επιμέλεια: Χριστόδουλος Δολαψάκης
Από την αρχή της πανδημίας πολιτικοί, δημοσιογράφοι και απλός κόσμος απευθύνουν διαρκώς την ίδια ερώτηση: «Πότε θα βγει το εμβόλιο για τον κορωνοϊό;». Η ακριβής επιστημονική απάντηση είναι «όταν ένα από τα υποψήφια εμβόλια αποδειχθεί ασφαλές, αποτελεσματικό και είναι ευρέως διαθέσιμο, κάτι το οποίο απαιτεί ακριβή επιστημονικά δεδομένα και για το οποίο δε μπορεί να οριστεί ακριβής ημερομηνία». Όμως αυτή η απάντηση δεν μπορεί να καλύψει τους εύλογους προβληματισμούς της κοινής γνώμης γύρω από το ζήτημα.
ΚΑΘΩΣ ΕΧΟΥΜΕ ΠΕΡΑΣΕΙ στην τελική φάση των κλινικών δοκιμών των υποψήφιων εμβολίων, ο δικαιολογημένος «ενθουσιασμός» των ειδικών πρέπει να δώσει τη θέση του στην προσπάθεια ενίσχυσης της εμπιστοσύνης του κοινού αλλά και των γιατρών. Η επανεμφάνιση επιδημιών μεταδοτικών νοσημάτων εξαιτίας της μείωσης εμβολιαστικής κάλυψης (ιλαρά), η ελλιπής συμμόρφωση με τις οδηγίες εμβολιασμού ακόμα και μεταξύ της ιατρικής κοινότητας (γρίπη), η ελλιπής γνώση σχετικά με καινούρια και αποτελεσματικά εμβόλια (έρπης ζωστήρας, ιός ανθρώπινων κονδυλωμάτων) αναδεικνύουν ένα αυξανόμενο έλλειμμα εμπιστοσύνης και ενημέρωσης με δυσμενείς επιπτώσεις στην παγκόσμια υγεία. Οι ανησυχίες του κόσμου σε σχέση με τον εμβολιασμό έναντι του κορονοϊού αφορούν πολλά επίπεδα. Με ποιον τρόπο θα υπάρξει η εμπιστοσύνη ότι το υποψήφιο εμβόλιο είναι ασφαλές και αποτελεσματικό; Πότε και πώς θα είναι διαθέσιμο στον ευρύ κόσμο; Και κυρίως, πότε τα επίπεδα εμβολιασμού θα είναι τέτοια που να επιτρέψουν την «επιστροφή στην κανονικότητα» προ κορωνοϊού;
Ο δημόσιος λόγος γύρω από το εμβόλιο του κορωνοϊού από ΜΜΕ, κυβερνήσεις και κάποιους επιστήμονες επιδεινώνει το έλλειμμα εμπιστοσύνης αγνοώντας τις παραπάνω ερωτήσεις, η απάντηση στις οποίες θα καθορίσει την επόμενη ημέρα. Καταρχήν συχνά η ίδια η επιλογή λέξεων είναι προβληματική και προκαλεί ανασφάλεια («επιτάχυνση», «ταχύτητα», «αγώνας δρόμου», «κούρσα» για την παραγωγή εμβολίου). Γιατροί με δημόσιο λόγο σπεύδουν να διακινδυνεύουν προβλέψεις για ημερομηνίες και διαβεβαιώνουν ότι το τάδε εμβόλιο φαίνεται «ασφαλές και αποτελεσματικό», χαρακτηρισμοί των οποίων ο ορισμός είναι συγκεκριμένος όταν μιλάμε για εμβόλια. Η ίδια η ανακάλυψη του εμβολίου (και όχι ο εμβολιασμός) αναδεικνύεται ως το σημείο-κλειδί για την επιστροφή στην κανονικότητα. Η «παρενέργεια του εμβολίου της Οξφόρδη» έγινε πρώτη είδηση στα ΜΜΕ, ενώ αποτελεί ένα συνηθισμένο γεγονός στις κλινικές μελέτες.
Η πράξη του εμβολιασμού προφυλάσσει και σώζει ζωές και αυτή απαιτεί ενημέρωση και εμπιστοσύνη. Εάν αυτό δε γίνει κατανοητό από όσους έχουν δημόσιο λόγο για το ζήτημα, το «κούνημα του δακτύλου» και η επίκληση ατομικής ευθύνης θα παραμείνουν ως υποκατάστατοι δείκτες πολιτικής δημόσιας υγείας
Το εμβόλιο χρησιμοποιείται ως εργαλείο στα πλαίσια των ανταγωνισμών μεταξύ των κρατών, αλλά και άσκησης πολιτικής εντός της κάθε χώρας. Ο Πούτιν δηλώνει ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να προμηθεύσει άλλες χώρες με το «ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιό της», ο Τραμπ υποσχέθηκε στους Αμερικανούς μια «έκπληξη» πριν τις εκλογές του Νοεμβρίου και ο δικός μας υπουργός Υγείας έσπευσε κι αυτός τον Αύγουστο να υποσχεθεί πως η «πρώτη δόση εμβολίου θα γίνει τέλη Δεκεμβρίου» (για να τον διαψεύσει την ίδια ημέρα η ευρωπαϊκή επιτροπή). Η εργαλειακή χρήση του εμβολίου και η πίεση για την κυκλοφορία του είχε το παράδοξο αποτέλεσμα μια αντιστροφή ρόλων εταιρειών-κράτους στις ΗΠΑ καθώς οι επικεφαλής εννιά (9) φαρμακευτικών εταιρειών ανακοίνωσαν πως δε θα αιτηθούν έγκριση κυκλοφορίας εμβολίου αν δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα από τις μελέτες.
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ του τελευταίου διμήνου το 49% των Αμερικανών, το 20% των Βρεττανών, το 30% των Γάλλων και το 44% των Ελλήνων δηλώνουν πως δε θα εμβολιαστούν έναντι του ιού. Γνωρίζουμε ότι αυτή τη στιγμή το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει ανοσία απέναντί του. Με την παραδοχή ότι για την επίτευξη ανοσίας κοινότητας («ανοσίας αγέλης», ακόμα μία λέξη που τη σημερινή εποχή είναι προβληματική) απαιτείται κάλυψη του 60%-70% του πληθυσμού (είτε μέσω εμβολίου είτε μέσω νόσου), προκύπτει ότι για το τέλος της πανδημίας πρέπει 5,6 δισ. άνθρωποι παγκοσμίως να έχουν ανοσία. Η αυξανόμενη δυσπιστία έναντι του εμβολίου, η πίεση από τις μεγάλες γεωπολιτικές δυνάμεις για την κυκλοφορία του και ο μακρύς δρόμος μέχρι την «ανοσία αγέλης» αναδεικνύουν ότι το ζήτημα δεν είναι απλά η έγκρισή του.
O FDA έθεσε στις 30 Ιουνίου ως κριτήριο έγκρισης εμβολίου την επίτευξη τουλάχιστον 50% μείωσης της συχνότητας ή της σοβαρότητας της λοίμωξης από κορωνοϊό, ένα γενικά υψηλό στόχο. Εναλλακτικά όμως ο FDA δήλωσε ότι μπορεί να εγκρίνει ένα εμβόλιο –μέσω διαδικασίας «επιταχυνόμενης έγκρισης»– εάν μεταβάλει ένα δείκτη («υποκατάστατο δείκτη») ο οποίος «λογικά οδηγεί» σε προστασία έναντι του ιού. Η χρήση ενός εργαστηριακού δείκτη ως υποκατάστατο ενός κλινικού στόχου είναι κάτι κοινό στις ιατρικές μελέτες: για παράδειγμα η αυξημένη χοληστερόλη ξέρουμε ότι αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών συμβάντων, άρα η χοληστερόλη χρησιμοποιείται ως υποκατάστατος δείκτης καρδιαγγειακών συμβάντων. Δεδομένου ότι η ολοκλήρωση των κλινικών δοκιμών των εμβολίων απαιτεί εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς εν μέσω συνέχισης της πανδημίας και η «πίεση» για την κυκλοφορία εμβολίου εντείνεται, ελλοχεύει ο κίνδυνος έγκρισης εμβολίου επειδή αυξάνει τα αντισώματα έναντι του ιού. Μόνο που επιστημονικά δεν είναι ακόμα γνωστό ποιο επίπεδο και είδος αντισωμάτων είναι προστατευτικό και για πόση διάρκεια. Πιθανή έγκριση εμβολίου που σε δεύτερο χρόνο θα αποδειχθεί αναποτελεσματικό θα προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά οδηγώντας σε χαλάρωση των υπαρχόντων μέτρων, της τήρησης κανόνων προστασίας από τον κόσμο και φυσικά σε δεύτερο χρόνο ακόμα μεγαλύτερης αναξιοπιστίας.
Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ενός ασφαλούς και αποτελεσματικού εμβολίου είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για το τέλος της πανδημίας. Η ίδια η πράξη του εμβολιασμού προφυλάσσει και σώζει ζωές και αυτή απαιτεί ενημέρωση και εμπιστοσύνη. Εάν αυτό δε γίνει κατανοητό από όσους έχουν δημόσιο λόγο για το ζήτημα, το «κούνημα του δακτύλου» και η επίκληση ατομικής ευθύνης θα παραμείνουν ως υποκατάστατοι δείκτες πολιτικής δημόσιας υγείας.
Πότε θα έχουμε εμβόλιο;
• Μέχρι το τέλος του 2020 θα έχουμε εμβόλιο (κ. Γραβάνης, 16/3/2020).
• Σε λιγότερο από ένα χρόνο το εμβόλιο (κ. Μόσιαλος, 20/3/2020).
• Για να φτάσει το εμβόλιο στην Ελλάδα θέλουμε μια τριετία (κ. Κούβελας, 15/7/2020).
• Του χρόνου το καλοκαίρι το εμβόλιο (κ. Σύψας, 24/7/2020).
• Η πρώτη δόση του εμβολίου στην Ελλάδα στα τέλη Δεκεμβρίου (κ. Κικίλιας, 18/8/2020).
• Το εμβόλιο θα υπάρχει εντός 6 μηνών (κ. Δημόπουλος, 26/8/2020).
• Του χρόνου τέτοια εποχή αποκλείεται να μην έχουμε εμβόλιο (κ. Μαγιορκίνης, 8/9/2020).
• Μακρύς ο δρόμος για το εμβόλιο (κ. Σύψας, 10/9/2020).
