Είναι μία ιδιαίτερη βραδιά για μας απόψε. Θα ξεκινήσω όμως με χαιρετίσματα που μου στάλθηκαν σήμερα: από τον στρατηγό Αλευρομάγειρο που βρίσκεται στο Μιλάνο, από τον Λαοκράτη Βάσση που βρίσκεται στην Ήπειρο, από τη Μαρία Καραμανώφ που σε εκδήλωση στο Άστρος, από τον δημοσιογράφο Γιώργο Σαχίνη από το Ηράκλειο, και από τον Βασίλη Φούσκα, καθηγητή στο Λονδίνο. Στέλνουν όλοι αυτοί τα χαιρετίσματά τους στην αποψινή μας γιορτή…
Αν πρέπει να βάλουμε έναν γενικό τίτλο, αφού μιλάμε για εφημερίδα, θα έβαζα τον τίτλο: Ο Δρόμος ως εγχείρημα. Δεν είναι απλά ένα εβδομαδιαίο έντυπο σε εποχή κυριαρχίας των social media. Δεν είναι ένας ακόμη αναχρονισμός που επιμένει να υπάρχει. Πέρα από τη βδομαδιάτικη πολιτική παρουσία σε μια περίοδο 15 ταραγμένων χρόνων, είχε πάντα τα χαρακτηριστικά του εγχειρήματος. Ήταν βήμα διαλόγου, επικοινωνίας, αλλά και έκφρασης αρκετών ανθρώπων που δεν θα έβρισκαν χώρο σε κανένα άλλο μέσο (ακούσατε αρκετούς από αυτούς να μιλάνε απόψε εδώ). Χαρακτηρίστηκε εξαρχής από ανοικτότητα, που είναι πάρα πολύ σημαντική έννοια: αφορά το με ποιο τρόπο αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου, και με ποιο τρόπο συνδιαλέγεσαι με μια σειρά απόψεις που έχουν ενδιαφέρον, αναζητώντας να κατανοήσεις την πραγματικότητα και να προσανατολιστείς απέναντί της σε στιγμές όχι εύκολες. Σαν εφημερίδα πήραμε ευρύτερες πρωτοβουλίες που ξεπερνούσαν απλά την ύπαρξη ενός εβδομαδιαίου εντύπου. Και βεβαίως δώσαμε πάντα σημασία σε ζητήματα κινημάτων, επιστήμης και πολιτισμού. Σχεδόν η μισή εφημερίδα είναι αφιερωμένη σε τέτοια θέματα.
Η αρχή
Δύο οργανώσεις της αριστεράς κλείνουν τα κομματικά τους έντυπα και ιδρύουν μια νέα εφημερίδα, που θα προσπαθούσε να συμβάλλει στην επικοινωνία και στο διάλογο, αλλά και να καλύψει τις ελλείψεις του αριστερού Τύπου εκείνης της εποχής. Δημιουργείται λοιπόν μια συντακτική επιτροπή ανοιχτή. Πριν ακόμα ξεκινήσει το πρώτο φύλλο γίνονται πολλές συνελεύσεις σε όλη την Ελλάδα, μέσα από περιοδείες που κάνουμε συζητώντας για αυτό το εγχείρημα. Ακόμα και ο τίτλος βρέθηκε μέσα από τέτοιες συζητήσεις…
Την ίδια στιγμή που γίνεται αυτό το βήμα, ολόκληρη η χώρα μπαίνει σε μια νέα περίοδο, στα μνημόνια. Και αυτό σημαδεύει όλη την προσπάθεια αυτού του εγχειρήματος, με μια ισχυρή στράτευσή μας στην υπόθεση του αντιμνημονιακού κινήματος σε όλες τις μορφές που αυτό είχε. Η εφημερίδα είδε ότι μπαίνει η χώρα σε ένα νέο καθεστώς, και πρότεινε τον πολιτικό αγώνα σαν βασική κεντρική κατεύθυνση εκείνη την περίοδο. Αυτό της έδινε μια ιδιαίτερη ταυτότητα και έναν ιδιαίτερο ρόλο, και σημάδεψε και τη μετέπειτα πορεία του Δρόμου.
Ο τρόπος
Ο Δρόμος σαν εγχείρημα φιλοξένησε και φιλοξενεί και άλλες συλλογικότητες. Για παράδειγμα για αρκετό καιρό φιλοξενούσαμε το Νόστιμον Ήμαρ, τώρα φιλοξενούμε τους Φίλους του Δάσους. Επίσης σαν εγχείρημα διοργανώνουμε το Resistance Festival σχεδόν κάθε καλοκαίρι. Σ’ αυτά τα φεστιβάλ κατορθώσαμε να φέρνουμε πολύ σημαντικά κινήματα, πολύ σημαντικούς διανοούμενους, αλλά και να μιλάμε για ζητήματα που αφορούσαν πολιτικά θέματα της χώρας μας. Πάντα σαν εγχείρημα, η εφημερίδα πήρε και άλλη μία πρωτοβουλία πολύ σημαντική, που ήταν το Συνέδριο για το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας στην τροχιά του 21ου αιώνα.
Όταν κάνεις πράγματα επενδύεις στη δυναμική που έχουν. Δεν προδιαγράφεις από την αρχή πού θα πάνε, πώς θα πάνε κ.λπ. Προσπαθείς να συμβάλλεις και να είσαι ωφέλιμος αν αυτά τα εγχειρήματα έχουν ένα λόγο ύπαρξης και μιλάνε σε πολύ ευρύτερο δυναμικό. Άρα από μια μικρή ομάδα που ξεκίνησε, η εφημερίδα έχει δημιουργήσει ένα κοινό και έχει οικοδομήσει σχέσεις. Μαζί με τις άλλες πρωτοβουλίες που πήρε, μεγαλώνει η εμβέλεια του Δρόμου χωρίς να έχει μια αυτοαναφορικότητα και χωρίς να είναι παράρτημα μιας οργάνωσης. Αυτό είναι ουσιαστικό στοιχείο, που πάει με την ανοικτότητα, αλλά και με την έννοια του εγχειρήματος.
Το 2015
Το καλοκαίρι του 2015 χρειάστηκε να γίνει μία τομή, διότι επήλθε μια τεράστια ήττα του ελληνικού λαού και του αντιμνημονιακού κινήματος, και μάλιστα στο όνομα της αριστεράς – που είχε προειδοποιηθεί ότι πάει σε μια διαπραγμάτευση σχεδόν γυμνή, και μάλιστα με τυχοδιωκτικό τρόπο. Έτσι τσαλαπάτησε τη λαϊκή βούληση με το δημοψήφισμα, που ήταν ένα τελευταίο μεγάλο σκίρτημα του λαϊκού ριζοσπαστισμού, ενώ το διοργάνωσαν για να το χάσουν ή να το φέρουν ίσα-ίσα, για να δικαιολογήσουν μετά τον συμβιβασμό.
Εκείνο το βράδυ έγινε ένα πραξικόπημα από την ευρωκρατία. Και εμφανίστηκε ένα τρίτο μνημόνιο χειρότερο από όλα τα άλλα, που αλυσοδένει τη χώρα για 99 χρόνια, με την υπογραφή της «πρώτης φοράς αριστερά», αλλά με «σωληνάκια» –για να παραμείνει ζωντανή η κυβέρνηση– από όλα τα υπόλοιπα συστημικά κόμματα. Απαράδεκτο καθεστώς. Χειρότερο ακόμα και από τα χρόνια της Αμερικανοκρατίας μετά τον εμφύλιο. Ήτανε η ντροπή της ντροπής.
Εκείνη τη στιγμή λοιπόν έπρεπε να υπάρξει μια τομή και ένας διαχωρισμός. Ο διαχωρισμός δεν μπορούσε να ήταν μόνο απέναντι στην κυβέρνηση. Έπρεπε να είναι και ένας βαθύς επαναπροσδιορισμός, μια αυτοκριτική τοποθέτηση για όλη την προηγούμενη πορεία, αλλά και λίγο να αναλογιστεί κανείς προς τα πού βάδιζε τόσο η χώρα όσο και όλος ο περίγυρος και όλα αυτά που γινόντουσαν. Γιατί απ’ το 2015 μπαίνουμε σε μία άλλη φάση.
Γεωπολιτική
Την είσοδο στη φάση της γεωπολιτικής την υπογράμμιζε αρκετά εμφατικά καταρχήν η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας για το μεταναστευτικό… Ήρθε μέχρι και ο Πάπας να περιοδεύσει μαζί με τον Τσίπρα και να ευλογήσει αυτά τα περίφημα νέα στρατόπεδα συγκέντρωσης που στήνονταν στη χώρα. Ήταν αποτέλεσμα μιας νέας γεωπολιτικής φάσης, που οδήγησε στο γκριζάρισμα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Και άρχισε να γίνεται πιο επιθετικός ο τουρκικός επεκτατισμός, ζητώντας ακόμα περισσότερα πράγματα.
Ήρθε μετά η συμφωνία των Πρεσπών, η οποία παραγγέλθηκε από το ΝΑΤΟ, τους Αμερικάνους και τη Γερμανία και ψηφίστηκε κόντρα σε όλες τις κινητοποιήσεις που έκανε ο λαός, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ετερόκλητος όχλος. Την ίδια περίοδο ανοίχθηκαν κι άλλες βάσεις των Αμερικάνων: στην Αλεξανδρούπολη, στη Λάρισα, συν επέκταση της Σούδας. Όλα αυτά με κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, αριστεράς υποτίθεται.
Ακολούθησε το ψέμα της εξόδου από τα μνημόνια το 2018. Είναι το μεγαλύτερο ψέμα που έχει ειπωθεί στη μεταπολίτευση: τα μνημόνια και όλοι οι νόμοι που ψηφίστηκαν ισχύουν ακόμα, και θα ισχύουν για 99 χρόνια. Επίσης μέσα από όλα αυτά ανοίχτηκε διάπλατα ο δρόμος στην αυτοδυναμία της Νέας Δημοκρατίας. Και επομένως συνεχίζεται η διάλυση και η παράδοση της χώρας με εκθετικούς ρυθμούς.
Η τομή
Η τομή του 2015 για μας σήμαινε να δούμε διαφορετικά όλη αυτή την εξέλιξη, και να πάρουμε αποστάσεις. Δεχτήκαμε απίστευτο bullying, και εκεί χώρισαν και οι δρόμοι μας με ορισμένους συνεργάτες. Γιατί το θέμα το εθνικό και το κοινωνικό για μας είναι δεμένο. Συμπλέκονται. Άμα δεν δούμε αυτή τη συμπλοκή του εθνικού και του κοινωνικού ζητήματος, και βλέπουμε μόνο το κοινωνικό με ένα γενικόλογο αντικαπιταλιστικό τρόπο, δεν μπορούμε να καταλάβουμε τίποτα για ένα καθεστώς εξάρτησης και υποτέλειας που υπάρχει στη χώρα. Και αυτό γινόταν με καθεστώς αριστεράς στην Ελλάδα…
Η τομή και ο διπλός διαχωρισμός σήμαινε να εμβαθύνεις περισσότερο σε πολλές πλευρές μιας πραγματικότητας που άλλαζε άρδην. Η πανδημία ήταν ένα πολύ σημαντικό γεγονός, που έβαλε σε δοκιμασία και τον δικό μας χώρο. Δεν θέλω να αναφερθώ πολύ σ’ αυτό, αλλά το βλέπω σαν ένα μεγάλο παγκόσμιο πραξικόπημα ενάντια σε μεγάλους πληθυσμούς, ώστε να καλλιεργηθεί ένα έδαφος μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης, φόβου και τρόμου, σαν τρόπος διαχείρισης και προετοιμασίας για αυτά που θα έρχονταν μετά. Μετά την πανδημία, το 2022, η ανθρωπότητα ολόκληρη μπαίνει σε μια νέα φάση.
Πόλεμος
Αυτή τη νέα φάση την ψηλαφούμε με τον πόλεμο στην Ουκρανία, που δείχνει ότι ο ανταγωνισμός και οι προσπάθειες του Δυτικού ιμπεριαλισμού και της παγκοσμιοποίησης για να κυριαρχήσουν σε όλο τον κόσμο προχωρούσαν και με έναν ένοπλο τρόπο – ώστε να στριμώξουν τους πιθανούς ανταγωνιστές, οι οποίοι είχαν ανασυγκροτηθεί την προηγούμενη περίοδο. Επομένως μπαίνουμε σε μια πραγματικότητα ενός πολυπολικού κόσμου που ακόμα δεν έχει διαμορφωθεί, όμως αλλάζουν οι συσχετισμοί στον χώρο της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και αλλού. Και τώρα φαίνεται πιο καθαρά ότι υπάρχει ένας γεροντικός ιμπεριαλισμός, που οδηγείται σε εργαλεία μιας παλαιότερης εποχής. Το μεν τραμπικό στρατόπεδο πάει στους δασμούς και στον προστατευτισμό, χωρίς να εγκαταλείπει και την αρπαγή όπου μπορεί. Η δε Ευρώπη γίνεται έδρα της παγκοσμιοποίησης και του κόμματος του πολέμου, που θέλει να συνεχίσει τον πόλεμο ενάντια στη Ρωσία σαν μορφή ανασυγκρότησης όλης της Ευρώπης, αφού θα είναι κομμένη από την Αμερική σε μεγάλο βαθμό…
Ήδη βλέπετε χρηματιστήρια να κατρακυλούν, αντιδράσεις σπασμωδικές, καταστάσεις που δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθούν. Άρα πρέπει να έχεις εκτιμήσεις, να έχεις όμως και την ικανότητα να δεις ότι μπορεί να πρέπει να τροποποιηθούν πράγματα, και να συμπεριφερθείς έχοντας ένα πολύ βασικό κριτήριο. Και το πολύ βασικό κριτήριο για μας είναι η απάντηση του υπαρξιακού προβλήματος της χώρας. Πώς θα υπάρξει η χώρα αυτή μέσα στις τεράστιες αλλαγές που γίνονται παντού…
Κεντρικό ζήτημα
Συνεπώς αναδύεται ένας νέος κόσμος μέσα από αβεβαιότητα και πρωτότυπες καταστάσεις. Δεν βοηθάνε τα σχήματα του 20ού αιώνα για να αντιμετωπίσουμε αυτά που γίνονται σήμερα. Θα έχουμε μια πολυκεντρική νέα τάξη πραγμάτων και πιθανά να είμαστε σε έναν προθάλαμο μεγάλων συγκρούσεων. Πρέπει να δούμε πώς μπορεί κανείς να προστατευτεί ή να υπάρξει μέσα από όλα τα διλήμματα που θα τεθούν. Και μία παρένθεση για να δούμε πώς είναι περίεργα τα πράγματα: μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση ξεπετάγεται με έναν τρόπο που δεν μπορούσες να τον προβλέψεις πριν από δύο χρόνια, ένα τεράστιο κίνημα γύρω από το θέμα των Τεμπών –που στην ουσία θέτει ζήτημα να αλλάξουν όλα, όλο το πολιτικό σύστημα και, στο βάθος του, να αλλάξει η χώρα.
Και αυτό δεν το κατανοούμε. Όπως με τα μνημόνια ολόκληρη η αντιπολίτευση και η αριστερά έβλεπε μονάχα τον διεκδικητικό αγώνα γύρω από οικονομικά θέματα, και δεν έβλεπε το νέο καθεστώς που εγκαθιδρύονταν, έτσι και τώρα δεν καταλαβαίνουμε το τεράστιο θέμα πολιτικής κρίσης και το ζήτημα καθεστώτος και παρακράτους. Έχουμε την εισβολή 3 εκατομμυρίων ανθρώπων στο προσκήνιο, τη μοναδική πραγματική αντιπολίτευση, κοινωνική αντιπολίτευση, η οποία υπάρχει αλλά δεν έχει πολιτική φωνή. Ολόκληρο το σύστημα κάνει μια αντεπίθεση ειδικά αυτή τη βδομάδα να το διαβρώσει αυτό το κίνημα, να το διασπάσει, να το συκοφαντήσει, να το βγάλει από τη μέση.
Κάθε φορά πρέπει να βλέπουμε ποιο είναι το κεντρικό. Είναι ένα πράγμα να λες ότι υπάρχει δυνατότητα να εκφραστεί μια νέα κοινωνική διαθεσιμότητα, πράγμα το οποίο είπαμε μέσα από την εφημερίδα πριν από ένα-δύο χρόνια (δεν υπήρχαν τα Τέμπη τότε), είναι άλλη η στάση που πρέπει να κρατήσεις τη στιγμή που αυτό εμφανίζεται, και πρέπει να συμβάλλεις με οποιονδήποτε τρόπο αυτό το πράγμα να κρατήσει και να δώσει ό,τι περισσότερο μπορεί σαν ακηδεμόνευτο κίνημα.
Σε αυτές τις συνθήκες πήραμε μια μεγάλη πρωτοβουλία, που ήταν να διοργανώσουμε το Συνέδριο για το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας. Η πραγματοποίησή του έδειξε ότι υπάρχει μεγάλη αγωνία και μεγάλη ανάγκη να υπάρξει και επιστημονικός και πολιτικός λόγος για να βρεθεί μια διέξοδος. Το δεύτερο συνέδριο θα γίνει τον Νοέμβριο, και η επικεφαλίδα του θα είναι «Η Ελλάδα που θέλουμε». Θα προσπαθήσουμε να οικοδομήσουμε έναν κατά το δυνατόν πλήρη λόγο γύρω από αυτό το θέμα.
Ηγεσίες
Το να δώσουμε ζωή σε ένα πολύ πιο μεγάλο και ευρύ εγχείρημα θέλει εφευρετικότητα, πολιτική πείρα, ανθρώπους αφοσιωμένους, καθαρούς. Γιατί αν δούμε και το κίνημα των Τεμπών, όσα λένε η κυρία Καρυστιανού ή ο κύριος Παύλος Ασλανίδης τα ακούει με πολύ μεγαλύτερη σοβαρότητα ο ελληνικός λαός από αυτά που λένε όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί, το πολιτικό σύστημα, η δικαστική εξουσία. Με τραγικό τρόπο αναδείχθηκαν σαν μια φυσική ηγεσία. Είναι γέννημα ενός κινήματος, αλλά γέννησαν και ένα κίνημα, που αυτή τη στιγμή πρέπει να κλιμακώσει τη δραστηριότητά του. Όχι να αφεθεί να απορροφηθεί μέσα από το πολιτικό κομματικό πλυντήριο που έχει μπει σε κίνηση.
Και εδώ άλλη μία παρένθεση: Στη Ρουμανία ακυρώνονται οι εκλογές και συλλαμβάνεται ο υποψήφιος που νίκησε. Στη Γαλλία αποφασίζει το δικαστήριο ότι η Λεπέν δεν μπορεί να πάρει μέρος σε επόμενες εκλογές. Στην Τουρκία φυλακίζεται ο Ιμάμογλου για να μην έχει κάποιον αντίπαλο σοβαρό ο Ερντογάν αργότερα. Υπάρχει ένα τεράστιο θέμα δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο, και η Ευρώπη μετατρέπεται σε κάτι άλλο, σε μια ακροκεντρώα δικτατορία…
Φτάνοντας προς το τέλος: μαζί με τον Δρόμο διαμορφώθηκα και εγώ. Είδα νομίζω βαθύτερα τα πράγματα. Ακόμα και η έννοια «χώρα» λειτουργεί διαφορετικά στο μυαλό μου σήμερα από ό,τι μπορούσα να δω το θέμα –ότι η Ελλάδα είναι μια εξαρτημένη χώρα– το 1980 ή το 1990… Είναι σωστό, τίμιο και αναγκαίο να ευχαριστήσω εδώ όλα τα μέλη της ΚΟΕ. Χωρίς αυτή τη συλλογικότητα δεν θα υπήρχε σήμερα Δρόμος. Είναι μια συλλογικότητα που επενδύει στα ενδιαφέροντα εγχειρήματα, στην αναζήτηση και τη συμβολή. Γιατί έτσι εμείς υπηρετούμε τον λαό…
Το μέλλον
Είδατε σήμερα εδώ ότι υπάρχουν πολλοί νέοι άνθρωποι οι οποίοι αγαπάνε αυτό το εγχείρημα και το στηρίζουν. Τις προάλλες σε μια συζήτηση στα Βριλήσσια ένας άνθρωπος έλεγε ότι χρειαζόμαστε φωνές από το μέλλον. Πώς θα μπορούσαν να ’ναι αυτές οι φωνές από το μέλλον; Υπάρχει και η φράση του Μαρξ ότι η επανάσταση αντλεί την ποίησή της από το μέλλον και όχι από το παρελθόν. Παρόλο που οι άνθρωποι για να πάρουν δύναμη ανατρέχουν στο παρελθόν και σε σχήματα του παρελθόντος, ώστε να μπορέσουν να ορμήσουν απέναντι σε μια αντιδραστική κατάσταση που έχουν τώρα. Πώς λοιπόν φανταζόμαστε το μέλλον; Τι θα είναι η Ελλάδα σε 10 χρόνια, και τι θα μπορούσε να είναι; Τρεις ιδέες μόνο σαν μια γεύση απάντησης, αν και κάνω βουτιά στο παρελθόν.
Πρώτον, το εξώφυλλο του Θούριου του Ρήγα Βελεστινλή έχει αριστερά τη λέξη «Ελευθερία», δεξιά τη λέξη «Ισότης», κεντρικά «Θούριος» και από κάτω έναν υπότιτλο «Μια προσταγή μεγάλη». Εντυπωσιάστηκα. Αυτό είναι κάτι από το μέλλον… Μπορούμε να φανταστούμε μια μεγάλη προσταγή σήμερα για μας τους ίδιους και για οποιοδήποτε υποκείμενο πρέπει να φτιαχτεί στη χώρα; Είναι πολύ σπουδαίο πράγμα αυτό.
Δεύτερον. Ο Γληνός (πάλι παρελθόν) μιλάει για δυναμογόνους συντελεστές. Πιστεύω ότι η σύμπλεξη του εθνικού και του κοινωνικού είναι ένας τέτοιος δυναμογόνος συντελεστής για να μας προσανατολίσει και να μας δώσει και δύναμη ώστε να μπορέσουμε να φέρουμε σε πέρας μια σειρά από προσπάθειες και αγώνες. Και πάλι μία φράση του Γληνού: «Πρέπει να βρεθεί το μόνιμο και δυναμικό ψυχοκίνητρο που να εμπνέει και να ενώνει». Δεν το έχουμε σήμερα αυτό.
Τρίτον. Το κίνημα των Τεμπών βάζει τέτοια θέματα, που έχουν σχέση με τα βαθιά αρχέτυπα μέσα στην ελληνική κοινωνία. Και δηλώνει ότι δεν θα γίνουμε γρανάζι αυτού του συστήματος. Αυτά είναι βαθιά πράγματα, που πρέπει να μας εμπνεύσουν. Αφού πήρα φόρα, θα θυμίσω και τον Καραϊσκάκη. Έλεγε, «από δώ είμαστε εμείς, από κεί είναι οι ταλιρέοι»…
Επίλογος
Συνεπώς αγωνιζόμαστε για εθνική και κοινωνική χειραφέτηση. Θέλουμε ελεύθερη εμείς πατρίδα και πανανθρώπινη τη λευτεριά. Προσέξτε, είναι πολύ σημαντικό το θέμα της πανανθρώπινης ελευθερίας. Ο ορίζοντάς μας είναι η ανθρώπινη και κοινωνική χειραφέτηση σε όλες τις διαστάσεις της, και πρέπει να ’μαστε ριζοσπαστικοί σ’ αυτό. Το μέλλον εξαρτάται και από εμάς, έτσι γινόταν πάντα. Το μέλλον, το ’πε κάποια ομιλήτρια πριν, θα χαμογελάσει και από τη δικιά μας στάση απέναντι σε αυτά τα ζητήματα. Δεν ξέρω ποια θα είναι όλη η συνέχεια. Ξέρω ότι ο Δρόμος θα προσπαθήσει να είναι παρών. Σήμερα έχει φίλους, έχει μια κοινότητα, δεν έχει απλά αναγνώστες, έχει έναν βιότοπο που έμοιαζε ασταθής, αλλά τώρα είναι πιο σταθεροποιημένος. Εύχομαι να έχουμε όλοι δύναμη στον αγώνα που πρέπει να κάνουμε.
* Η ομιλία δημοσιεύεται σε συντετμημένη εκδοχή. Ολόκληρη την ομιλία μπορείτε να την βρείτε στο κανάλι του Δρόμου στο youtube, στη διεύθυνση www.youtube.com/watch?v=ElQdvumSV74.
