Επιμέλεια: Γιάννης Σχίζας
Το ρομποτικό σκάφος Odysseus που πέτυχε την πρώτη αμερικανική προσελήνωση εδώ και μισό αιώνα σκόνταψε την τελευταία στιγμή και έπεσε στο πλάι, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται στην επικοινωνία με τη Γη. Αυτή είναι η νεότερη ενημέρωση από την ιδιοκτήτρια εταιρεία Intuitive Machines, η οποία παραδέχτηκε επίσης ότι η αποστολή παρά λίγο να συντριβεί λόγω ανθρώπινου λάθους, το οποίο αντιμετωπίστηκε την τελευταία στιγμή με αυτοσχέδια λύση.
Τα δεδομένα τηλεμετρίας από την κάθοδο της Πέμπτης, ανέφερε ο διευθύνων σύμβουλος της Intuitive Στίβεν Όλτιμους, υποδεικνύουν ότι ένα από τα σκέλη προσεδάφισης είτε έσπασε είτε πιάστηκε σε βράχο, με αποτέλεσμα η σεληνάκατος να προσεδαφιστεί σε πλάγια θέση και με το «κεφάλι» να στηρίζεται σε έναν βράχο.
Το θετικό είναι ότι ο επιστημονικός εξοπλισμός της NASA που ανέλαβε να μεταφέρει στη Σελήνη η Intuitive Machines βρίσκεται στις εκτεθειμένες πλευρές της σεληνακάτου και μπορεί να λειτουργήσει, είπε ο Όλτιμους. Μεταξύ άλλων, η σεληνάκατος σχεδιάζεται να απελευθερώσει ένα ρομπότ που θα μπορέσει να τη φωτογραφήσει στην επιφάνεια του φεγγαριού, χωρίς να έχει διευκρινιστεί το πότε.
Η Intuitive Machines αποκάλυψε επίσης ότι το αποστασιόμετρο λέιζερ που θα χρησιμοποιούσε το Odysseus στη διαδικασία της προσεδάφισης δεν λειτούργησε ποτέ επειδή το προσωπικό της εταιρείας είχε ξεχάσει να αφαιρέσει την ασφάλεια πριν από την εκτόξευση. Όπως ανέφερε στη συνέντευξη Τύπου ο διευθυντής της αποστολής Τιμ Κρέιν, το Odyssey αναμένεται να πάψει να λειτουργεί σε περίπου εννέα με δέκα ημέρες, οπότε ξεκινά η παγωμένη σεληνιακή νύχτα που διαρκεί δύο εβδομάδες.
Η εκτόξευση του Odysseus την περασμένη εβδομάδα ήρθε ένα μήνα μετά την απώλεια της σεληνακάτου μιας άλλης αμερικανικής ιδιωτικής εταιρείας, της Astrobotic Technology, η οποία εμφάνισε διαρροή από το σύστημα προώθησης λίγο μετά την εκτόξευσή της στις 8 Ιανουαρίου. Ήταν η τρίτη αποτυχημένη απόπειρα ιδιωτικής εταιρείας να πατήσει στη Σελήνη, μετά την αστοχία δύο προηγούμενων αποστολών από το Ισραήλ και την Ιαπωνία.
Η επόμενη αποστολή της Intuitive Machines προγραμματίζεται να προσσεληνωθεί στον νότιο πόλο το 2024. Αργότερα το ίδιο έτος θα ακολουθήσει τρίτη αποστολή που θα μεταφέρει μια σειρά μικρών ρομπότ. Τον περασμένο μήνα, η Ιαπωνία έγινε η πέμπτη χώρα που προσεδαφίζει σκάφος στη Σελήνη, μετά την επιτυχία της Ινδίας το 2023. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία είναι οι μόνες άλλες χώρες που τα έχουν καταφέρει. Η Κίνα μάλιστα έγινε το 2019 η πρώτη χώρα που πέτυχε ελεγχόμενη προσεδάφιση στην αθέατη πλευρά του φεγγαριού.
Από άρθρο του Βαγγέλη Πρατικάκη
Το Διαστημικό Πρόγραμμα Artemis της NASA υπό την οπτική του Διεθνούς Δικαίου
Στις 9/2/2024 ανακοινώθηκε η υπογραφή πράξης προσχώρησης της Ελλάδας στις συμφωνίες διαστημικής συνεργασίας «Άρτεμις» (US Department of State, 9/2/2024), γεγονός που σηματοδοτεί, μαζί με τις πρόσφατες επιτυχίες του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών για συμμετοχή της Ελλάδας στην αποστολή Psyche της ΝASA και στην αποστολή EarthCare της ESA (σε συνεργασία με την Ιαπωνική Διαστημική Υπηρεσία- JAXA), την ένταξη της Ελλάδας στις χώρες με σημαντική διαστημική δραστηριότητα. Στις δε συμφωνίες αυτές έχουν προσχωρήσει μέχρι στιγμής 35 χώρες από όλες τις ηπείρους, παρότι απουσιάζουν σημαντικές διαστημικές δυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα.
Πιο συγκεκριμένα, οι συμφωνίες Άρτεμις είναι η πρόταση των ΗΠΑ για την επιστροφή ανθρώπων στη Σελήνη (τελευταίο αντίστοιχο εγχείρημα επιτεύχθηκε το 1972, με την αποστολή Apollo 17) –συμπεριλαμβανομένης της προσσελήνωσης της πρώτης γυναίκας και του πρώτου έγχρωμου –, αλλά και την μακροχρόνια ανθρώπινη παρουσία εκεί. Δρομολογήθηκαν το 2017, προϋποθέτουν την ευρύτερη συνεργασία και προσχώρηση σε αυτές κρατών, διαστημικών υπηρεσιών και ιδιωτικών φορέων, και αποτελούνται ουσιαστικά από ένα διαστημικό πρόγραμμα (Artemis Program) συνοδευόμενο από γενικές αρχές και κανόνες δικαίου που θα πλαισιώνουν την υλοποίησή του (Artemis Accords).
Το διαστημικό πρόγραμμα (Artemis Program) στηρίζεται σε πέντε βασικές αποστολές: Artemis 1, η εκτόξευση με πύραυλο SLS μη επανδρωμένου διαστημικού σκάφους Orion έγινε με επιτυχία το 2022, θέτοντας αυτόν σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη˙ Artemis 2, πρώτη δοκιμαστική επανδρωμένη αποστολή γύρω από τη Σελήνη, το 2025 (το πλήρωμα ανακοινώθηκε τον Απρίλη 2023)˙ Artemis 3, που στοχεύει στην προσσελήνωση δύο αστροναυτών –εκ των τεσσάρων που θα βρίσκονται στο Orion– στον σεληνιακό νότιο πόλο για την εκτέλεση τουλάχιστον δύο αποστολών εξερεύνησης˙ Artemis 4, με σκοπό την αποστολή αστροναυτών με το Orion σε διαστημικό σταθμό σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη (lunar gateway), πρώτο εγχείρημα τέτοιου είδους, και την μετέπειτα μετάβαση από εκεί στη Σελήνη – η συναρμολόγηση του σταθμού (χώρου διαμονής αστροναυτών και έρευνας) προβλέπεται να ξεκινήσει τα επόμενα χρόνια˙ και τέλος Artemis 5, τρίτη αποστολή προσσελήνωσης ανθρώπων του διαστημικού προγράμματος Άρτεμις για περαιτέρω έρευνα στη Σελήνη, και με στόχο να γίνει η Σελήνη βάση και σημείο αφετηρίας για αποστολές στον Άρη και πέρα απ’ αυτόν.
Για την πραγματοποίηση των παραπάνω αποστολών, προωθείται παράλληλα η εφαρμογή συγκεκριμένων κανόνων συμπεριφοράς από τα συμμετέχοντα στο πρόγραμμα κράτη και μέρη. Οι εν λόγω κανόνες αναφέρονται στα Artemis Accords – Αρχές συνεργασίας για τη μη-στρατιωτική εξερεύνηση και χρήση της Σελήνης, του Άρη, των κομητών και των αστεροειδών για ειρηνικούς σκοπούς εντασσόμενοι σε 13 ενότητες. Ενώ λοιπόν οι περισσότερες από τις παραπάνω γενικές αρχές συμβαδίζουν, με ορισμένες εξαιρέσεις, με το ισχύον διεθνές δίκαιο του διαστήματος, η αρχή 10 για την εκμετάλλευση διαστημικών πόρων (Section 10 – Space Resources) –μαζί και με την αρχή 11 για τη δυνατότητα δημιουργίας περιµέτρων ασφαλείας (safety zones)– προκαλούν ανησυχία. Και αυτό γιατί δηλώνεται ότι η εξόρυξη διαστημικών πόρων δεν είναι αντίθετη με τη Συνθήκη για το Εξωατμοσφαιρικό Διάστημα/OST, ενώ στην πραγματικότητα το άρθρο ΙΙ της Συνθήκης ορίζει ότι «το διάστημα, η Σελήνη και τα ουράνια σώματα, δεν υπόκειται σε εθνική ιδιοποίηση με αξίωση κυριαρχίας, μέσω χρήσης ή κατοχής, ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο». Έτσι, η συγκεκριμένη θέση που προωθείται μέσω των Artemis Accords –πως η εξόρυξη διαστημικών πόρων δεν είναι αντίθετη με το άρθρο ΙΙ της OST– αποτελεί μια βολική ερμηνεία του διεθνούς δικαίου, που δεν είναι όμως καθόλου κοινά αποδεκτή. Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι με τις εν λόγω (παρότι μη δεσμευτικές) αρχές προωθούνται κυρίως τα συμφέροντα των χωρών που δραστηριοποιούνται στο διάστημα, σε βάρος όμως των υπολοίπων (Deplano, 2021), κάτι που έρχεται σε αντίθεση τόσο με το γράμμα όσο και με το πνεύμα της OST˙ ενώ τέλος δημιουργείται κίνδυνος κατακερματισμού του διεθνούς δικαίου, μέσω της πρότασης συγκεκριμένης (και κυρίως μη ομόφωνα αποδεκτής) ερμηνείας του άρθρου ΙΙ (Bartóki-Gönczy & Nagy, 2020).
* Μανώλης Πλειώνης: Πρόεδρος Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Καθηγητής, Τμήμα Φυσικής, ΑΠΘ
* Ανθή Κοσκινά: Δ.Ν., Νομικός Διαστημικού Δικαίου, συνεργάτης ΕΚΠΑ
Το WWF προστατεύει την Ποσειδωνία
Παρόλο που οι ψαράδες και οι ναυτικοί την ονομάζουν «φυκιάδα», δεν είναι φύκος αλλά ανθοφόρο φυτό, που δεν συναντάμε πουθενά αλλού στον κόσμο παρά μόνο στη λεκάνη της Μεσογείου! Τα λιβάδια Ποσειδωνίας έχουν ιστορία εκατομμυρίων ετών στη Μεσόγειο θάλασσα, έχοντας καταφέρει να επιβιώσουν από όλες τις αλλαγές και τις ακραίες κλιματικές συνθήκες, από την εποχή των δεινοσαύρων μέχρι και σήμερα, προσφέροντας ανεκτίμητα οφέλη στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Στις ελληνικές θάλασσες τα βρίσκουμε σχεδόν παντού να περιβάλλουν σαν κορδέλα την ακτογραμμή, καταλαμβάνοντας περισσότερα από 2.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα, μέγεθος σχεδόν όσο η χερσαία επιφάνεια όλων των νησιών των Κυκλάδων.
Όπως τα δάση της ξηράς, έτσι και τα υποθαλάσσια δάση της Ποσειδωνίας, δεσμεύουν άνθρακα και απελευθερώνουν οξυγόνο. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας χαρακτηρίζονται ως «οικοσυστήματα μπλε άνθρακα», καθώς δεσμεύουν και κατακρατούν μεγάλες ποσότητες άνθρακα κυρίως στα θαμμένα ριζώματά τους, λειτουργώντας ως αποθήκες. Αυτός ο μοναδικός οικολογικός θησαυρός, που είναι αντίστοιχης σημασίας με τους μεγάλους κοραλλιογενείς υφάλους των ωκεανών ή τα τροπικά δάση, πλέον απειλείται σοβαρά.
