέμισαν με λύπη.
Λίγο μετά, τον Χέμινγουεϊ επισκέφθηκε ο γνωστός δημοσιογράφος Χέρμπερτ Μάθιους, ο οποίος του είπε ότι οι «New York Times αλλοίωναν τα ρεπορτάζ του για να παρουσιάσουν τον Κάστρο λιγότερο ευνοϊκά. Σε ορισμένες περιπτώσεις έκοβαν τα άρθρα του ή δεν τα δημοσίευαν καθόλου».(4)
Η Βάλερι διαπίστωνε μια όλο και αυξανόμενη δυσθυμία στον Χέμινγουεϊ. Την απέδωσε στην «ενοχλητική βεβαιότητα ότι η πολιτική κατάσταση στην Κούβα και οι συνέπειές της θα τους δημιουργούσαν στο μέλλον αβεβαιότητα» (5) ή στα προβλήματα με την όρασή του που είχαν εκδηλωθεί στην Ισπανία και επηρέαζαν την υγεία του. Τα πάντα έγιναν πιο περίπλοκα ύστερα από την πρώτη συνάντηση του Χέμινγουεϊ με τον Φιντέλ Κάστρο, κατά τη διάρκεια του προκριματικού αγώνα ψαρέματος στον οποίο κέρδισε ο Φιντέλ. Η φωτογραφία του Έρνεστ με το τρόπαιο έλαβε ευρεία δημοσιότητα.
Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών εξακολουθούσαν να επιδεινώνονται. Ο Χέμινγουεϊ έπρεπε να σκεφθεί τις όλο και μειούμενες επιλογές του και ο βρόχος έσφιγγε. Τα υπόλοιπα τα ανέλαβαν οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, και στις 25 Ιουλίου 1960, ο Χέμινγουεϊ εγκατέλειψε το κουβανέζικο αγρόκτημά του.
(1) Rodolfo Walsh. www.elortiga.org. Los que luchan y los que lloran. Πρόλοφος.
(2) Valerie Hemingway. Correr con los toros. Santillana Ediciones Generales. 2005. Μαδρίτη, σ. 131.
(3) Στο ίδιο, σ. 132.
(4) Στο ίδιο, σ. 144.
(5) Στο ίδιο, σ. 155.
* Η Granma International, στα 50χρονα από την αμερικανική επέμβαση στον Κόλπο των Χοίρων (Απρίλιος 1961), δημοσιεύει μια σειρά άρθρων για τα γεγονότα που οδήγησαν σ’ αυτό το γεγονός. Σκοπός είναι να αναδημιουργήσει χρονολογικά τις εξελίξεις. Η σειρά είναι ένα είδος συγκριτικής ιστορίας, συσχετίζοντας τα όσα λάμβαναν χώρα, λίγο-πολύ ταυτόχρονα, στην επαναστατική Κούβα, τη Λατινική Αμερική, τις ΗΠΑ, το σοσιαλιστικό στρατόπεδο αλλά και σε άλλα σημεία του κόσμου εκείνη την περίοδο. Στο πλαίσιο αυτό δημοσιεύτηκε και το παρόν άρθρο για τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ.
Σχόλια
