Με αφορμή την έκδοση των δύο πρώτων τόμων των «απάντων» του Νίκου Ζαχαριάδη, Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ επί 25 συναπτά έτη, στην εκπομπή του Στέλιου Ελληνιάδη (Σ.Ε.) Στο Κόκκινο 105,5, στις 18 και 19 Οκτωβρίου 2014, σε μια ραδιοφωνική συζήτηση μεγάλης διάρκειας με τον ιστορικό Γιώργο Πετρόπουλο (Γ.Π.) και τον γιο του Γ.Γ. Σήφη Ζαχαριάδη (Σ.Ζ.) θίχτηκαν μερικά σχετικά θέματα. Αποσπάσματα της συζήτησης δημοσιεύουμε παρακάτω.
Χωρίς ήρωες
Σ.Ε.: Νομίζω ότι η κυρίαρχη άποψη η οποία έχει κατά κάποιον τρόπο εμπεδωθεί στον αριστερό χώρο, είναι ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης ήταν ένας κομμουνιστής, ο οποίος έκλεισε τη σταδιοδρομία του, την πολιτική, όχι μόνο μ’ ένα δραματικό τρόπο, με τη γνωστή δεκαεξάχρονη εξορία του στη Σοβιετική Ένωση που έληξε με την αυτοκτονία του, αλλά και με το στιγματισμό του. Με αφορμή αυτό, ήθελα να πω, χωρίς να μπαίνω στην ουσία του ζητήματος Ζαχαριάδη, με προβλημάτιζε αυτή η τάση στον προοδευτικό χώρο, να τρώμε τις σάρκες μας. Και τους ίδιους τους ήρωές μας, να εκμηδενίζουμε τους αγωνιστές. Να τους διαγράφουμε από την ιστορία, να τους απαξιώνουμε, να τους δυσφημούμε όσο το δυνατόν περισσότερο. Τους δικούς μας, ενώ είμαστε πολύ επιεικείς με τους διεθνείς ήρωες που δικαιολογημένα θαυμάζουμε. Θυμάμαι, από τα νεανικά μου χρόνια, τον τεράστιο θαυμασμό που είχαμε για τους πρωτεργάτες στα κινήματα της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, όπου τα περισσότερα κατέληξαν αργά ή γρήγορα σε αποτυχίες. Δεν προσπαθήσαμε μετά να τους απαξιώσουμε, να τους μειώσουμε, να τους εκμηδενίσουμε.
Σαν αριστερό κίνημα, έχουμε ξεχωρίσει δύο-τρεις αγωνιστές, τον Νίκο Μπελογιάννη και τον Άρη Βελουχιώτη που χρησιμοποιείται και σαν άλλοθι. Λες και δεν υπήρξαν άλλοι ήρωες. Λες κι όλος αυτός ο τεράστιος αγώνας, με τις εκατοντάδες χιλιάδες θυσίες, με τους σκοτωμένους, τους βασανισμένους, τους φυλακισμένους, τους εξορισμένους, δεν είχε άλλους ήρωες! Είναι τρομερό αυτό το πράγμα. Το αριστερό κίνημα έπεσε σε λούμπα και έτσι δεν μπορούμε να δείξουμε στους νεότερους ανθρώπους ότι αυτός ο τόπος έχει γεννήσει και νεότερους ήρωες. Αν βλέπουμε μόνο τη μία πλευρά των ανθρώπων, δηλαδή τα λάθη, τα αρνητικά και τις αποτυχίες, μ’ αυτή τη λογική δεν θα αναγνωρίζουμε κανένα σπουδαίο άνθρωπο, κανένα ήρωα, από τότε που γράφεται ιστορία. Θα απορρίψουμε τον Κολοκοτρώνη, τον Περικλή, τον Θεμιστοκλή, δεν θα μείνει κανένας όρθιος! Πρέπει επιτέλους μ’ ένα ψύχραιμο τρόπο, χωρίς να κουβαλάμε και τα βάρη που κουβαλούσαν αυτοί που τα βίωσαν, να ξαναδούμε και να επαναξιολογήσουμε τους ανθρώπους που έδωσαν τη ζωή τους γι’ αυτό τον τόπο, ακόμα κι αν απέτυχαν, τελικά.
Γ.Π.: Αυτή ήταν η αφορμή και η αιτία για να βγουν τα έργα του Ζαχαριάδη. Διότι εκείνο το οποίο θυμόμαστε όλοι όσοι έχουμε κάποια ηλικία είναι όλους τους μύθους γύρω από το πρόσωπο του Ζαχαριάδη, ότι λέγονταν και ακούγονταν πολλά πράγματα τα οποία δεν στηρίζονταν πουθενά. Αυτό το διαπιστώσαμε στην πορεία όταν ήρθαμε σε επαφή με τις πηγές. Επομένως, μπορεί ο καθένας να λέει ό,τι θέλει για τον Ζαχαριάδη, αλλά πρέπει αυτό που λέει να στηρίζεται σ’ ένα πραγματικό στοιχείο κι όχι σε κατασκευές, σε μύθους και σε παραμύθια. Εάν δεν μπεις και δεν βαθύνεις πάνω στα ιστορικά στοιχεία για να μπορέσεις να προσεγγίσεις την προσωπικότητα, τότε εκεί που υπάρχουνε πολύ λεπτές ισορροπίες, ιστορικές, δεν καταλάβεις και την εποχή. Εάν δεν το βάλεις στο χρόνο και στον τόπο που έγινε το γεγονός, εύκολα μπορείς να πέσεις στη μία ή στην άλλη αντίληψη των πραγμάτων, στην αρνητική ή στη θετική. Η δαιμονοποίηση των προσώπων και των ηγετών κυρίως, δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, αλλά στην Ελλάδα, λίγο θερμός ο λαός, λιγάκι πιο έντονα. Για μένα είναι ένα στοιχείο καθυστέρησης ο εύκολος τρόπος να προσεγγίσεις ένα πρόσωπο. Η μάζα, συνήθως, βλέπει, συμπυκνώνει στο πρόσωπο του ηγέτη όλες τις προσδοκίες, τα όνειρά της, ακόμα και τις δεισιδαιμονίες της. Επομένως, όταν ο ηγέτης την ικανοποιεί, σε περιόδους ανάτασης, τον θεοποιεί. Την ώρα, όμως, που υπάρχει υποχώρηση, πολύ εύκολα τον δαιμονοποιεί. Κι όλα τα λάθη κι όλες τις ευθύνες τα φορτώνει πάνω του. Αυτός είναι ο απλός τρόπος να το προσεγγίσεις. Ο ιστορικός, ο επιστημονικός τρόπος είναι να κάτσεις να δεις τα πράγματα έτσι ακριβώς όπως είναι.
Η αλήθεια στην εξορία
Σ.Ε.: Σήφη, εσύ γνώρισες τον πατέρα σου κάτω από αντίξοες συνθήκες. Δεν ήξερες καν ελληνικά μεγαλώνοντας στη Σοβιετική Ένωση. Δεν είχατε και τη μητέρα μαζί σας.
Σ.Ζ.: Αυτό ήταν λάθος του Ζαχαριάδη. Μιλούσαμε ρώσικα στο σπίτι για να μην έχω προβλήματα στο σχολείο. Αλλά ήτανε και πατέρας και μητέρα και φίλος και σύντροφος, όλα μαζί. Από τα πρώτα βήματα, απ’ το γιακά (με κρατούσε) και με μάθαινε να περπατώ. Και μέχρι τώρα, με κρατάει.
Σ.Ε.: Κι όταν σου μάθαινε να κάνεις ποδήλατο.
Σ.Ζ.: Ναι· μετά έβαλε ψωμάκι (στο γιακά) κι εγώ όταν νιώθω κάτι στο σβέρκο, δεν φοβάμαι τίποτα. Και τώρα. Έχω μια φωτογραφία του κι όταν έχω δυσκολίες, μιλάω. Και μ’ απαντάει. Με βλέμματα.
Σ.Ε.: Πρόσφατα, πήγατε στον τελευταίο τόπο εξορίας του, το Σοργκούτ, το οποίο μέχρι το 1973, ήταν ένα μικρό, μακρινό, απομονωμένο χωριό που οι άνθρωποι ζούσαν ψαρεύοντας στο ποτάμι.
Σ.Ζ.: Ήτανε 300-400 καλύβες. Τίποτα άλλο, ούτε δρόμοι, λάσπη μόνο. Ήταν δύο χιλιάδες άτομα περίπου και τώρα είναι 400 χιλιάδες. Διακόσιες φορές περισσότεροι. Τότε, ούτε ένα διώροφο δεν υπήρχε, μόνο καλύβες. Τελευταία, έχω πάει τέσσερις φορές.
Σ.Ε.: Και υπάρχει ακόμα η καλύβα στην οποία έμενε ο πατέρας σου;
Σ.Ζ.: Ναι. Πήγαμε, όλη η αντιπροσωπεία, ελληνική και ρώσικη. Το πρώτο. Το δεύτερο εξαφανίστηκε. Ξύλινη καλύβα. Τους πρώτους έξι μήνες νοίκιασε ένα δωμάτιο και μετά φτιάξανε ένα ξύλινο σπιτάκι για να τα έχει όλα μέσα, μικρόφωνα και τα λοιπά…
Σ.Ε.: Τα μικρόφωνα με τα οποία τον παρακολουθούσαν.
Σ.Ζ.: Ναι, βέβαια. Ό,τι λέγαμε, μετά με ρωτούσανε στη Μόσχα, γιατί το είπες αυτό; Ήτανε διπλό σπιτάκι. Από τη μια μεριά έμενε ένας δεύτερος γραμματέας της πόλης που παρακολουθούσε τον Νίκο. Ο πατέρας μου έλεγε ότι είναι φίλος μας. Και μετά, στο αρχείο βρήκα τις εκθέσεις του.
Σ.Ε.: Είχανε διαδώσει ότι ο ίδιος ο Ζαχαριάδης είχε επιλέξει να ζει στο Σοργκούτ.
Σ.Ζ.: Αυτό είναι ένα παραμύθι. Από τα πολλά! Τώρα, λιγοστεύουν τα παραμύθια. Γιατί με τα καινούργια ντοκουμέντα βγαίνει η αλήθεια. Την ιστορία τη γράφει ο νικητής, γι’ αυτό όλα τα κακά είναι πάνω στον ηττημένο. Τώρα, σιγά-σιγά, βγαίνει η αλήθεια. Φέτος, είναι η χρονιά του Ζαχαριάδη. Βγήκε ο δεύτερος τόμος, πήγαμε στο Σοργκούτ, βάλαμε την τιμητική πλάκα, θα γίνει η παρουσίαση των βιβλίων…
Σ.Ε.: Άνοιξε, ξανά, μία συζήτηση για την αναγκαία αποκατάστασή του· ο Ζαχαριάδης ήτανε Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ επί 25 χρόνια, από το 1931 ως το 1956, και συνολικά 36 χρόνια μέλος του κόμματος, μέχρι τη διαγραφή του το ’57.
Γ.Π.: Τώρα, βέβαια, με την αποκατάσταση από το ΚΚΕ υποτίθεται ότι έχει υπάρξει άρση της διαγραφής και όλων των επιπτώσεων που αυτή είχε.
Σιωπή και ευθύνη
Σ.Ε.: Γιατί έκαναν 55 χρόνια να άρουν τη διαγραφή;
Γ.Π.: Κατ’ αρχήν, την πρώτη περίοδο, οι διάδοχοί του Κολιγιάννης-Παρτσαλίδης και όλοι αυτοί, το κομμάτι της Κεντρικής Επιτροπής, ούτε καν συζητούσαν το ενδεχόμενο της αποκατάστασής του. Ίσα-ίσα, τον διέγραψαν από το ΚΚΕ παρά το γεγονός ότι η σύσταση από το ΚΚΣΕ στην 7η Ολομέλεια του 1957 ήταν να μην διαγραφεί. Όμως, αυτοί, βασιλικότεροι του βασιλέως, τον διέγραψαν. Η δυνατότητα αποκατάστασης του Ζαχαριάδη άρχισε να μπαίνει στη μεταπολιτευτική περίοδο. Ειδικότερα, από τότε που ανέλαβε ο Χαρίλαος Φλωράκης Γενικός Γραμματέας του κόμματος. Αλλά υπήρχε μια ουσιαστική δυσκολία που είχε να κάνει με το ποιο ήταν το ΚΚΕ μεταπολιτευτικά. Το ΚΚΕ βγήκε από τη διάσπαση του ’68, έγινε μια προσπάθεια να ανορθωθεί, να στηθεί στα πόδια του το κόμμα, πρώτη φορά νόμιμα μετά από 27 χρόνια παρανομίας, επομένως έπρεπε να βάλει, όπως έλεγε ο Χαρίλαος, μια ταφόπλακα στο παρελθόν. Ας αφήσουμε τι έγινε, να το δούμε, να το εξετάσει η ιστορία, να το εξετάσει το κόμμα όταν είναι πιο ώριμο και να κοιτάξουμε να ενωθεί το κόμμα στην πολιτική γραμμή που χαράζουμε εδώ, για το μέλλον της Ελλάδας. Και μ’ αυτή την έννοια έμεινε πίσω.
Σ.Ε.: Γιώργο, από το ’74 μέχρι το 2011 που γίνεται η αποκατάσταση, είναι άλλα 40 χρόνια! Τα ελαφρυντικά περιορίζονται πολύ.
Γ.Π.: Αυτό είναι αλήθεια· είχες ένα ΚΚΕ, βέβαια, που είχε και φιλοζαχαριαδικούς και αντιζαχαριαδικούς. Είχανε και ισορροπίες. Π.χ., ο Κώστας Τσολάκης ήτανε δυνατόν ποτέ να δεχτεί; Ήταν ένας από τους διώχτες του Ζαχαριάδη.
Σ.Ε.: Είναι γεγονός ότι ο Τσολάκης και μερικοί άλλοι υπογράφανε τις εξορίες των Ελλήνων κομμουνιστών στη Σοβιετική Ένωση; Διάβαζα τον Αχιλλέα Παπαϊωάννου, ο οποίος γράφει ότι ο Τσολάκης μαζί με κάποιους άλλους υπογράψανε τις εξορίες.
Γ.Π.: Από το 1956 ως το 1957, γραμματέας της κομματικής οργάνωσης της Τασκένδης ήτανε ο Τζεφρώνης, ο Λεωνίδας. Και απ’ το ’57 και μετά, μέχρι τη δεκαετία του ’60, ήτανε ο Κώστας ο Τσολάκης. Από το ’56 ως το ’57 γίνονται οι περισσότερες διαγραφές στην Κ.Ο. της Τασκένδης των ζαχαριαδικών. Δεν έμεινε τίποτα. Στα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ, στο συγκεκριμένο τόμο αυτής της περιόδου, υπάρχουν όλες οι αποφάσεις με τις διαγραφές, με τις διαλύσεις κομματικών οργανώσεων κ.λπ. Οι εξορίες είναι ένα δεύτερο στοιχείο που έχει να κάνει με το ποιοι θεωρούνται αντικομματικοί και επομένως αναλαμβάνουν οι σοβιετικές αρχές να τους απομακρύνουν σε μία άλλη περιοχή.
Σ.Ε.: Σήφη, εσένα, γιο του Ζαχαριάδη, σε πλησίασαν ποτέ, να απολογηθούν ή να κάνουν κάτι για σένα, όλα αυτά τα χρόνια που ο Ζαχαριάδης μαράζωνε στην εξορία ή και μετά τον τραγικό θάνατό του; Πολλοί απ’ αυτούς, οι λεγόμενοι της ανανεωτικής Αριστεράς, οι οποίοι από κάποια στιγμή διαφοροποιήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση, καταγγέλλοντας τους διωγμούς, τις εξορίες, τις δίκες, τις εκτοπίσεις και τις αυταρχικές πολιτικές του ΚΚΣΕ, αποσιωπούσαν εντελώς ότι σ’ αυτές τις διώξεις συμπεριλαμβάνονταν και σύντροφοί τους! Γιατί δεν έγινε ένα κίνημα να γυρίσουν από την εξορία οι Έλληνες κομμουνιστές που ήταν εξόριστοι μες τη Σοβιετική Ένωση;
Γ.Π.: Όχι απλώς δεν έγινε, ίσα-ίσα, έλυναν και προσωπικά προβλήματα πέρα από τα πολιτικά. Ο Ζαχαριάδης έφταιγε για όλα τα κακά του κόμματος και για όλα τα κακά που κάνανε οι άλλοι έφταιγε πάλι ο Ζαχαριάδης. Παρουσιάζεται το βιβλίο του Πέτρου Ανταίου, το ’91, «Νίκος Ζαχαριάδης, θύτης και θύμα». Στο πάνελ ήταν και ο Σήφης και ο αδερφός του ο Κύρος. Σηκώνεται κάποιος από κάτω και λέει του Ανταίου, το πραγματικό του ήτανε Σταύρος Γιαννακόπουλος, ο Ζαχαριάδης δεν ζει για να ζητήσει συγγνώμη απ’ αυτούς που λέτε ότι ήταν θύματά του, εσείς θα ζητήσετε συγγνώμη από τα δικά σας θύματα; Η απάντηση ξέρεις ποια ήταν ; Ήμασταν όλοι παιδιά του. Δηλαδή, και για τα δικά μας σφάλματα έφταιγε ο Ζαχαριάδης.
Σ.Ε.: Δεν θέλω να κάνουμε μια αγιογραφία του Ζαχαριάδη, γιατί ο Ζαχαριάδης ήταν μέρος αυτής της τεράστιας ήττας, του αναλογεί ένα πολύ σημαντικό μερίδιο, αλλά πρέπει να τον αξιολογήσουμε με ένα ισορροπημένο τρόπο.
Σ.Ζ.: Ο Ανταίος και δέκα άλλοι συγγραφείς από την Τασκένδη έχουν υπογράψει ένα γράμμα εναντίον του Αλέξη Πάρνη, που αν δεν είχε βραβείο παγκόσμιο, θα πήγαινε ή Σιβηρία ή για εκτέλεση, για αντισοβιετική δραστηριότητα. Γι’ αυτό, μόνο ένας ζήτησε συγγνώμη από τον Αλέξη, έξι μήνες πριν πεθάνει. Κανένας άλλος. Είναι αυτοί παιδιά του Ζαχαριάδη; Δεν νομίζω.
(συνεχίζεται)
Σκίτσο: Νίκος Ζαχαριάδης. Του Πέτρου Ζερβού
Εκδηλώσεις
Πέμπτη 30/10 – Για τους Ελληνόφωνους της Κάτω Ιταλίας
Την Πέμπτη, 30 Οκτωβρίου, στις 7 το βράδυ, στο 9ο Γυμνάσιο Καλλιθέας (Λαγουμιτζή 12-14 και Δεληγιάννη, πίσω από το Πάντειο Πανεπιστήμιο), θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση δράσης-αλληλεγγύης στους Ελληνόφωνους της Κάτω Ιταλίας. Θα μιλήσουν ο τ. πρέσβης Μιλτιάδης Χισκάκης, ο Salvatore Dieni από την Καλαβρία και ο Στέλιος Ελληνιάδης με παράλληλη προβολή ντοκιμαντέρ γυρισμένου στα ελληνόφωνα χωριά. Είσοδος ελεύθερη.
Παρασκευή 31/10 – Ο ρόλος του ΕΑΜ στην Αλληλεγγύη
Κεντρικός ομιλητής: Στέλιος Ελληνιάδης.
Ταυτόχρονα θα τελεσθεί Πολιτικό Μνημόσυνο στη μνήμη της αγωνίστριας της Αριστεράς Κατερίνας Μακαρούνη. Θα παρουσιαστεί υλικό από το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης.
Παρασκευή, 31 Οκτωβρίου, στις 7.30 το βράδυ, στο Πάρκο Μίκης Θεοδωράκης (πρώην ΤΥΠΕΤ) Π. Μπακογιάννη-Λυκαβηττού-Πλαταιών.
Διοργάνωση: Δημοτική Παράταξη Βριλήσσια Ανοικτή Πόλη Αλληλεγγύης & Πολιτισμού.
Υπό την αιγίδα του Δήμου Βριλησσίων.
Βιβλιοπαρουσίαση
Οι Εκδόσεις Καστανιώτη και ο Όμιλος Ηλιούπολης «Κώστας Βάρναλης» παρουσιάζουν το δίτομο έργο με τα δημοσιευμένα κείμενα του Νίκου Ζαχαριάδη (1940-47), στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης (Σοφ. Βενιζέλου 146 και Μαρ. Αντύπα), το Σάββατο, 25 Οκτωβρίου 2014, στις 6.30 μ.μ. Θα μιλήσουν οι Άνεκε Ιωαννάτου, ο Σήφης Ζαχαριάδης, ο Γιώργος Πετρόπουλος και ο Νίκος Χατζηδημητράκος. Συντονίζει ο Περικλής Καπετανόπουλος. Θα απαγγείλει ο συγγραφέας-ποιητής Αλέξης Πάρνης.
