Κοινωνικό φαινόμενο πλέον ο αποκλεισμός λόγω της ανεργίας
Πριν μιλήσεις για ενδεχόμενες λύσεις ενός προβλήματος, είναι απαραίτητο να το κατανοήσεις σε όλη την έκτασή του. Και ιδιαίτερα το πρόβλημα της απασχόλησης των νέων ή μάλλον της ουσιαστικά μη-απασχόλησής τους. Γιατί μπορεί στην Ελλάδα, όπως όλοι γνωρίζουν, το «να μην βρίσκουν δουλειά οι νέοι», να είναι ένα από τα πιο βασικά προβλήματα, όμως δεν περιορίζεται στη χώρα μας. Αποτελεί πανευρωπαϊκό φαινόμενο – και μάλιστα κοινωνικό. Δεν μιλάμε πλέον απλά για ανεργία των νέων, αλλά για φτωχοποίησή τους, για την παγίδευση της πιο δημιουργικής πληθυσμιακής ομάδας σε μια κατάσταση χωρίς προοπτική, για τον αποκλεισμό τους από την ίδια τη ζωή. Δεν τα λέμε εμείς αυτά, αλλά η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην έκθεση της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας για το 2014. Τα όσα αναφέρει προκαλούν εντύπωση ακόμα και στους γνώστες του θέματος.
Συνεχής αύξηση
Όπως αναφέρεται, η ανεργία των νέων ήταν από τις κυριότερες συνέπειες της κρίσης στην Ευρώπη. Στο υψηλότερό της σημείο, το πρώτο τρίμηνο του 2013, το 23,6% των νέων μεταξύ 15-24 ετών, ήταν άνεργοι. Οι διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών είναι μεγάλες. Στην Ελλάδα, φυσικά, ανήκε η πρώτη θέση, μια και η ανεργία έφτασε το 58,3%, στην Ισπανία 55,5%, στην Κροατία 49,7%, στην Ιταλία 40%, στην Κύπρο 38,9%, στην Πορτογαλία 37,7% και στη Σλοβακία 33,7%.
Όμως δεν είναι σε καμία περίπτωση φαινόμενο του Ευρωπαϊκού Νότου, μια και η Γερμανία, με ανεργία νέων ύψους 7,9% και η Αυστρία με 9,2%, ήταν οι μόνες χώρες που το μερίδιο των άνεργων νέων τους ήταν κάτω από 10%. Συνολικά, το 13% των νέων μέχρι 24 ετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε δούλευαν, ούτε λάμβαναν κάποια μόρφωση ή εκπαίδευση.
Τα τελευταία χρόνια το συγκεκριμένο πρόβλημα έχει γνωρίσει τεράστια αύξηση και σε ευρύτερα ηλικιακά στρώματα. Ο δείκτης ανεργίας για τους νέους μεταξύ 15-29 ετών σκαρφάλωσε από 12% το 2012 (ένα όχι αμελητέο νούμερο), στο 18,7% το 2013, ενώ η μακροχρόνια ανεργία της ίδιας ηλικιακής ομάδας διπλασιάστηκε και έφτασε το 7,1%. Την ίδια στιγμή το 15,9% αυτών δεν εργάζονται ούτε μορφώνονται, ούτε εκπαιδεύονται.
Συνολικά 7 εκατομμύρια περισσότεροι νέοι βρίσκονται σήμερα εκτός εργασίας, σε σχέση με το 2008. Εξαιρετικά ανησυχητικό είναι επίσης πως η διάρκεια της ανεργίας για παραπάνω από το ένα τρίτο των νέων ανέργων, είναι πάνω από 12 μήνες. Επίσης, οι νέοι υπερ-εκπροσωπούνται σε θέσεις μερικής απασχόλησης που σημαίνουν μικρή εργασιακή εκπαίδευση, μικρότερους μισθούς, χαμηλότερη απασχόληση και δυσμενείς μακροχρόνιες προοπτικές.
Ένα κοινωνικό πλέον πρόβλημα
Η κατάσταση των νέων, πια, δεν αφορά μόνο τη θέση τους στην αγορά εργασίας, αλλά τη γενικότερη κοινωνική τους θέση. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το 2012, το 29,7% των νέων 15-29 ετών αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο φτωχοποίησης και κοινωνικού αποκλεισμού. Συγκρίνοντας στοιχεία από διάφορες ηλικιακές ομάδες, συνάγεται το συμπέρασμα πως η ομάδα που αντιμετωπίζει τον μεγαλύτερο κίνδυνο φτωχοποίησης και καθοδικής κοινωνικής κινητικότητας πλέον είναι οι νέοι, μαζί με τα παιδιά κάτω των 16 ετών.
Σύμφωνα με τον Δείκτη Κοινωνικού Αποκλεισμού, η διαφορά των νέων σε σχέση με άτομα άνω των 65 ετών είναι ιδιαίτερα έντονη, και το χάσμα μεταξύ τους βαίνει ολοένα αυξανόμενο. Από το 2,9% το 2008 σκαρφάλωσε στο 10,5% το 2012, με ολοένα αυξητικές τάσεις. Να σημειωθεί πως οι νέοι της Φινλανδίας, της Γερμανίας, της Δανίας και της Αυστρίας νιώθουν οι λιγότερο αποκλεισμένοι, ενώ οι νέοι της Κύπρου, της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, περισσότερο. Επίσης, στις περισσότερες χώρες οι νέοι το 2011 δεν ένιωθαν περισσότερο αποκλεισμένοι σε σχέση με το 2007, αλλά σε Κύπρο, Σουηδία και Ελλάδα, σημειώθηκε σημαντική αύξηση του αισθήματος αποκλεισμού.
Αλλαγές που στην πορεία του χρόνου δεν περιορίστηκαν σε αυτές τις χώρες. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου, περισσότεροι από τους μισούς νέους 16-30 ετών, νιώθουν ότι έχουν περιθωριοποιηθεί, λόγω της οικονομικής κρίσης. Είναι δύσκολη ακόμα και η πρόσβασή τους σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, με το μεγαλύτερο ποσοστό νέων που δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν το Εθνικό Σύστημα Υγείας, φυσικά να το έχει η χώρα μας.
Αδυναμία αντιμετώπισης
Όσο για τα μέτρα που προτείνονται ώστε οι νέοι να ανασάνουν, διαβάζοντας την έκθεση γίνεται φανερό πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν δύναται να απαντήσει ουσιαστικά, ή επιλέγει να μην το κάνει. Αναλύονται, ως πολιτικές που θα μπορούσαν να επεκταθούν, η χορήγηση ενός μικρού επιδόματος για μικρό χρονικό διάστημα, μέτρο που ήδη εφαρμόζεται σε κάποιες χώρες, χωρίς να αντιμετωπίζει ουσιαστικά το πρόβλημα. Ακόμα, προτείνεται η επέκταση του μέτρου της «μαθητείας» για κάποιους μήνες, πολιτική που γνωρίσαμε στην Ελλάδα μέσω των voucher και παρεμφερών προγραμμάτων. Πολιτικές που επίσης δεν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα, αλλά επιπρόσθετα διαλύουν τις εργασιακές σχέσεις και καλλιεργούν την ίδια επισφάλεια που συμβάλλει στον κοινωνικό αποκλεισμό των νέων. Ακόμη, μέτρα που ορισμένες χώρες επιβάλλουν, όπως ο υπολογισμός του χρόνου ανεργίας ως συντάξιμου και της παροχής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στους άνεργους νέους, συγκρούονται με τις νεοφιλελεύθερες επιταγές και τη συνταγή που η Ευρωπαϊκή Ένωση επιβάλλει γενικά και ακόμα περισσότερο στη χώρα μας.
Η ανεργία, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός επηρεάζουν τη ζωή των νέων με πολλούς τρόπους και συχνά μακροπρόθεσμα. Μειώνουν την πρόσβαση στη μόρφωση, σε υπηρεσίες και σε στέγαση ακόμα. Μειώνουν τη δυνατότητα των νέων να συμμετέχουν στη δημόσια ζωή, την αυτοεκτίμησή τους, την ποιότητα ζωής τους και οδηγούν στον στιγματισμό τους.
