του Γιώργου Κυριακού
«Ο ισχυρός προχωρά όσο του επιτρέπει η δύναμή του, και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του»
Θουκυδίδης
Είναι αδύνατο να μιλήσουμε για την Κίνα στα Βαλκάνια χωρίς να αναφερθούμε στο ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο και στον ανταγωνισμό μεταξύ «Ανατολής» και «Δύσης». Η Κίνα είναι ένας ισχυρός και «αδιευκρίνιστος» διεθνής στρατιωτικός, οικονομικός και ιδεολογικός παράγοντας, που επηρεάζει κλιμακώνοντας ανοδικά στην κερδοφόρα πολιτική και ήπια γεωπολιτική της επέκταση. Επιπρόσθετα, η γεωπολιτική και στρατιωτική προσέγγιση Ρωσίας-Κίνας έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία «νέων κινδύνων» για το ΝΑΤΟ και συνιστά «απειλή για την πολυμέρεια», όπως εκτίμησε πρόσφατα, στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ, ο Γενικός Γραμματέας της Ατλαντικής Συμμαχίας Στόλτενμπεργκ. Η μεγάλη διαβαλκανική άσκηση Defender 2021 του ΝΑΤΟ και η δημιουργία νέων προγεφυρωμάτων, οι βιαστικές διαδικασίες ένταξης της Αλβανίας της Β.«Μ.», η ασφυκτική πίεση για βελτίωση των σχέσεων Κοσόβου-Σερβίας δίπλα σε χρηματοδοτήσεις για σχέδια ανάκαμψης των οικονομιών από την Ε.Ε., είναι μέρος ενός πολέμου και με την Κίνα.
Κίνα: Η αόρατη δύναμη στα Βαλκάνια
Τα Βαλκάνια είναι τμήμα ενός δικτύου οδών που ξεκινάει από το Πεκίνο και καταλήγει στην καρδιά της Ε.Ε. Οι σταθερές ή με αυξητικούς ρυθμούς επενδύσεις της, οι οποίες δεν συνοδεύονται από απαιτήσεις για θεσμικές ή οικονομικές μεταρρυθμίσεις, καθιστά την Κίνα έναν παράγοντα ο οποίος καταλαμβάνει ολοένα και περισσότερο οικονομικό «έδαφος». Η Κίνα, ένας από τους τρεις βασικούς παράγοντες (μαζί με τη Ρωσία και την Τουρκία) που προκαλούν πονοκέφαλο στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ, χρησιμοποιεί «εύκολο» χρήμα για να κερδίσει γρήγορη επιρροή, εκμεταλλευόμενη το φτωχό επενδυτικό κλίμα στην περιοχή, παρέχοντας δάνεια και διασφαλίζοντας μακροπρόθεσμη πολιτική εξάρτηση. Το 17+1 είναι το κινεζικό σχέδιο διείσδυσης μέσω διασκέψεων-φόρουμ συνάντησης κινεζικών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων από την Κεντρική, την Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Ενταγμένο στην Πρωτοβουλία «Belt and Road» (μια εκσυγχρονισμένη εκδοχή ενός νέου Δρόμου του Μεταξιού), είναι ένας σχεδιασμός που ξεκινά από το λιμάνι του Πειραιά και καταλήγει σε ένα αλλού πυκνό κι αλλού αραιό δίκτυο επενδύσεων σε πολλούς τομείς (πυρηνική ενέργεια, λιμάνια, σιδηρόδρομοι, δρόμοι, υποδομές, τεχνολογία, υγεία, ορυκτά καύσιμα κ.λπ.). Συμπληρώνεται με τον τουρισμό, τη χρηματοδότηση εκπαιδευτικών αποστολών, πολιτιστικών ανταλλαγών και τη συμμετοχή σε ενημερωτικά-πολιτιστικά προγράμματα των ΜΜΕ. Στο σύνολό τους οι βαλκανικές ελίτ, αλλά και πολλές τοπικές κοινωνίες, θεωρούν την Κίνα «αξιόπιστη πηγή επενδύσεων που σώζει τοπικές θέσεις εργασίας» – αυτό εκτιμούν παρατηρητές που αξιολογούν τις εξελίξεις στη Βαλκανική.
Η Κίνα ή αλλιώς πώς ανησυχούν στα non paper
«Ενώ η Δύση ασχολείτο με τη Ρωσία, ως κύριο αντίπαλό της σε αυτό το ταραχώδες μέρος της Ευρώπης, η Κίνα διείσδυε αργά αλλά σταθερά με επενδύσεις, και πλέον έχει θέσει τις βάσεις για μια επερχόμενη γεωπολιτική μάχη στο κατώφλι της Ε.Ε.»
Έκθεση του Royal United Services Institute με τίτλο «The Chinese Honey Money Moon in the Western Balkans».
Η έκθεση της Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου από το 2019 ανέφερε ότι οι χώρες των Βαλκανίων κινδυνεύουν να υποστούν «διπλωματική παγίδα χρέους», καθώς αυξάνεται το χρέος τους προς την Κίνα. Σχεδόν 40% του συνολικού χρέους στο Μαυροβούνιο (περίπου 80% του ΑΕΠ) είναι σε κινεζικές επενδύσεις. Στη Β.«Μ.» το 1/5 του εξωτερικού χρέους προέρχεται από δάνεια από την Κίνα. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η Σερβία οφείλουν 14% και 12% αντίστοιχα του συνολικού εξωτερικού χρέους τους στο Πεκίνο. «Ενώ το Πεκίνο υποστηρίζει την ένταξη της Ε.Ε. στην περιοχή… η Κίνα μπορεί να εκμεταλλευτεί την οικονομική της πορεία για πολιτικά κέρδη», υποστήριξε η έκθεση.
Το 17+1, ενταγμένο στην Πρωτοβουλία «Belt and Road» (μια εκσυγχρονισμένη εκδοχή ενός νέου Δρόμου του Μεταξιού), είναι ένας σχεδιασμός που ξεκινά από το λιμάνι του Πειραιά και καταλήγει σε ένα αλλού πυκνό κι αλλού αραιό δίκτυο επενδύσεων
Αντίστοιχα, το Κέντρο Διεθνών Ιδιωτικών Επιχειρήσεων στις ΗΠΑ περιγράφει ως «διαβρωτικό κεφάλαιο» τη «χρηματοδότηση από αυταρχικά καθεστώτα σε νέες και μεταβατικές δημοκρατίες». Στις 23 Φεβρουαρίου 2021, η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενέκρινε ψήφισμα σχετικά με τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2019 και 2020 για τη Σερβία, εκφράζοντας «ανησυχία για την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας στη Σερβία και άλλες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων… Η Σερβία οδηγείται σε εκβιασμό χρέους». Άλλη μια «δόκιμη» ορολογία για να ξεχαστούν οι βόμβες του ’99 (από τις οποίες, θυμίζουμε, μερικές έπεσαν «συμπτωματικά» και στην κινεζική πρεσβεία…).
Η διπλωματία των εμβολίων ή «δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται»
Η άνοδος της Κίνας, ειδικά την περίοδο της πανδημίας, κορυφώθηκε μέσω της αθρόας εισαγωγής εμβολίων και υγειονομικού υλικού στις βαλκανικές χώρες. Παρόλο τον ευρωαμερικανικό τους προσανατολισμό, η αποδοχή της κινεζικής εισφοράς από τις χώρες αυτές κατέδειξε το κενό των δυτικών υποστυλωμάτων τους – ειδικά μετά τη δήλωση του Ζοζέπ Μπορέλ, ύπατου εκπροσώπου της Ε.Ε. για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, τον Μάρτιο του 2020, για την προσφορά «κάθε βοήθειας, όπως της Ρωσίας και της Κίνας». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανακοίνωση του Σέρβου προέδρου Α. Βούτσιτς για την παραγωγή του κινεζικού εμβολίου με τη συνεργασία Κίνας-ΗΑΕ. Ο οργανισμός COVAX και η Ε.Ε. δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν παρά ελάχιστο ποσοστό δόσεων για τα βαλκανικά «αδέρφια». Έτσι η Βοσνία, η Ουγγαρία καθώς και άλλες χώρες στήριξαν το πρόγραμμα εμβολιασμού τους στο Sputnik και στο Sinovac.
Μ’ αυτόν τον τρόπο, η υγειονομική άμυνα έδωσε τη δυνατότητα να ενισχυθεί ένα αίσθημα αμφιβολίας ή αμφισβήτησης, στο παζάρι των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, για τον ρόλο της Δύσης – αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να δημιουργηθούν συνθήκες για επικίνδυνους πολύπλευρους προσανατολισμούς στις χώρες των Βαλκανίων, που αμφισβητούν την δήθεν «πολυμέρειά» της. Η Σερβία –κυρίως– αποτελεί το πρότυπο τέτοιων προσανατολισμών, αφού ήδη από τον Φεβρουάριο είχαν εμβολιαστεί 500.000 με τα ρωσικά και κινεζικά εμβόλια, ενώ πρώην Γιουγκοσλαβικές Δημοκρατίες όπως το Μαυροβούνιο και η Β.«Μ.» δεν είχαν καν ξεκινήσει πρόγραμμα εμβολιασμού, αφού ανέμεναν την ευρωπαϊκή «αλληλεγγύη». Μόλις τον Μάιο-Ιούνιο παραδόθηκαν από την Κομισιόν 651.000 δόσεις BioNTech/Pfizer για να «καλύψουν», με μηδαμινό ποσοστό εμβολίων, το κενό…
Οι επιχειρήσεις ως ιδεολογία
Ενώ η Μόσχα ανέπτυσσε το δικό της πανσλαβικό αποτύπωμα μέσω πολιτιστικών, ενεργειακών προγραμμάτων και των ΜΜΕ μέχρι το 2014 (με τη Σερβία συνεχίζονται και οι στρατιωτικές σχέσεις), η Κίνα επικεντρώνεται στις επενδύσεις όταν τα δυτικά κράτη είναι απρόθυμα να επενδύσουν. Σε αντίθεση με τη Ρωσία, της οποίας ο κύριος στόχος στα Δυτικά Βαλκάνια είναι να εμποδίσει την επέκταση του ΝΑΤΟ, η προσέγγιση της Κίνας είναι «πρώτα οι επιχειρήσεις». Αντίστοιχα, το ΔΝΤ ή η Ε.Ε. απαιτούν την ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων με αποτέλεσμα την απώλεια θέσεων εργασίας, ενώ οι κινεζικές εξαγορές π.χ. μονάδων βαριάς βιομηχανίας συμβάλλουν στην προστασία των θέσεων εργασίας.
Η Κίνα εξάλλου είναι το πρότυπο συνεργασιών ανεξαρτήτως εθνικού φορέα, αρκεί να της ζητηθεί. Με την Τουρκία έχει συνάψει ένα σύνολο εμπορικών σχέσεων και συμβάσεων για επενδύσεις οι οποίες μεταφέρονται σε τρίτες χώρες, υποχρεώνοντας την Άγκυρα να παραμερίσει το ζήτημα των «Ουιγούρων-Τούρκων αδερφών» που διαβιούν στην Κίνα. Μόνο δύο βαλκανικές χώρες διάκεινται εχθρικά προς το Πεκίνο: η Ρουμανία, μέλος της Ε.Ε. και βασικός προμαχώνας των ΗΠΑ (ακύρωσε συμβόλαια για πυρηνικά προγράμματα με την Κίνα αφού χρηματοδοτήθηκε με 8 δισεκατομμύρια δολάρια από τις ΗΠΑ), και το Κόσοβο, που αρνήθηκε να παραλάβει ακόμα και τα κινεζικά εμβόλια που του παραχωρούσε δωρεάν η Αλβανία, εμμένοντας στο ευρωαμερικανικό προσανατολισμό. Το χρήμα της Κίνας, όμως, κάνει και τους θεούς να πείθονται εκ της ανάγκης…
Συνεχίζεται…
