Ο Βρετανός ακαδημαϊκός Ντέιβιντ Χάρβεϊ είναι ένας από τους πιο αναγνωρισμένους μαρξιστές ακαδημαϊκούς στον κόσμο σήμερα. Η σειρά διαλέξεών του στο Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ είναι διάσημη και έχει γίνει ακόμα και σειρά στο YouTube. Ο Χάρβεϊ είναι γνωστός για τη στήριξη του στο φοιτητικό ακτιβισμό, στα κοινωνικά και εργατικά κινήματα.
Σε μια συνέντευξη στο The Wire, μιλάει για τα προβλήματα που ανακύπτουν από το νεοφιλελεύθερο σχέδιο, την επακόλουθη εκτίναξη των λαϊκιστικών πολιτικών και των κινημάτων της δεξιάς πτέρυγας. Μιλάει επίσης για τη σύνδεση της κριτικής του Μαρξ στον καπιταλισμό με τις παρούσες συνθήκες και για την απειλή στην εργασία που φέρει ο αυτοματισμός.
Η συνέντευξη είναι αναδημοσίευση από τον διαδικτυακό τόπο Kommon σε μετάφραση: Α.Β. Πηγή: The Wire
Θα μπορούσατε να εντοπίσετε τις ρίζες του νεοφιλελευθερισμού; Ποια ήταν τα δομικά αίτια της ανάδυσής του;
Η ιδεαλιστική ερμηνεία του φιλελευθερισμού έγκειται σε ένα ουτοπικό όραμα ενός κόσμου ατομικών ελευθεριών για όλους τις οποίες εγγυάται μια οικονομία βασισμένη σε δικαιώματα ατομικής ιδιοκτησίας, αυτορυθμιζόμενες ελεύθερες αγορές και ελεύθερο εμπόριο, σχεδιασμένα ώστε να ενθαρρύνουν την τεχνολογική εξέλιξη και την αυξανόμενη παραγωγικότητα εργασίας για την ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών όλων.
Στη φιλελεύθερη θεωρία, ο ρόλος του κράτους είναι ελάχιστος (ένα κράτος «νυχτοφύλακας», με πολιτικές laissez faire). Στο νεοφιλελευθερισμό, είναι αποδεκτό το κράτος να παίζει ενεργό ρόλο στην προώθηση των τεχνολογικών αλλαγών και της ατέρμονης συσσώρευσης κεφαλαίου μέσω της προώθησης της εμπορευματοποίησης και νομισματοποίηση των πάντων ταυτόχρονα με τη δημιουργία ισχυρών ιδρυμάτων (όπως Κεντρικές Τράπεζες και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) και την ανοικοδόμηση διανοητικών συλλήψεων του κόσμου για χάρη των νεοφιλελεύθερων ελευθεριών.
Αυτά τα φιλελεύθερα και νεοφιλελεύθερα ουτοπικά οράματα έχουν επί μακρόν επικριθεί ως ακατάλληλα, καθώς όπως ο Μαρξ δείχνει ξεκάθαρα στην πράξη, αμφότερα υποστηρίζουν έναν κόσμο στον οποίο οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι εις βάρος της ευημερίας και της εκμετάλλευσης της εργασίας της πλειοψηφίας του πληθυσμού.
Οι κεϋνσιανές πολιτικές και το αναδιανεμητικό κράτος μετά το 1945 πρότεινε ένα εναλλακτικό ουτοπικό όραμα που έγκειτο στην αυξανόμενη ενδυνάμωση της εργατικής τάξης χωρίς να αμφισβητείται η εξουσία της ατομικής ιδιοκτησίας. Τη δεκαετία του ’70, ένα αντεπαναστατικό κίνημα αναδύθηκε στην Ευρώπη και την Αμερική που οργανώθηκε από τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις τάξεις των καπιταλιστών με σκοπό την ανατροπή του κεϋνσιανού συστήματος και την αντικατάστασή του με ένα νεοφιλελεύθερο μοντέλο (μαζί με όλο του το ιδεολογικό φορτίο) ως ένα μέσο για την καπιταλιστική τάξη να ανακτήσει τη φθίνουσα οικονομική της δύναμη και την εξασθενημένη πολιτική της εξουσία.
Αυτό έκαναν οι Μάργκαρετ Θάτσερ, ο Ρόναλντ Ρίγκαν, ο Αγκούστο Πινοτσέτ, οι Αργεντινοί στρατηγοί κ.λπ. τη δεκαετία του ’80. Συνεχίζεται σήμερα. Το αποτέλεσμα είναι αυξανόμενη οικονομική και πολιτική ανισότητα και όλο και μεγαλύτερη οικολογική υποβάθμιση σε όλο τον πλανήτη.
Το κεφάλαιο δε βρίσκεται σε αδιέξοδο. Το νεοφιλελεύθερο πρότζεκτ είναι σώο και αβλαβές. Το πρόβλημα είναι πως ο νεοφιλελευθερισμός δεν απαιτεί πλέον τη συναίνεση της πλειονότητας του πληθυσμού. Έχει χάσει τη νομιμοποίηση του. Έχω ήδη καταδείξει στο βιβλίο Σύντομη ιστορία του νεοφιλελευθερισμού (2005) πως ο νεοφιλελευθερισμός δε θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς τη συμμαχία του με τον κρατικό αυταρχισμό
Περιγράφετε τη συσσώρευση μέσω απαλλοτρίωσης ως ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του νεοφιλελευθερισμού. Πώς λειτουργεί αυτό και ποιες είναι οι δομικές του συνέπειες;
Το κεφάλαιο μπορεί να συσσωρεύει με δύο τρόπους. Η εκμετάλλευση της εργασίας κατά την παραγωγική διαδικασία μπορεί να δημιουργήσει την υπεραξία που αποτελεί τη βάση του κέρδους που ιδιοποιείται το κεφάλαιο. Το κεφάλαιο μπορεί ακόμα να συσσωρευτεί μέσω κλοπής, ληστείας, τοκογλυφίας, εμπορικής και κάθε λογής απάτη.
Στη θεωρία της πρωταρχικής συσσώρευσης, ο Μαρξ καταδεικνύει πώς τόσο μεγάλο μέρος της αρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου βασίστηκε σε τέτοιες πρακτικές. Αυτές οι πρακτικές συνεχίζουν αλλά έχουν πλέον ενισχυθεί από ένα σωρό νέων στρατηγικών.
Στην κρίση χρεοκοπιών στις ΗΠΑ του 2007-8 περίπου 6-7 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν την περιουσιακή αξία των σπιτιών τους, ενώ τα μπόνους στην Wall Street εκτοξεύθηκαν. Η κερδοσκοπία στις περιουσιακές αξίες (γη και ιδιοκτησία για παράδειγμα) παρέχει μια μη-παραγωγική μέθοδο συσσώρευσης.
Οι κινήσεις χρεοκοπίας μεγάλων εταιριών (π.χ. αεροπορικών) στερεί από τους εργαζομένους τα δικαιώματα συνταξιοδότησης και υγειονομικής κάλυψης. Η μονοπωλιακή τιμολόγηση στα φαρμακευτικά προϊόντα, τις τηλεπικοινωνίες, στην ασφάλεια υγείας στις ΗΠΑ παρέχουν προσοδοφόρες οδούς για αισχροκέρδεια. Η αυξανόμενη απόσπαση πλούτου μέσω της υπερχρέωσης είναι προφανής. Η απόσπαση εισοδήματος βάση συσσώρευσης μέσω απαλλοτρίωσης (π.χ. απόκτηση γης ή πηγών ορυκτών πόρων παράνομα ή σε μειωμένες τιμές) έχει γίνει πιο διαδεδομένη καθώς ο αυξανόμενος όγκος του παγκόσμιου κεφαλαίου συναντά όλο και μεγαλύτερη δυσκολία να βρίσκει παραγωγικές χρήσεις για το πλεόνασμα κεφαλαίου.
Ακόμα και κατά την περίοδο του Μαρξ, υπήρχαν αρκετές κριτικές κατά του καπιταλισμού. Πώς διαφοροποιείτε την κριτική του Μαρξ από αυτές τις πτυχές;
Πολλές από τις κριτικές κατά του καπιταλισμού έχουν στηριχθεί σε ηθικές κατηγορίες (κακοί και άπληστοι καπιταλιστές εναντίον εξαθλιωμένων και κακομεταχειρισμένων εργατών και πιο πρόσφατα, περιβαλλοντικά ανάλγητοι καπιταλιστές εναντίον των οικολόγων). Η κριτική του Μαρξ είναι συστημική. Οι ηθικές και δεοντολογικές ενστάσεις παραμένουν, αλλά ο Μαρξ τις μεταχειρίζεται ως δευτερεύουσες στο συστημικό πρόβλημα του γιατί και πώς να αντικατασταθεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και οι καταστροφικοί νόμοι κίνησής του από έναν άλλο τρόπο κάλυψης των ανθρωπίνων αναγκών και επιθυμιών.
Πιστεύετε ότι ο καπιταλισμός έχει φτάσει σε αδιέξοδο, ειδικά στο πλαίσιο της κρίσης του 2008; Μπορεί το κεφάλαιο να ανακάμψει;
Το κεφάλαιο δε βρίσκεται σε αδιέξοδο. Το νεοφιλελεύθερο πρότζεκτ είναι σώο και αβλαβές. Ο Ζαΐρ Μπολσονάρου, πρόσφατα εκλεγείς στη Βραζιλία, προτείνει να επαναλάβει ό,τι έκανε ο Πινοτσέτ στη Χιλή μετά το 1973.
Το πρόβλημα είναι πως ο νεοφιλελευθερισμός δεν απαιτεί πλέον τη συναίνεση της πλειονότητας του πληθυσμού. Έχει χάσει τη νομιμοποίηση του. Έχω ήδη καταδείξει στο βιβλίο Σύντομη ιστορία του νεοφιλελευθερισμού (2005) πως ο νεοφιλελευθερισμός δε θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς τη συμμαχία του με τον κρατικό αυταρχισμό. Πλέον κινείται προς μια συμμαχία με το νεοφασισμό, καθώς όπως βλέπουμε από όλα τα κινήματα διαμαρτυριών παγκοσμίως, όλοι πλέον βλέπουν πως ο νεοφιλελευθερισμός γεμίζει τις τσέπες των πλουσίων εις βάρος του λαού (κάτι που δεν ήταν τόσο προφανές το ‘80 και στις αρχές του ’90).
Ο Μαρξ πίστευε πως ο καπιταλισμός θα πεθάνει εξαιτίας των εσωτερικών του αντιφάσεων. Δε συμφωνείτε με αυτό. Γιατί;
Ο Μαρξ κάποιες φορές το παρουσιάζει σαν να πρόκειται ο καπιταλισμός να αυτοκαταστραφεί. Αλλά τις περισσότερες φορές, αντιμετωπίζει τις κρίσεις σαν στιγμές ανασυγκρότησης του κεφαλαίου αντί για κατάρρευσής του. «Οι κρίσεις δεν είναι ποτέ παρά νομισματικές, βίαιες λύσεις για τις υπάρχουσες αντιφάσεις, βίαια ξεσπάσματα που επανεγκαθιδρύουν την ισορροπία που είχε διαταραχθεί», όπως λέει στον Τρίτο Τόμο του Κεφαλαίου.
Εκεί όπου βλέπει το τέλος του κεφαλαίου, είναι λόγω κινητοποίησης των τάξεων. Πιστεύω πως η θέση μου βρίσκεται σε συμφωνία με το Μαρξ. Ο καπιταλισμός δε θα τελειώσει με τη δική του συναίνεση. Θα πρέπει να πιεστεί, να ανατραπεί, να καταλυθεί. Διαφωνώ με αυτούς που νομίζουν πως το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να περιμένουμε την αυτοκαταστροφή του. Αυτό δεν είναι η θέση του Μαρξ, κατά τη γνώμη μου.
Διαρκώς υποστηρίζετε πως ο Μαρξ δε μιλούσε μόνο για αξία στο επίπεδο της παραγωγής αλλά και στο πεδίο της πραγμοποίησης. Μπορείτε να το αναλύσετε αυτό στο παρόν πλαίσιο;
Στο πρώτο κεφάλαιο του Κεφαλαίου, ο Μαρξ αναγνωρίζει πως η αξία δημιουργείται στην παραγωγή και πραγμοποιείται στην αγορά. Αν δεν υπάρχει αγορά, τότε δεν υπάρχει αξία. Επομένως, η αξία εξαρτάται από την αντιφατική ενότητα μεταξύ παραγωγής και πραγμοποίησης. Η πραγμοποίηση εξαρτάται από τις ανάγκες και τις επιθυμίες ενός πληθυσμού που έχει τη δυνατότητα να πληρώσει.
Όλη η ιστορία του καπιταλισμού σχετίζεται με την παραγωγή νέων αναγκών και επιθυμιών (π.χ. καταναλωτισμός διαφόρων μορφών και κατασκευή προτύπων καθημερινής ζωής στα οποία πρέπει να συμμορφωνόμαστε ώστε να ζούμε αξιοπρεπώς, όπως αυτοκίνητα και λοιπά πρότυπα αστικής ζωής). Τώρα διδάσκω σε ένα κοινό όπου όλοι έχουν ένα κινητό τηλέφωνο (που δεν υφίστατο πριν από είκοσι χρόνια). Για να ζήσεις στις περισσότερες πόλεις των ΗΠΑ, χρειάζεσαι ένα αυτοκίνητο, το οποίο ρυπαίνει.
Οι μαρξιστές έχουν αφιερώσει πολλή προσοχή στην παραγωγή, αλλά έχουν παραμελήσει θέματα της πραγμοποίησης. Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για την αντιφατική ενότητα των δύο αυτών (την οποία ο Μαρξ αναφέρει ως κρίσιμη αλλά δεν αναλύει περαιτέρω) που θα έπρεπε να είναι στο επίκεντρο της προσοχής μας. Η απόσπαση και ιδιοποίηση της αξίας (συχνά μέσω απαλλοτρίωσης) στο σημείο της πραγμοποίησης είναι εξίσου ένα πολιτικό επίκεντρο αγώνα όπως είναι η ποιότητα της καθημερινής ζωής.
Δεν υπάρχει καλή και χειραφετητική τεχνολογία που δεν μπορεί να ιδιοποιηθεί από το κεφαλαίο και να μετατραπεί σε δική του δύναμη. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση του Διαδικτύου και του ψηφιακού χώρου
Ο Γερμανός κοινωνιολόγος-οικονομολόγος Βόλφγκανγκ Στρέεκ έχει αναγνωρίσει πέντε προβλήματα του καπιταλισμού στο βιβλίο του How will Capitalism End (Πώς θα τελειώσει ο καπιταλισμός). Αντ’ αυτού, εσείς αναγνωρίζετε 17 αντιφάσεις, όχι προβλήματα, του σύγχρονου καπιταλισμού. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ προβλημάτων και αντιφάσεων σχετικά με την κρίση του καπιταλισμού;
Τα προβλήματα έχουν λύσεις. Οι αντιφάσεις όχι: πάντα υποβόσκουν. Μπορούν μόνο να διαχειριστούν και όπως καταδεικνύει ο Μαρξ, οι κρίσεις προκύπτουν όταν οι ανταγωνισμοί οξύνονται και καταλήγουν σε απόλυτες αντιφάσεις. Η αντίφαση μεταξύ παραγωγικών δυνάμεων και κοινωνικών σχέσεων δεν μπορεί να λυθεί. Θα είναι πάντα μαζί μας. Η αντίφαση μεταξύ παραγωγή και πραγμοποίησης θα είναι πάντα μαζί μας, κ.λπ.
Απαρίθμησα δεκαεπτά αντιφάσεις ώστε να τονίσω ότι οι κρίσεις μπορούν να προκύψουν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και πως πρέπει να αναπτύξουμε μια θεωρία κρίσεων η οποία να κατανοεί τις πολλαπλές τους πηγές, οπότε να μπορέσουμε να ξεφύγουμε από τη θεωρία του «τελειωτικού χτυπήματος» που συχνά στοιχειώνει τη μαρξιστική σκέψη.
Στο πλαίσιο του καπιταλισμού, ο αυτοματισμός συνεπάγεται σημαντική ανεργία σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και η Παγκόσμια Τράπεζα έχει επιστήσει την προσοχή σχετικά με την αυτοματοποίηση. Ποια είναι η πρόκληση της αυτοματοποίησης στον καπιταλισμό; Ποιος θα είναι ο αντίκτυπός της στην πολιτική της εργατικής τάξης;
Ο παραλληλισμός της αυτοματοποίησης στη βιομηχανία και της τεχνητής νοημοσύνης στις υπηρεσίες είναι χρήσιμος. Στη βιομηχανία, η εργασία έχει αποδυναμωθεί από την τεχνολογική αλλαγή. Επιπλέον, οι εξωχώριες δραστηριότητες (offshoring) με την τεχνολογική αλλαγή είναι πολύ πιο σημαντικά. Αλλά η βιομηχανική παραγωγή δεν εξαφανίστηκε. Συνέχισε να επεκτείνεται με διαφορετικούς τρόπος (π.χ. τα ταχυφαγεία που παράγουν χάμπουργκερ αντί για εργοστάσια που παράγουν αυτοκίνητα).
Θα δούμε το ίδιο και στις υπηρεσίες (όπως κάνουμε ηλεκτρονικό check in ή out στις αεροπορικές εταιρίες και τα σούπερ μάρκετ πλέον). Η Αριστερά έχασε τη μάχη εναντίον της αυτοματοποίησης στη βιομηχανία και κινδυνεύει να επαναλάβει το απογοητευτικό της ιστορικό και στις υπηρεσίες. Θα πρέπει να καλωσορίσουμε την τεχνητή νοημοσύνη στις υπηρεσίες και να την προωθήσουμε, αλλά ταυτόχρονα να προσπαθήσουμε να βρούμε ένα δρόμο προς μια σοσιαλιστική εναλλακτική. Η τεχνητή νοημοσύνη θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας όπως και θα αντικαταστήσει κάποιες. Πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτό.
Τι εννοείτε με τον όρο «νέο ιμπεριαλισμό»; Ποια είναι τα βασικά του χαρακτηριστικά; Πώς διαφέρει ποιοτικά από τον κλασσικό ιμπεριαλισμό;
Το αποκάλεσα «ο νέος ιμπεριαλισμός» καθώς ήταν μια αποκλειστική θεωρία που αναπτύχθηκε από τους νεοσυντηρητικούς στις ΗΠΑ κατά την προετοιμασία του πολέμου στο Ιράκ. Ήθελα να το επικρίνω, όχι γυρνώντας πίσω στη λενινιστική θεωρία, αλλά αναδεικνύοντας πως η νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων απομυζούσε αξία με κάθε δυνατό τρόπο, από κάθε δυνατό σημείο (π.χ. μέσω εμπορευματικών αλυσίδων). Αυτό ήταν, ασφαλώς, το θέμα του βιβλίου Brief History of Neoliberalism (Σύντομη Ιστορία του Νεοφιλελευθερισμού), που ακολούθησε το The New Imperialism (Ο Νέος Ιμπεριαλισμός). Τα δύο βιβλία πρέπει να διαβαστούν μαζί.
Υπάρχει ένα επιχείρημα και μια πεποίθηση, ακόμα και μεταξύ των διανοητών της Αριστεράς στη Δύση, πως η αποσύνδεση του παγκόσμιου Νότου από την παγκοσμιοποίηση θα οδηγήσει σε επιστροφή στον προμοντερνισμό. Ποια η θέση σας σε αυτό; Από τι θα έπρεπε να αποτελείται η αναπτυξιακή ατζέντα του παγκόσμιου Νότου;
Πιστεύω πως η ιδέα της πλήρους αποσύνδεσης θα ήταν καταστροφική. Ωστόσο, η επιλεκτική αποσύνδεση και η αναζήτηση αυτόνομων περιφερειακοτήτων (regionalities) μέσω βιοπεριφερειακοτήτων (bioregionalism) είναι μια καλή ιδέα. Η ουσιαστική ιδέα είναι να χτιστούν εναλλακτικές γεωγραφίες διασυνδέσεων, αλλά η παγκόσμια οπτική (π.χ. στο φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη) είναι κρίσιμη.
Η μελέτη των πόλεων είναι ένα από τα πεδία ενδιαφέροντός σας. Αναλύετε τις πόλεις ως χώρους ιδιοποίησης της υπεραξίας. Πώς λειτουργεί αυτό, ειδικά στο πλαίσιο των νεοφιλελεύθερων πόλεων; Ποια η σημασία του «δικαιώματος στην πόλη»;
Η αστικοποίηση και η συσσώρευση κεφαλαίου πηγαίνουν χέρι-χέρι και αυτό είναι μια πτυχή της μαρξιστικής σκέψης που, ιστορικά, έχει ελλιπώς αναπτυχθεί. Τώρα, ο μισός πληθυσμός παγκοσμίως ζει σε πόλεις. Επομένως, ζητήματα καθημερινής ζωής σε περιβάλλοντα κατασκευασμένα για σκοπούς κεφαλαιακής συσσώρευσης είναι ένα μεγάλο θέμα και μια πηγή αντιφάσεων και αντιπαραθέσεων. Αυτό τονίζεται πολιτικά μέσω της επιδίωξης του «δικαιώματος στην πόλη»: π.χ. ταξικοί αγώνες για την ποιότητα της αστικής ζωής. Πολλά από τα μαζικά κοινωνικά κινήματα των τελευταίων δεκαετιών προέκυψαν από τέτοια ζητήματα (π.χ. το Πάρκο Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη).
Η θέση σας για το μεταμοντερνισμό διερευνά την υλική του βάση. Σε φιλοσοφικό επίπεδο, ποια είναι η μεγαλύτερη επιρροή του μεταμοντερνισμού στην κοινωνική ζωή; Τι πιστεύετε για την ιδέα της μετα-αλήθειας;
Όπως πολλά άλλα πολιτιστικά κινήματα, ευρείας βάσης, και σε κάποιο βαθμό ασυναφή, το μεταμοντέρνο με τη σειρά του δημιούργησε θετικά ανοίγματα μαζί με παραλογισμούς και οπισθοδρομικές συνέπειες. Μου άρεσε το γεγονός ότι άνοιξε δρόμο στον προοπτικισμό και έδωσε έμφαση στο χώρο, αλλά δε βρίσκω λόγο αυτό να τίθεται ανταγωνιστικά στο μαρξισμό, από τη στιγμή που στο δικό μου έργο, δίνω έμφαση στο πώς να ενσωματώσουμε το χώρο, τις γεωγραφίες και τον προοπτικισμό (*) στο μαρξισμό.
Στην τελική, όπως έχει κάποτε τονίσει και ο Ίγκλετον, το κίνημα πήγε πολύ μακριά όταν έφτασε να μη βλέπει «καμία διαφορά μεταξύ αλήθειας, εξουσίας και ρητορικής αποπλάνησης» ώστε «εκείνος που έχει την πιο γλυκιά γλώσσα και την πιο πονηρή ιστορία έχει την εξουσία». «Αχρήστεψε την ιστορία, αρνήθηκε την τεκμηρίωση, αισθητικοποίησαν (**) την πολιτική και τα απέδωσε όλα στο χάρισμα αυτών που έλεγαν τις ιστορίες». Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι προϊόν αυτής της μεταμοντέρνας υπερβολής.
Την πρώτη περίοδο, πιστεύαμε πως το Διαδίκτυο είναι η μεγάλη απελευθερωτική δύναμη. Όμως με την πάροδο του χρόνου, αναδύθηκαν τα μεγάλα μονοπώλια, αποκομίζοντας κέρδος από τον ψηφιακό χώρο. Περιπτώσεις όπως η Cambridge Analytica αποκαλύπτουν πώς χειραγωγούνται τα προσωπικά δεδομένα από αυτά τα μονοπώλια. Τι κινδύνους θέτει; Πώς θα απελευθερωθεί το διαδίκτυο ως δημόσιο αγαθό;
Δεν υπάρχει καλή και χειραφετητική τεχνολογία που δεν μπορεί να ιδιοποιηθεί από το κεφαλαίο και να μετατραπεί σε δική του δύναμη. Αυτό ισχύει και στην προκειμένη περίπτωση.
Πώς τοποθετείτε την ανάδυση του Ντόναλντ Τραμπ; Πώς μπορεί η άνοδος του λαϊκισμού σε διαφορετικά μέρη του κόσμου να αντιμετωπιστεί;
Είναι ένας μεταμοντέρνος πρόεδρος, παγκόσμιας αποξένωσης.
Σας φαίνεται ελπιδοφόρα η αύξηση της δημοτικότητας των Μπέρνι Σάντερς και Τζέρεμι Κόρμπυν στις εκλογές των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, αντίστοιχα; Ήταν μια κινητοποίηση μόνο ενόψει εκλογών; Ποια θα πρέπει να είναι η μορφή και το περιεχόμενο της σύγχρονης σοσιαλιστικής πολιτικής;
Υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ κινητοποίησης και οργάνωσης. Μόνο τώρα, ξεκινάμε να βλέπουμε στοιχεία στην Αριστερά που συνειδητοποιεί πως το να σχηματίσει μια οργάνωση είναι κρίσιμο στο να κερδίσει και να κρατήσει την εξουσία.
Στην περίπτωση της Βρετανίας, η άνοδος της δυναμικής μαζί με την αναζωπύρωση της δημιουργίας κομμάτων δίνουν ελπιδοφόρα σημάδια, όπως και το μανιφέστο επαναφοράς σημαντικών στοιχείων της οικονομίας στο δημόσιο τομέα (που διαφέρει από την εθνικοποίηση) ως πολιτική στρατηγική. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι πολλοί στο κοινοβουλευτικό Εργατικό Κόμμα ακόμα δεν το υποστηρίζουν. Μέχρι στιγμής, δεν βλέπουμε κάτι τέτοιο να συμβαίνει σε ικανοποιητικό βαθμό στις ΗΠΑ.
Υπάρχει άνοδος της δεξιάς πολιτικής σε όλο τον κόσμο. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η εκλογή του Ζαΐρ Μπολσονάρου στη Βραζιλία. Ο κόσμος κινείται προς το φασισμό ομοίως με τις δεκαετίες ’30-’40; Ποια είναι η πολιτική οικονομία που κρύβεται πίσω από την ξαφνική άνοδο των ακροδεξιών πολιτικών όπως ο Μπολσονάρου σε μια χώρα της Λατινικής Αμερικής που φημιζόταν για την αριστερή πολιτική της παράδοση;
Η αλλοτρίωση που παρήγαγε ο νεοφιλελευθερισμός και διαχειρίστηκε το Εργατικό κόμμα, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη διαφθορά, παράγει μια μαζική λαϊκή βάση, επιρρεπή στην εκμετάλλευσή της από νεοφασιστικές αυταπάτες. Η Αριστερά απέτυχε να οργανωθεί και τώρα καλείται να το κάνει αντιμέτωποι με την καταπίεση.
Οι διαλέξεις σας στο Μαρξ και το μαρξισμό είναι παγκοσμίου φήμης. Πόσο επίκαιρος είναι ο Μαρξ σήμερα; Ποια πιστεύετε είναι η συμβολή του Μαρξ;
Ο Μαρξ έγραψε τις αρχές μιας εντυπωσιακά οξυδερκούς ανάλυσης του τρόπου λειτουργίας του κεφαλαίου ως τρόπου παραγωγής. Το κεφάλαιο, την εποχή του Μαρξ ήταν αναπτυγμένο μόνο σε μια περιοχή του πλανήτη. Όμως τώρα είναι παντού, άρα η ανάλυση του Μαρξ είναι μακράν πιο σχετική στο σήμερα απ’ ό,τι τότε. Οποιοσδήποτε μελετήσει προσεκτικά το Μαρξ το αναγνωρίζει αυτό, που κατά κάποιο τρόπο, εξηγεί γιατί η πολιτική εξουσία θέλει απεγνωσμένα να καταστείλει αυτό τον τρόπο σκέψης.
Υπάρχει αρκετή απελπισία και απογοήτευση μεταξύ των μαζών υπό το νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Πού έγκειται η ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο; Τι συντηρεί τη δική σας ελπίδα;
Παρ’ όλες τις προσπάθειες καταστολής, ο κόσμος ολοένα και περισσότερο βλέπει πως υπάρχει κάτι λάθος όχι μόνο με το νεοφιλελευθερισμό αλλά και με τον καπιταλισμό. Πολύ απλά δεν καταφέρνει και δεν μπορεί να προσφέρει ό,τι υπόσχεται και η ανάγκη για μια άλλη μορφή κοινωνικο-οικονομικής οργάνωσης γίνεται όλο και πιο προφανής.
Σημειώσεις
(*) Σ.τ.Μ.: ο όρος «perspectivism» αποδίδεται στα ελληνικά ως «προοπτικισμός», ακολουθώντας τη μετάφραση της Ελένης Αστερίου στο έργο του Χάρβεϊ, Η κατάσταση της μετανεωτερικότητας, εκδόσεις Μεταίχμιο.
(**) O όρος «αισθητικοποίηση της πολιτικής» εισήχθη από τον Walter Benjamin και περιγράφει μία κατάσταση κατά την οποία η έμφαση του κοινού, της μάζας, τοποθετείται στην πολιτική «μορφή» (ύφος, πρόσωπα, εικόνα) και όχι στο πολιτικό περιεχόμενο.
