“Μαεστρικοί” χειρισμοί και κορύφωση αντιθέσεων.
«Ο πατέρας μου του έκανε μια πρόταση που δεν μπορούσε να αρνηθεί». Η φράση αυτή του Αλ Πατσίνο που ενσάρκωνε το γιο του Δον Κορλεόνε στην ταινία Ο νονός, ταιριάζει απόλυτα στη σχέση που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Πακιστάν, μετά την 11η Σεπτέμβρη. Η (τουλάχιστον τυπική) εγκατάλειψη των Ταλιμπάν από το δεύτερο αν και αποτελούσαν μέχρι τότε ισχυρό εργαλείο της πακιστανικής περιφερειακής πολιτικής, είναι η απόδειξη των αφόρητων αμερικανικών πιέσεων και απειλών. Η εξουδετέρωση του ηγέτη της Αλ Κάιντα, εντός του πακιστανικού εδάφους από τις αμερικανικές ειδικές δυνάμεις, όχι μόνο δεν κλείνει τον κύκλο που άνοιξε πριν από μια δεκαετία στις διμερείς σχέσεις της υπερδύναμης με μια σημαντική (και πυρηνική) περιφερειακή δύναμη της Κεντρικής Ασίας, αλλά ανοίγει έναν νέο μεγαλύτερης έντασης.
Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν -και σε αρκετά μικρότερο βαθμό η Αλ Κάιντα- απολάμβανε της εκτίμησης ενός όχι ασήμαντου μέρους των μουσουλμάνων, ιδιαίτερα στην περιοχή της κεντρικής Ασίας. Ωστόσο, το είδος του τζιχαντισμού και αντιδυτισμού που εκπροσωπούσε ανάμεσα στο σουνιτικό στοιχείο, αποτελεί ένα μειοψηφικό ρεύμα, προϊόν και παραπροϊόν διεργασιών μάλλον σκοτεινών στις οποίες είναι ανακατεμένοι, από το παρελθόν του Ψυχρού Πολέμου, οι προχτεσινοί δολοφόνοι του Μπιν Λάντεν. Ακόμη και σήμερα, όπως ένα τμήμα των πακιστανικών μυστικών υπηρεσιών και του στρατού χρησιμοποιεί υπόγεια τον τζιχαντισμό ενάντια σε διάφορους, ακόμη και τις ΗΠΑ, έτσι και οι τελευταίες (υποστηρίζεται από πολλούς ότι) επίσης χρησιμοποιούν άλλες εκδοχές του τζιχαντισμού εντός Πακιστάν για αντίποινα ή για εξαγωγή προς Κίνα κ.λπ.
Η μεγάλη ισχυροποίηση του ισλαμισμού τις τελευταίες δεκαετίες στην κεντρική Ασία με την υποστήριξη και της Δύσης, έχει παράξει μορφώματα από τα οποία η Αλ Κάιντα και ο Μπιν Λάντεν δεν ήταν και δεν είναι σε καμιά περίπτωση το μεγαλύτερο πρόβλημα για τις ΗΠΑ. Για παράδειγμα, όσο οι Ταλιμπάν δεν αποδέχονται τη μόνιμη εγκατάσταση αμερικανικών βάσεων και στρατιωτικής παρουσίας στο Αφγανιστάν, που είναι και ο μείζων στρατηγικός στόχος της νατοϊκής κατοχής, οι Ταλιμπάν αποτελούν πολύ μεγαλύτερο αγκάθι από την Αλ Κάιντα για την Ουάσιγκτον και ας μην έχουν οι πρώτοι το «διεθνιστικό», τρομοκρατικό αντιδυτισμό που χαρακτηρίζει τη δεύτερη. Άλλα ισλαμικά κόμματα και παρατάξεις του Πακιστάν αποτελούν, επίσης, πολύ μεγαλύτερη απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα, στο βαθμό που καταλάβουν την εξουσία και ας μη θέλουν να εξάγουν τη τζιχάντ ή να τιμωρήσουν τη Δύση, το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, όπως ο Μπιν Λάντεν.
Για πολλούς μουσουλμάνους στις περιοχές από το Αφγανιστάν μέχρι την Ινδία και από το Πακιστάν μέχρι την πρώην σοβιετική κεντρική Ασία, το Ισλάμ αποτελεί πολύ ισχυρότερο συνεκτικό στοιχείο ταυτότητας από μια εξαιρετικά αδύναμη εθνική ή κρατική ταυτότητα. Αυτό, δε, ενισχύθηκε σε περασμένες δεκαετίες ακριβώς σε αντίβαρο προς το όποιο ρεύμα προς την Αριστερά που θα μπορούσε, επίσης, να δώσει ταυτότητα αλλά και διέξοδο στα ζωτικά προβλήματα των λαών της περιοχής. Μεσοπρόθεσμα, το μεγάλο πρόβλημα για τις ΗΠΑ και τις τοπικές ελίτ που συμπράττουν μαζί τους είναι οι κοινωνικές βόμβες που σωρεύονται: στο Πακιστάν των 180 εκατομμυρίων η μέση ηλικία είναι 18 χρονών και ο μισός πληθυσμός είναι μια νεολαία που ζει στο μεγαλύτερο μέρος σε συνθήκες εξαθλίωσης. Ο ισλαμισμός αποτελεί, ταυτόχρονα, πολιτική διαχείρισης του δυναμικού αυτού αλλά και απειλή διαχείρισής του σε μια αντιδυτική κατεύθυνση.
Με μια ευελιξία ανακατεύθυνσης συμμαχιών μεγαλύτερη από κάθε άλλη παγκόσμια δύναμη, οι ΗΠΑ προχώρησαν τα τελευταία χρόνια σε μια εντυπωσιακή προσέγγιση της Ινδίας η οποία επίσης ανακατεύεται στις λεγόμενες περιοχές των φυλών στο δυτικό Πακιστάν. Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ κατέλαβαν το Αφγανιστάν, έχουν προχωρήσει σε μια άτυπη ημι-κατοχή των δυτικών συνόρων του Πακιστάν το οποίο έχουν στριμώξει (άγνωστο με τι είδους απειλές και πιέσεις) ανάμεσα στις νατοϊκές δυνάμεις και την Ινδία, ενώ την ίδια στιγμή εφαρμόζουν μια πολιτική ανάσχεσης της κινεζικής επιρροής για την οποία το Πακιστάν αποτελεί ένα «σύμμαχο παντός καιρού» – λόγω Ινδίας. Σε όλα αυτά το Ισλάμ είναι μια πολυδιάστατη παράμετρος που η Αλ Κάιντα είναι μάλλον από τα μικρά προβλήματα. Οι ΗΠΑ, πολλές φορές στο παρελθόν, επιδεικνύουν τη φιλοδοξία να κρατούν όχι δύο αλλά πολλά καρπούζια στην ίδια μασχάλη. Και όχι λίγες φορές αποτυγχάνουν. Το τι θα βγει από τα κουλουβάχατα αντιθέσεων και περιπλοκών που σωρεύονται στην κεντρική Ασία, μένει να το δούμε…
Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν -και σε αρκετά μικρότερο βαθμό η Αλ Κάιντα- απολάμβανε της εκτίμησης ενός όχι ασήμαντου μέρους των μουσουλμάνων, ιδιαίτερα στην περιοχή της κεντρικής Ασίας. Ωστόσο, το είδος του τζιχαντισμού και αντιδυτισμού που εκπροσωπούσε ανάμεσα στο σουνιτικό στοιχείο, αποτελεί ένα μειοψηφικό ρεύμα, προϊόν και παραπροϊόν διεργασιών μάλλον σκοτεινών στις οποίες είναι ανακατεμένοι, από το παρελθόν του Ψυχρού Πολέμου, οι προχτεσινοί δολοφόνοι του Μπιν Λάντεν. Ακόμη και σήμερα, όπως ένα τμήμα των πακιστανικών μυστικών υπηρεσιών και του στρατού χρησιμοποιεί υπόγεια τον τζιχαντισμό ενάντια σε διάφορους, ακόμη και τις ΗΠΑ, έτσι και οι τελευταίες (υποστηρίζεται από πολλούς ότι) επίσης χρησιμοποιούν άλλες εκδοχές του τζιχαντισμού εντός Πακιστάν για αντίποινα ή για εξαγωγή προς Κίνα κ.λπ.
Η μεγάλη ισχυροποίηση του ισλαμισμού τις τελευταίες δεκαετίες στην κεντρική Ασία με την υποστήριξη και της Δύσης, έχει παράξει μορφώματα από τα οποία η Αλ Κάιντα και ο Μπιν Λάντεν δεν ήταν και δεν είναι σε καμιά περίπτωση το μεγαλύτερο πρόβλημα για τις ΗΠΑ. Για παράδειγμα, όσο οι Ταλιμπάν δεν αποδέχονται τη μόνιμη εγκατάσταση αμερικανικών βάσεων και στρατιωτικής παρουσίας στο Αφγανιστάν, που είναι και ο μείζων στρατηγικός στόχος της νατοϊκής κατοχής, οι Ταλιμπάν αποτελούν πολύ μεγαλύτερο αγκάθι από την Αλ Κάιντα για την Ουάσιγκτον και ας μην έχουν οι πρώτοι το «διεθνιστικό», τρομοκρατικό αντιδυτισμό που χαρακτηρίζει τη δεύτερη. Άλλα ισλαμικά κόμματα και παρατάξεις του Πακιστάν αποτελούν, επίσης, πολύ μεγαλύτερη απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα, στο βαθμό που καταλάβουν την εξουσία και ας μη θέλουν να εξάγουν τη τζιχάντ ή να τιμωρήσουν τη Δύση, το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, όπως ο Μπιν Λάντεν.
Για πολλούς μουσουλμάνους στις περιοχές από το Αφγανιστάν μέχρι την Ινδία και από το Πακιστάν μέχρι την πρώην σοβιετική κεντρική Ασία, το Ισλάμ αποτελεί πολύ ισχυρότερο συνεκτικό στοιχείο ταυτότητας από μια εξαιρετικά αδύναμη εθνική ή κρατική ταυτότητα. Αυτό, δε, ενισχύθηκε σε περασμένες δεκαετίες ακριβώς σε αντίβαρο προς το όποιο ρεύμα προς την Αριστερά που θα μπορούσε, επίσης, να δώσει ταυτότητα αλλά και διέξοδο στα ζωτικά προβλήματα των λαών της περιοχής. Μεσοπρόθεσμα, το μεγάλο πρόβλημα για τις ΗΠΑ και τις τοπικές ελίτ που συμπράττουν μαζί τους είναι οι κοινωνικές βόμβες που σωρεύονται: στο Πακιστάν των 180 εκατομμυρίων η μέση ηλικία είναι 18 χρονών και ο μισός πληθυσμός είναι μια νεολαία που ζει στο μεγαλύτερο μέρος σε συνθήκες εξαθλίωσης. Ο ισλαμισμός αποτελεί, ταυτόχρονα, πολιτική διαχείρισης του δυναμικού αυτού αλλά και απειλή διαχείρισής του σε μια αντιδυτική κατεύθυνση.
Με μια ευελιξία ανακατεύθυνσης συμμαχιών μεγαλύτερη από κάθε άλλη παγκόσμια δύναμη, οι ΗΠΑ προχώρησαν τα τελευταία χρόνια σε μια εντυπωσιακή προσέγγιση της Ινδίας η οποία επίσης ανακατεύεται στις λεγόμενες περιοχές των φυλών στο δυτικό Πακιστάν. Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ κατέλαβαν το Αφγανιστάν, έχουν προχωρήσει σε μια άτυπη ημι-κατοχή των δυτικών συνόρων του Πακιστάν το οποίο έχουν στριμώξει (άγνωστο με τι είδους απειλές και πιέσεις) ανάμεσα στις νατοϊκές δυνάμεις και την Ινδία, ενώ την ίδια στιγμή εφαρμόζουν μια πολιτική ανάσχεσης της κινεζικής επιρροής για την οποία το Πακιστάν αποτελεί ένα «σύμμαχο παντός καιρού» – λόγω Ινδίας. Σε όλα αυτά το Ισλάμ είναι μια πολυδιάστατη παράμετρος που η Αλ Κάιντα είναι μάλλον από τα μικρά προβλήματα. Οι ΗΠΑ, πολλές φορές στο παρελθόν, επιδεικνύουν τη φιλοδοξία να κρατούν όχι δύο αλλά πολλά καρπούζια στην ίδια μασχάλη. Και όχι λίγες φορές αποτυγχάνουν. Το τι θα βγει από τα κουλουβάχατα αντιθέσεων και περιπλοκών που σωρεύονται στην κεντρική Ασία, μένει να το δούμε…
Γιώργος Τσίπρας
Σχόλια
