Β. Καραμανωλάκης – Ε. Ολυμπίτου – Ι. Παπαθανασίου (επιμ.): “Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα. Πολιτικές διαδρομές, κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις”, εκδόσεις Θεμέλιο, 2010, σ. 472,.
Δεν θα κινδύνευε κανείς να χαρακτηριστεί υπερβολικός αν ισχυριζόταν ότι ο 20ός αιώνας χαρακτηρίζεται από την ανάδυση και, σε ένα βαθμό, την κυριαρχία ενός υποκειμένου που διαπερνά οριζόντια τις κοινωνικές τάξεις, καθόσον το ίδιο αποτελεί ηλικιακή κατηγορία, αλλά, μέσα σε αυτές τις δεκαετίες κατορθώνει να συγκροτηθεί, χάρις στη μεσολάβηση της πολιτικής, σε κοινωνική κατηγορία: της νεολαίας. Υποκείμενο πλουραλιστικό, κατακερματισμένο σε μύριες υποκειμενικότητες, αλλά δυναμικό και με πρωταγωνιστικό ρόλο, ιδιαίτερα στις «ένδοξες δεκαετίες» του 1960 και του 1970.
Νέοι, «νεολαίοι» κατά την κομματική ιδιόλεκτο της Αριστεράς, νεολαίες, αν θέλουμε να είμαστε ιστορικά ακριβέστεροι, καθώς είναι η πληθυντική φύση του υποκειμένου αυτή που το χαρακτηρίζει, αποτυπώνοντας την πληθώρα των κοινωνικών και πολιτικών συσσωματώσεων στις οποίες οι νέοι, με τη συμμετοχή τους, άφησαν το αποτύπωμά τους.
Οι διαδρομές αυτής της ηλικιακής/κοινωνικής κατηγορίας εξετάζονται στις μελέτες που συγκεντρώθηκαν στον ανά χείρας τόμο, απότοκο του ομώνυμου συνεδρίου που διοργάνωσαν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας το Μάρτιο του 2008. Με τη συμβολή πλειάδας ιστορικών και άλλων κοινωνικών επιστημόνων, στις σελίδες του εξετάζονται οι όροι συγκρότησης και δραστηριοποίησης των αριστερών, κατά κύριο λόγο, νέων: από τη «μυθική» φιγούρα του Ωρίωνα Αλεξάκη (Ολυμπία Σελέκου), μέχρι την ΕΠΟΝ και τις άλλες συλλογικότητες της δεκαετίας του 1940 (Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Μιχάλης Λυμπεράτος), έως τον Σωτήρη Πέτρουλα ή τον «Ρήγα Φεραίο» (Αλέκα Μπουτζουβή, Αργύρης Υφαντόπουλος). Παράλληλα, εξετάζονται και οι μορφές ένταξης των νέων στο συντηρητικό χώρο, είτε αυτή εκφράζεται μέσα από τη μεταξική ΕΟΝ (Νάση Μπάλτα) είτε από την αντιστασιακή ΠΕΑΝ (Ευάνθης Χατζηβασιλείου) είτε τις ποικιλώνυμες θρησκευτικές οργανώσεις (Πολύκαρπος Καραμούζης).
Ο χώρος του πανεπιστημίου υπήρξε ο κατεξοχήν χώρος συγκρότησης των νεολαιίστικων υποκειμένων – είτε των συντηρητικών πρωταγωνιστών των «Ορεστιακών» είτε των πρωτεργατών των κινητοποιήσεων για το Κυπριακό. Έτσι, το φοιτητικό κίνημα αποτελεί δικαίως ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στη μελέτη της νεολαίας, από την πρώτη της εμφάνιση στη δεκαετία του 1920 (Αγγελική Χριστοδούλου) μέχρι τις μεταπολεμικές δεκαετίες (Νίκος Σερντεδάκις, Ρήγας Ραυτόπουλος), αλλά και της καταγραφής της από την ιστοριογραφία και τη λογοτεχνία (Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Αγγέλα Καστρινάκη).
Στη συνέχεια, οι σελίδες του τόμου ανοίγονται στο αρχιπέλαγος των νεολαιίστικων κοινωνικών και πολιτισμικών εκφράσεων, όπου εξετάζεται μια ευρύτατη γκάμα θεμάτων, από την αγροτική προέλευση και τη μετανάστευση (Μαρία Παπαθανασίου, Τασούλα Βερβενιώτη, Μαρία Δαμηλάκου), τη σεξουαλικότητα και τις έμφυλες σχέσεις (Ποθητή Χαντζαρούλα), τον ηθικό πανικό που προκαλούσε η εισβολή της νεολαίας στο πολιτιστικό και κοινωνικό προσκήνιο (Κώστας Κατσάπης, Θανάσης Θεοδώρου, Ελίζα-Άννα Δελβερούδη, Νίκος Παπαδογιάννης), μέχρι τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα, όπως αυτό για το στρατό της δεκαετίας του 1980 (Γιώργος Αγγελόπουλος, Νίκος Ροτζώκος, Παναγής Παναγιωτόπουλος, Παύλος Πανταζής).
Τέλος, ένα ειδικό κεφάλαιο αφιερώνεται στη σχέση της νεολαίας με τον αθλητισμό και το σώμα (Γιούλα Κουτσοπανάγου, Γιάννης Ζαϊμάκης, Μαριάννα Σφακιανάκη, Γιώργος Γάσιας), καθώς και, last but not least, τη σχέση των νέων γυναικών με την πολιτική στράτευση (Αγγέλικα Ψαρρά, Μαρία Ηλιού, Μάρω Παντελίδου-Μαλούτα).
«Ακτινογραφία της πολιτικής και πολιτισμικής Ελλάδας το δεύτερο κυρίως μισό του 20ού αιώνα μέσα από τις συμπεριφορές και τις δράσεις της κάθε φορά νεολαίας» χαρακτηρίζει, στον πρόλογό του, ο ιστορικός Σπύρος Ασδραχάς τον παρόντα τόμο. Πέρα από αυτό, όμως, αποτελεί και μια αντιπροσωπευτική καταγραφή των ερευνητικών διαθεσιμοτήτων, αλλά και των κατευθύνσεων προς τις οποίες καλείται να κινηθεί η έρευνα, προκειμένου να διευρύνει τις γνώσεις και τις αντιλήψεις μας για την καθοριστική αυτή κοινωνική και πολιτική φιγούρα που ταυτίστηκε με τον ίδιο τον αιώνα που πέρασε…
