Παραμονή Πρωτοχρονιάς έφυγε από τη ζωή ο Γιώργος Ανδρεάδης. Μια σημαντική προσωπικότητα του ποντιακού ελληνισμού που συνέβαλε με ουσιαστικό τρόπο στη φιλία του ελληνικού και του τουρκικού λαού.
Απόφοιτος του Κολεγίου «Ανατόλια», σπούδασε Πολιτική Οικονομία στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ στη Γερμανία. Επισκέφθηκε 52 φορές τις περιοχές του Εύξεινου Πόντου και συνέγραψε 35 βιβλία σχετικά με την Ιστορία και τον Πολιτισμό της περιοχής, αρκετά εκ των οποίων κυκλοφόρησαν και στην αγγλική, γερμανική, ρωσική, κουρδική και κινεζική γλώσσα.
Βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το συγγραφικό του έργο και το μυθιστόρημά του Ταμάμα στην Κωνσταντινούπολη με το βραβείο Ελληνοτουρκικής Ειρήνης και Φιλίας «Αμπντί Ιπεκτσί». Πέντε από τα βιβλία του που μεταφράστηκαν στα τουρκικά έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των ταυτοτήτων στην περιοχή αυτή και άσκησαν σημαντική επιρροή στην τουρκική διανόηση και νεολαία. Αυτός φαίνεται να ήταν ο λόγος που στις 5 Δεκεμβρίου 1998 απελάθηκε από την Τουρκία χωρίς έκτοτε να του επιτραπεί η είσοδος στη γείτονα χώρα. Ως αιτιολογικό αναφερόταν στην απόφαση απέλασης «ΧΧΧ».
Ο άνθρωπος «ΧΧΧ»
του Ραγκίπ Ζαράκολου*
Η Χίλαρι Κλίντον στα απομνημονεύματά της αναφέρεται ειρωνικά στην κρίση των Ιμίων που έφερε την Τουρκία και την Ελλάδα στα πρόθυρα του πολέμου: «Άκου, πως για κάτι βραχονησίδες όπου δεν ζούνε ούτε κατσίκια, πάει να γίνει πόλεμος!»
Οι αερομαχίες πάνω από το Αιγαίο συνέχιζαν. Ακριβώς τότε μου μπήκε η ιδέα να προσκαλέσω κάποιον Έλληνα συγγραφέα ο οποίος θα έδινε το μήνυμα της φιλίας και ειρήνης ανάμεσα στις δύο χώρες. Εξάλλου, σκεφτόμουν, είχε έρθει πια η ώρα, μετά από το ταμπού για το αρμενικό θέμα, να σπάσουμε και το ταμπού του ποντιακού θέματος. Παλαιότερα, στην εποχή διακυβέρνησης του Τουργκούτ Οζάλ, είχαμε καλέσει στην Έκθεση Βιβλίου της Κωνσταντινούπολης τη συγγραφέα μας Διδώ Σωτηρίου. Την υποδεχτήκαμε σαν αγία. Έτσι και ο Γιώργος Ανδρεάδης, την άνοιξη του 1996, έτυχε υποδοχής εκ μέρους μας στη Σμύρνη, σαν άγιος. Μέσα σε ένα μήνα είχα προλάβει να μεταφράσω το βιβλίο του Ταμάμα, η χαμένη κόρη του Πόντου για να είναι έτοιμο για την Έκθεση. Οι φίλοι του, του είχαν συστήσει να μην πάει στη Σμύρνη, λόγω της έντασης που επικρατούσε. Ο Αντώνης Σαμαράκης, προσκεκλημένος και αυτός, είχε ήδη ματαιώσει το ταξίδι του. Ο Ανδρεάδης ήταν ένας κλασικός Πόντιος. Μάλιστα το σχόλιο της φίλης μου, Deniz Kavukçuoğlu, όταν τον γνώρισε ήταν: «Να σου πω, δεν μου φάνηκε πολύ για συγγραφέας…».
Ο Ανδρεάδης, το 1993, είχε κερδίσει από κοινού με τον Ömer Asan το Βραβείο Ελληνοτουρκικής Ειρήνης και Φιλίας «Αμπντί Ιπεκτσί», για τη συμβολή του στη φιλία μεταξύ των δύο λαών.
Ήρθα σε επαφή με τον Ανδρεάδη με τη μεσολάβηση του ντοκιμαντερίστα Enis Rıza που ήταν ο πρώτος που είχε ασχοληθεί με το δράμα της ανταλλαγής των πληθυσμών, με την ταινία του Οι άνθρωποι από τις δύο όχθες (İki kıyının insanları). Αυτόν τον άνθρωπο ο οποίος όπως και ο Χραντ Ντινκ είχε ένα και μοναδικό στόχο, να χτίζει γέφυρες ανάμεσα στους λαούς, το τουρκικό κράτος στις 4 Δεκεμβρίου 1998 τον ανακήρυξε persona non grata. Η αιτιολογία γι’ αυτή την απόφαση στο σχετικό έγγραφο σημειώνεται ως «ΧΧΧ». Τι να σήμαινε άραγε αυτό το «ΧΧΧ»; (σ.σ. έκτοτε δεν μπόρεσε ποτέ να ξαναεπισκεφθεί την Τουρκία)
Ο ραδιοφωνικός σταθμός Acik Radyo (Ανοιχτό Ραδιόφωνο) στην Κωνσταντινούπολη, διοργάνωνε μια εκπομπή στην οποία θα συναντιόνταν Πόντιοι από την Τουρκία και την Ελλάδα, θα μιλούσαν την κοινή γλώσσα τους, τα Ποντιακά ελληνικά, τα Ρωμαίικα όπως τα λέμε εμείς στην περιοχή αυτή, θα τραγουδούσαν τα τραγούδια τους και θα χόρευαν «χορόν». Εκείνη την εποχή ο μιλιταρισμός και ο ένδοξος τουρκικός στρατός είχε βάλει μπροστά να φέρει στα ίσα το σύστημα για μια χιλιετία. Αυτοί που εμείς ονομάζουμε Μαυροθαλασσίτες (Karadenizli), στην Ελλάδα ονομάζονται Πόντιοι. Εξάλλου ο Πόντος είναι μια γεωγραφική ονομασία και όχι εθνοτική.
Ο Ανδρεάδης, λοιπόν, κατηγορούνταν για «μισιοναρισμό», για «προσπάθεια επανίδρυσης του Ποντιακού κράτους». Έτσι έλεγαν οι αναφορές, πολύ πιθανώς φτιαγμένες από αλλαξόπιστους Πόντιους που ως γνωστόν μπορεί να είναι ακόμα πιο φανατισμένοι.
Ο Ανδρεάδης ήταν ένας άνθρωπος με πολύ χιούμορ. Αργότερα θα έλεγε σχετικά μ’ αυτό: «Μωρέ, εγώ έκανα πλάκα του πατέρα μου, του ‘λεγα πως έτρεξαν πίσω από ένα αδιανόητο όραμα και να το αποτέλεσμα, ξεκληρίστηκαν οι άνθρωποί μας απ’ τον τόπο τους. Είναι δυνατόν τώρα εγώ να φτιάξω το κράτος του Πόντου, εκεί που δεν τα κατάφερε ο πατέρας μου;!».
Συμπέθερος του Γιώργου ήταν ο Hüsnü Paşaoğlu, ένα από τα πασίγνωστα ονόματα της Τόνιας (σ.σ. πόλη στην ενδοχώρα της Τραπεζούντας). Τα εγγόνια του είχαν ονόματα τουρκικά.
Ο Γιώργος ήταν φίλος με ανθρώπους από όλους τους πολιτικούς χώρους. Ακόμα και με εθνικιστές και με ισλαμιστές. Μετά από την Έκθεση Βιβλίου πήγαμε για φαγητό στο Τσιτσέκ Παζάρ. Εκεί ανακάλυψα με έκπληξη ότι ένας από τους φίλους του που έτυχε να κάθεται δίπλα μου ήταν δικαστής!
Το φθινόπωρο του 1996 η Ayşe Nur ήταν στη φυλακή επειδή ο εκδοτικός οίκος που διηύθυνε είχε εκδώσει το βιβλίο Το αρμενικό ταμπού. Δικαζόταν μαζί με τον Ertuğrul Kürkçü (σ.σ. νυν βουλευτής Σμύρνης με το HDP) που είχε εκδώσει την έκθεση Πόλεμος και Ανθρωπότητα του Human Rights Watch. Λες να δω την άλλη μέρα στο έδρανο του δικαστή τον ίδιο άνθρωπο!
Εκείνη η δίκη τους αθώωσε από την κατηγορία της προσβολής της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης. Αλλά η αμέσως επόμενη τους καταδίκασε για προσβολή του τουρκικού στρατού. Ήμασταν βλέπεις μερικές μέρες πριν από την 28η Φεβρουαρίου… (σ.σ. το πραξικόπημα του 1997)
Ωστόσο, κερδίσαμε την ίδια δίκη στο Στρασβούργο, το τουρκικό κράτος καταδικάστηκε να πληρώσει αποζημίωση, τουλάχιστον… Πολλές φορές αργότερα, μετά το 1998, αναρωτήθηκα αν εκείνοι οι «φίλοι» είχαν κάνει κάτι έστω ελάχιστο για χάρη του Γιώργου.
Το πραξικόπημα της 28ης Φεβρουαρίου 1997 ανέδειξε πρωθυπουργό έναν πολιτικό με καταγωγή από την περιοχή του Πόντου (σ.σ. Ταγίπ Ερντογάν). Στη διάρκεια της πρωθυπουργίας ενός Πόντιου πολιτικού πάρθηκε η απόφαση να απαγορευτεί στον Γιώργο η είσοδος στην πατρίδα του, τον Πόντο, πράγμα που έγινε μετά από ανοιχτή επίθεση εναντίον του από έναν στρατηγό της αντιτρομοκρατικής χωροφυλακής. Την απαγόρευση εκείνη δεν κατάφερε να ακυρώσει ούτε η ισχύς του Πόντιου πρωθυπουργού που χρόνια αργότερα εκμεταλλευόταν πολιτικά το γεγονός ότι υπήρξε «θύμα της 28ης Φεβρουαρίου».
Αν ήταν πολίτης των ΗΠΑ ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η απαγόρευση αυτή είτε δεν θα είχε ισχύσει ποτέ είτε θα τερματιζόταν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το γνωρίζουμε από άλλα παραδείγματα. Όμως, ο Ανδρεάδης ήταν πολίτης μιας χώρας που εξακολουθούμε να κοιτάμε σαν υπήκοο και να την υποτιμούμε, όπως συμβαίνει με την Ελλάδα και την Αρμενία.
Τέλος πάντων, όταν η «28η Φεβρουαρίου» πέρασε στα καταδικαστέα, είπα τουλάχιστον να κινήσω μια καμπάνια υπογραφών υπέρ του Γιώργου Ανδρεάδη, στην Έκθεση Βιβλίου της Κωνσταντινούπολης.
Την πρώτη υπογραφή την έβαλε ο Yaşar Kemal. Και άλλοι τόσοι και τόσοι συγγραφείς μας υπέγραψαν. Το αίτημα πήγε απευθείας στον Πόντιο πρωθυπουργό. Η απάντηση που ήρθε από το πρωθυπουργικό γραφείο ήταν απλώς ένα «ΧΧΧ».
Ένα δήθεν «θύμα της 28ης Φεβρουαρίου» αδιαφόρησε για το πραγματικό «θύμα της 28ης Φεβρουαρίου». Όμως, τώρα μπορεί τουλάχιστον να ανταποκριθεί σε μια ηθική υποχρέωση. Αν, βέβαια, έχει τη «δύναμη» να το κάνει…
Όσο ζούσε ακόμα, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, είχε ήδη φτιάξει τον τάφο του στη γη των προγόνων του, την Τραπεζούντα. Ο Ανδρεάδης, βεβαίως, αν η οικογένειά του είναι σύμφωνη με αυτό, πρέπει να ταφεί στην Τραπεζούντα!
Έτσι θα του έχουμε ζητήσει τουλάχιστον μια συγγνώμη.
Μετάφραση: Νίκη Σταυρίδη
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Taraf
* Ο Ragip Zarakolu είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας, ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις μειονότητες στην Τουρκία
