Συνεχίζονται στο Ιράν, με επίκεντρο τις κουρδικές επαρχίες της χώρας και μεγάλα αστικά κέντρα, οι αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών. Οι τελευταίοι παραμένουν εδώ και δύο εβδομάδες στους δρόμους φωνάζοντας αντικαθεστωτικά συνθήματα με αφορμή το θάνατο της κουρδικής καταγωγής 22χρονης Μάχσα Αμίνι μετά τη σύλληψή της από την αστυνομία*. Η συνεχιζόμενη διαμαρτυρία, ανεξάρτητα από την εξέλιξή της, αποκαλύπτει τις πολλαπλές αντιφάσεις και αντιθέσεις που διαπερνούν την ιρανική κοινωνία, τις οποίες βολεύονται να αποσιωπούν τα περισσότερα εγχώρια και εν γένει Δυτικά ΜΜΕ. Αποκαλύπτει όμως και τους λόγους ανάδειξης της καταστολής στο Ιράν σε μείζον θέμα από τη Δύση, ακριβώς επειδή μπορεί να επηρεάσει τις γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις στην ευρύτερη περιοχή. Κάποια σημεία που αξίζει να επισημανθούν:
1. Η Δύση αποσκοπεί στην ενδυνάμωση των πιέσεων προς μια χώρα που αναδεικνύεται σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη και ακολουθεί πορεία πλήρους απεμπλοκής από τη Δυτική λογική και ισχύ. Αυτές οι πιέσεις με τη σειρά τους δημιουργούν ισχυρές αντανακλαστικές αντιδράσεις τόσο στην ιρανική ηγεσία όσο και σε ικανό τμήμα των φτωχότερων στρωμάτων, που αποτελούν τη λαϊκή βάση του καθεστώτος. Τελικά, η πίεση οδηγεί το Ιράν με γοργότερα βήματα στο λεγόμενο ευρασιατικό μπλοκ.
2. Εδώ παίζει βαρύνοντα ρόλο και το ιστορικό βάρος που έχουν ακόμα στην ιρανική κοινωνία οι επεμβάσεις πρώτα των Βρετανών, έπειτα και των ΗΠΑ κ.ά. Με άλλα λόγια, κανείς δεν μπορεί να ξεχνά ότι το σημερινό «απεχθές» καθεστώς της Τεχεράνης (και η όποια κοινωνική στήριξη απολαμβάνει) προέκυψε αφού η Δύση μπλοκάρισε, με αιματηρές επεμβάσεις και βίαιες μεθοδεύσεις, όποιους άλλους δρόμους προς την κοινωνική απελευθέρωση –πολύ πιο δημοκρατικούς και κοσμικούς από την ισλαμική επανάσταση– δοκιμάστηκαν στο παρελθόν από την πλειοψηφία του ιρανικού λαού. Αυτό εξάλλου ισχύει γενικότερα για τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο…
3. Η Δυτική ρητορική περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι απλά υποκριτική και επιλεκτική: εδώ και καιρό έχει διαμορφωθεί σε όπλο που χρησιμοποιείται σε κάθε περιοχή του πλανήτη στην οποία διακυβεύονται τα «ζωτικά συμφέροντα» των ΗΠΑ και γενικότερα του Δυτικού στρατοπέδου. Το σχέδιο είναι ενιαίο, παρόλο που σε κάθε χώρα ή γειτονιά του κόσμου χρησιμοποιούνται διαφορετικές παραλλαγές του.
4. Ο κίνδυνος για το ιρανικό καθεστώς προέρχεται λιγότερο από τις διαμαρτυρίες για την τύχη της νεαρής Κούρδισσας και πολύ περισσότερο από το γεγονός ότι είναι μια πολυεθνική χώρα, με τις εθνικές μειονότητες (Αζέροι 16%, Κούρδοι 10%, Λούρ 6%, Άραβες 3%, Τουρκμένοι 2%, Μπαλούχοι 2% κ.ο.κ.) να ζουν σε ευαίσθητες για την εδαφική ακεραιότητα του Ιράν συνοριακές περιοχές. Αυτές οι μειονότητες έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί από εξωτερικές δυνάμεις ως μοχλός άσκησης γεωπολιτικής πίεσης. Δεν είναι τυχαίο ότι η αγριότερη καταστολή των τωρινών διαδηλώσεων παρατηρείται σε πόλεις και επαρχίες με αζέρικη και κουρδική πλειοψηφία, ούτε ότι οι ιρανικές ένοπλες δυνάμεις βομβάρδισαν αυτήν την εβδομάδα θέσεις των φιλοαμερικανών Κούρδων του Μπαρζανί στο Ιράκ, αλλά και του ιρανικού παρακλαδιού του ΡΚΚ. Ούτε η μόνιμη καχυποψία της ιρανικής ηγεσίας προς το Αζερμπαϊτζάν είναι τυχαία – από την οποία εκπορεύεται, εξάλλου, και η ιρανική στήριξη στη χριστιανική Αρμενία.
5. Η υπονόμευση της ισχύος και της ακεραιότητας του Ιράν μπορεί λοιπόν ευκολότερα να προέλθει από την έξωθεν υποκίνηση αποσχιστικών ενεργειών σε «μειονοτικές» περιοχές. Αντίθετα, στις καθαυτό «ιρανικές» περιοχές το καθεστώς διατηρεί ισχυρή κοινωνική βάση. Και είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή η βάση εναλλάσσει «μετριοπαθείς» και «συντηρητικούς» στην κεντρική εξουσία αντιστρόφως ανάλογα του βαθμού έξωθεν πίεσης: π.χ. ο νυν «σκληρός» πρόεδρος Ραΐσι επικράτησε συντριπτικά επί των «φιλελεύθερων» αφότου οι ΗΠΑ ανατίναξαν τη διεθνή συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Η κοινωνική βάση του ιρανικού καθεστώτος εναλλάσσει «μετριοπαθείς» και «συντηρητικούς» στην κεντρική εξουσία αντιστρόφως ανάλογα του βαθμού έξωθεν πίεσης: π.χ. ο νυν «σκληρός» πρόεδρος Ραΐσι επικράτησε συντριπτικά επί των «φιλελεύθερων» αφότου οι ΗΠΑ ανατίναξαν τη διεθνή συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα
6. Σε σχέση με τα παραπάνω, είναι σημαντικός ο ρόλος που παίζει το Ισραήλ – το οποίο επιδιώκει την πάση θυσία εξάλειψη της ιρανικής επιρροής, που σήμερα, μέσω Χεζμπολά, Συρίας κ.λπ., φτάνει ως τη Μεσόγειο. Εδώ αναφύονται θολές «τριγωνικές» σχέσεις, όπως π.χ. ο βαθμός ισραηλινής στήριξης στη δημιουργία ενός κουρδικού κρατικού μορφώματος που θα λειτουργεί ως φυσικό προστατευτικό ανάχωμα για το Ισραήλ. Ή ακόμη και η δυσδιάκριτη αλλά πιθανή ρωσική «ευμενής ουδετερότητα» στα σχέδια περιορισμού της ιρανικής επιρροής στην ευρύτερη περιοχή.
7. Η «ευαισθησία» ισχυρών κύκλων των ΗΠΑ και, ακόμη περισσότερο, του Ισραήλ για το ιρανικό κίνημα διαμαρτυρίας υπαγορεύεται εν πολλοίς κι από έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο: την αποφυγή μιας νέας διεθνούς συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, μετά την ντε φάκτο ανατίναξη της προηγούμενης με πρωτοβουλία του Τραμπ ενώ είχε ήδη τεθεί σε ισχύ. Διότι μια νέα συμφωνία θα οδηγήσει αναγκαστικά στην άρση, ή τουλάχιστον την κατά πολύ ελάφρυνση, των Δυτικών κυρώσεων επί του Ιράν, γεγονός που με τη σειρά του θα αναζωογονήσει γρήγορα την ιρανική οικονομία – και άρα θα δώσει πολύ περισσότερες δυνατότητες στην Τεχεράνη να κατευνάσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια και ταυτόχρονα να παγιώσει την περιφερειακή επιρροή της. Αντίθετα, μια διαρκώς στριμωγμένη ιρανική ηγεσία θα είναι πιο ευεπίφορη στις Δυτικές πιέσεις. Από την άλλη, οι αντιφάσεις αναδύονται από παντού: δεν πρέπει να ξεχνάμε τις βλέψεις μιας όλο και πιο ασφυκτιούσας ενεργειακά Ευρώπης για το πετρέλαιο και το αέριο του Ιράν.
8. Αυτή τη στιγμή στο Ιράν επαναλαμβάνεται ένα διόλου πρωτότυπο μοτίβο: η συνάντηση αυθεντικών απαιτήσεων υπολογίσιμων κοινωνικών στρωμάτων για δημοκρατία, ισότητα κ.λπ. με έξωθεν «υποβοηθητικές» παρεμβάσεις. Οι δυναμικές που δημιουργούνται από τέτοιου είδους συναντήσεις πολύ διαφορετικών απαιτήσεων και σχεδίων αποτελούν εύφλεκτη ύλη που, με έναν μικρό σπινθήρα, μπορεί να πυροδοτήσει μεγάλες κοινωνικές εκρήξεις. Άρα δεν πρόκειται (μόνο) για ξένο δάκτυλο: για παράδειγμα, η κοινωνική και οικονομική θέση που κατέκτησε «αναγκαστικά» η γυναίκα στο Ιράν στα χρόνια του αιματηρού πολέμου με το Ιράκ, έρχεται σε αντίθεση με τις καταπιεστικές επιταγές του καθεστώτος. Φυσικά η αντίθεση έχει διαφορετική οξύτητα στα αριθμητικά ενισχυμένα –λόγω της οικονομικής ανάπτυξης– μεσαία στρώματα, που ζουν μια «διπλή ζωή» με τυπική μόνο υπακοή στα θρησκευτικά κελεύσματα. Και διαφορετική στις πιο πληβειακές μάζες, που εξακολουθούν να επιδεικνύουν έναν πιο «εθελούσιο» σεβασμό στις ενδυματολογικές κ.ά. επιταγές του καθεστώτος. Οι αντιφάσεις περιπλέκονται από την ύπαρξη μιας σπουδάζουσας νεολαίας που διαχρονικά χρωματίζεται από έναν φιλελευθερισμό και δημοκρατισμό, φτάνοντας να έχει κατά καιρούς και μια ανοιχτά αντιιμπεριαλιστική-φιλοσοσιαλιστική πτέρυγα.
***
Όλα τα παραπάνω μαζί, κι όχι μόνο ένα «ασπρόμαυρο» διάβασμα, ούτε μια εύκολη παράσυρση από τις ιδιοτελείς ιεραρχήσεις της Δυτικής προπαγάνδας, θα έπρεπε να καθορίζουν τη στάση των προοδευτικών ανθρώπων (και) στη γεμάτη αντιφάσεις ιρανική περίπτωση. Με ένα βασικό συμπέρασμα: την αντίθεση στους ξένους δάκτυλους. Οι Ιρανές και οι Ιρανοί μπορούν μια χαρά να λύσουν μόνοι τους τον γόρδιο δεσμό που τους ταλανίζει, αρκεί να μην νιώθουν στον σβέρκο τους την καυτή ανάσα Αμερικανών, Ισραηλινών και λοιπών «ανθρωπιστών» της συμφοράς.
