Το «ανα(σ)τρέψιμο» της κλιματικής ανατροπής και το ποιοτικό άλμα στον «αγύριστο»…
του Γιάννη Σχίζα
Στην «παράξενη υπόθεση του δόκτορα Τζέκιλ και του κυρίου Χάιδν» ο Σκοτσέζος συγγραφέας του 19ου αιώνα, Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, σκιαγραφούσε τη διπλή προσωπικότητα ενός ατόμου που διέθετε επιστημοσύνη αλλά και ροπή προς το έγκλημα… Στις αρχές του 21ου αιώνα, η πολυπροβαλλόμενη γνωσιολογική ενασχόληση των μεγάλων δυνάμεων με την κλιματική αλλαγή συνδυάζεται με πολεμικές επεμβάσεις και ίντριγκες για τον έλεγχο των πιο ρυπογόνων και «αποσταθεροποιητικών» ενεργειακών πόρων, όπως είναι το πετρέλαιο.
Το ίδιο το Παρίσι της μεγάλης Συνόδου για το Κλίμα, από τις 30 Νοεμβρίου έως την 11η Δεκεμβρίου, με την παρουσία 150 ηγετών στις αφετηριακές εκδηλώσεις και τις άφθονες σπαραξικάρδιες δηλώσεις, έδωσε το στίγμα μιας διχασμένης διεθνούς οντότητας. Ο Μπαράκ Ομπάμα μίλησε για «μια όλο και μεγαλύτερη συνειδητοποίηση ότι είναι στο πλαίσιο των δυνατοτήτων μας να κάνουμε κάτι» – μασώντας ελαφρώς τα λόγια του εξαιτίας των αντιρρήσεων των αμερικανικών πετρελαϊκών λόμπι. Από την άλλη πλευρά ο Φρανσουά Ολάντ ευχαρίστως αυτο-αναβάθμισε το ηγετικό του προφίλ την επαύριο της τζιχαντικής επίθεσης που σκόρπισε ανασφάλεια σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο: «Ποτέ στο παρελθόν δεν είχε οργανωθεί διεθνής διάσκεψη με τόσο μεγάλο διακύβευμα, αφού αφορά το μέλλον του πλανήτη και της ζωής»…
Περιβαλλοντικό γκραν γκινιόλ
Το σενάριο ενός πλανήτη όπου η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, λόγω τήξης των παγετώνων, επιφέρει δραματικές αλλαγές στις ακτογραμμές βουλιάζοντας νησιά του Ειρηνικού ή ακόμη και τη Βενετία, έχει οπωσδήποτε χαρακτηριστικά περιβαλλοντικού γκραν γκινιόλ. Ένας νέος, καθόλου θαυμαστός κόσμος προβάλλει, με πρωτογενείς και δευτερογενείς ανατροπές, με υπερθέρμανση μεγάλων ζωνών, με αλλαγές στα καλλιεργητικά δεδομένα, με μεταναστεύσεις ανθρώπινων και φυσικών πληθυσμών, με στατιστικά μεγαλύτερη έκθεση των δασών σε καταστρεπτικές πυρκαγιές – θα λέγαμε τύπου Αυστραλίας, όπου η ξηρασία είχε ως αποτέλεσμα πυρκαγιές διάρκειας μηνών! Το κλίμα, ως μια ενότητα χαρακτηριστικών (θερμοκρασία, υγρασία, άνεμοι, καταπτώσεις), επηρεάζει άμεσα το κόστος παραγωγής, και επομένως μια δραστική μεταβολή του σημαίνει πολλαπλές επιδράσεις στο κόστος ζωής των λαϊκών τάξεων, ύψωση του κόστους παραγωγής τουριστικών υπηρεσιών, αύξηση των υγειονομικών εξόδων.
Οι επιπτώσεις αυτού του είδους διατυπώνονται επί τη βάσει μιας γραμμικής λογικής, όμως η κλιματική διαλεκτική καραδοκεί και είναι σε θέση να φέρει στο προσκήνιο νέους παράγοντες. Τέτοιοι είναι τα βίαια καιρικά φαινόμενα, οι τυφώνες, οι μεγάλες θύελλες, τα πλημμυρικά επεισόδια, οι καύσωνες, που προκαλούν άμεσες καταστροφές στην οικονομία και στην κοινωνία. Τα φαινόμενα αυτά επιβάλλουν τη θέσπιση μηχανισμών προστασίας, που με τη σειρά τους οδηγούν στην ύψωση του αντίστοιχου εθνικού κόστους παραγωγής και στη «συνήθη» ανάληψή του από τα φτωχά λαϊκά στρώματα…
Αβεβαιότητες και σκεπτικισμός
Τα 190 κράτη που εκπροσωπούνται στη συνδιάσκεψη των Παρισίων ακροώνται τις προειδοποιήσεις της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, όσον αφορά την τάση αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 2,7 βαθμούς Κελσίου, όπως επίσης την ανάγκη περιορισμού αυτής της αύξησης στους 2 βαθμούς, μέχρι τα τέλη του αιώνα. Και στο πρώτο και στο δεύτερο σενάριο –των 2,7 ή 2 βαθμών, που θα κατανεμηθούν στη διάρκεια των επόμενων 85 χρόνων– κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει μια δυνατότητα βαθμιαίας προσαρμογής του πλανήτη. Όμως και εδώ η πλειοψηφούσα επιστημονική άποψη σκιαγραφεί μια διαλεκτική αντίληψη για το χειρότερο ante portas: H ποσοτική συσσώρευση θερμότητας εγκυμονεί ποιοτικό άλμα προς την πλήρη κλιματική αποσταθεροποίηση! Όπερ σημαίνει ότι το «εύκρατο» κλίμα (=αυτό που καλά κρατεί) μπορεί να παραχωρήσει τη θέση του σε μια καταστρεπτική «τροπικοποίηση», με εναλλαγές ξηρασίας και πλημμυρικών επεισοδίων και άλλα χειρότερα!
Ο βαθμός της υπερθέρμανσης που θα επιφέρει τέτοιες καταστάσεις είναι σημείο αντιλεγόμενο, ενώ επίσης δεν έχει προσδιορισθεί επακριβώς η ταυτότητα αυτών των καταστάσεων.
Η ΙPCC (Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ), σώμα μερικών χιλιάδων επιστημόνων, επισείει τον κίνδυνο μη «ανα(σ)τρέψιμης» κλιματικής ανατροπής, με άλλα λόγια ενός ποιοτικού άλματος στον «αγύριστο»… Από την άλλη, όμως, πλευρά δεν έλειψαν οι σκεπτικιστές, που αμφισβητούν την αιτιώδη σχέση της κλιματικής αλλαγής με έναν ανθρωπογενή παράγοντα, όπως η υπερχρησιμοποίηση ορυκτών καυσίμων.
Ιστορικά, οι συζητήσεις στην επιστημονική κοινότητα συνεπάγονταν πλειοψηφίες και μειοψηφίες, όμως οι αριθμητικοί συσχετισμοί ουδέποτε αποτελούσαν κριτήρια για την ορθότητα των μεν και το λάθος των δε. Οι αντιγνωμίες αυτού του τύπου υπαγόρευσαν στην ευρωπαϊκή Νομική Επιστήμη την Αρχή της Πρόληψης, σύμφωνα με την οποία η λήψη προστατευτικών μέτρων γίνεται ακόμη και όταν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις και όχι απόλυτη βεβαιότητα. Στην περίπτωση του κλίματος, οι ισχυρότατες ενδείξεις για την επερχόμενη αποσταθεροποίηση λόγω των ορυκτών καυσίμων, επιβάλλουν την παράκαμψη κάθε θεωρητικής απεραντολογίας και τη λήψη μέτρων. Εδώ το απολύτως βέβαιο είναι ότι πολλά από τα μέτρα που προτείνονται με πλανητικό σκεπτικό, μπορεί να είναι φιλικά με το «μικροπεριβάλλον» και την ποιότητα ζωής σε τοπική και εθνική κλίμακα.
Εταιρικός καπιταλισμός
Η Αρχή της Πρόληψης υπαγορεύει τη λήψη μέτρων – κι αυτή μπορεί να γίνει μόνο υπό την εποπτεία ad hoc διεθνών αρχών. Όμως ο αναδυόμενος «εταιρικός καπιταλισμός» μέσω των διατλαντικών συμφωνιών (ΤΤΙΡ κ.λπ.) αμφισβητεί, μεταξύ πολλών άλλων, και αυτή την Αρχή. Εξάλλου, ο ίδιος αποδυναμώνει τα μικρομεσαία κράτη και –εμμέσως πλην σαφώς– υπονομεύει τις όποιες θεσμίσεις και αποφάσεις παίρνονται στις μεγάλες, κρατικές «ολομέλειες»…
Παρά τη ρητορική των Παρισίων, η διεθνής κρίση και όλα όσα συνεπιφέρει κάνουν προβληματικές τις κρατικές νουθεσίες προς τους εταιρικούς κολοσσούς που διαθέτουν προϋπολογισμούς αντίστοιχους πολλών κρατών. Ο δρόμος προς την αλλαγή του ενεργειακού προτύπου είναι στρωμένος με κερδοσκοπικές προθέσεις, όμως πολλές διάδοχες καταστάσεις –όπως οι γιγαντιαίες ανεμογεννήτριες– είναι απεχθείς και καταστρεπτικές για τη φύση. Οι αναδασώσεις μεγάλης κλίμακας και η καταπολέμηση της ερημοποίησης είναι σε θέση να δεσμεύσουν άνθρακα και να επηρεάσουν τα κλιματικά δεδομένα, όμως απαιτούν ισχυρή πολιτική βούληση και μακροπρόθεσμες επενδύσεις. Υπάρχει βεβαίως και η πρόταση της «εξοικονόμησης» που, χωρίς μεγάλη αλλαγή του κατεστημένου ενεργειακού μοντέλου, μπορεί να συμπτύξει τις ενεργειακές αναλώσεις (βιομηχανίας, μεταφορών, κτιρίων) και να τις φέρει στα όρια της «φέρουσας ικανότητας» της βιόσφαιρας: Πρόκειται για μια μερική επιλογή «αποανάπτυξης» και εισαγωγής νέας τεχνογνωσίας σε παλιά ενεργοβόρα συστήματα.
Η μεγάλη διχογνωμία, πριν και μετά το Παρίσι, σχετίζεται κυρίως με τα αντισταθμιστικά οφέλη που διεκδικούν οι αναπτυσσόμενες χώρες προκειμένου να υποβληθούν σε περιορισμούς οποιασδήποτε μορφής. Θα υπάρξουν τέτοιοι και μάλιστα ελεγχόμενοι περιορισμοί ή η όλη υπόθεση θα καταλήξει σε μια συμπαθή προοδευτική φλυαρία; Το μέλλον θα δείξει…
