«Δεν είμαστε καταδικασμένοι, εκτός κι αν το επιλέξουμε»
(Κέιτ Μάρβελ, Πανεπιστήμιο Κολούμπια και Ινστιτούτο Διαστημικών μελετών Γκόνταρντ της NASA)
Αν υπάρχουν παρήγορα φαινόμενα, ένα απ’ αυτά είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αφιερώσει όλη τη ζωή τους σε ένα αγώνα για ένα καλύτερο κόσμο, χωρίς να πισωγυρίσουν. Κι αυτό έχει μεγάλη σημασία, γιατί ζούμε στην εποχή που πολλοί από την Αριστερά, από τον εν γένει αποκαλούμενο προοδευτικό χώρο, πέρασαν σταδιακά στο αντίπαλο στρατόπεδο∙ εξαργύρωσαν την αριστερή τους ταυτότητα με μία καλή θέση στο σύστημα έχοντας διακριθεί κοινωνικά από τη συμμετοχή τους στη μάχη για την ανατροπή του! Για να φτάσουμε από τον Κον Μπεντίτ στον Γιέλτσιν θα περάσουμε από ένα τεράστιο αριθμό «αριστερών» που μεταλλάχθηκαν, ανένηψαν και ενσωματώθηκαν, άλλοι σε βαθμό πλημμελήματος κι άλλοι σε βαθμό κακουργήματος.
Άνθρωποι, όμως, όπως ο Νόαμ Τσόμσκι και η Ναόμι Κλάιν, τους οποίους αναφέρω ενδεικτικά ως υποδείγματα μιας σχετικά ολιγάριθμης αλλά εξαιρετικής ποιότητας στοχαστές-ακτιβιστές που βρίσκονται στον αντίποδα των καιροσκόπων της Αριστεράς, αγόγγυστα και ολόψυχα ενημερώνουν σωστά τους πολίτες και τροφοδοτούν τα κινήματα με πνευματικό υλικό μπαίνοντας οι ίδιοι μπροστά στις αντιπαραθέσεις και τις συγκρούσεις με τις πιο αντιδραστικές δυνάμεις που μονοπωλούν την εξουσία και επιβάλλουν τις πολιτικές που εξυπηρετούν τα συμφέροντα της ολιγαρχίας του 1%.
Αφορμή για το σχόλιο αυτό είναι η κυκλοφορία στην Ελλάδα του βιβλίου «Στις φλόγες – Το καυτό θέμα της κλιματικής αλλαγής» της Ναόμι Κλάιν (μετ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Κλειδάριθμος). Από το «Δόγμα του Σοκ» (2007, στην Ελλάδα 2010) που ταρακούνησε πολλές λιμνάζουσες αντιλήψεις και έκανε παγκόσμια διάσημη την συγγραφέα, η Κλάιν δεν έχει σταματήσει να γράφει και να επεκτείνει τη δραστηριότητά της σε πολλούς συναφείς τομείς, πανταχού παρούσα κατά κάποιον τρόπο, έχοντας πλέον σαν στόχο όχι μόνο την αποκάλυψη και τη διαμαρτυρία, αλλά και τη συμμετοχή στη διαμόρφωση προτάσεων, όπως είναι το Πράσινο New Deal.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται αυτοτελή κείμενα τα οποία είναι πολύ κατατοπιστικά για το τι συμβαίνει στα διεσπαρμένα «μέτωπα», σε πολλά μέρη του κόσμου, σε σχέση με τις καταστροφές στο περιβάλλον, αλλά και τα κινήματα που αναπτύσσονται με διαφορετικές μορφές, αλλά συνήθως με κοινούς παρονομαστές.
Οι φταίχτες
Σχετικά με τους κοινωνικούς παράγοντες που επιτείνουν αρνητικά την κλιματική αλλαγή, γράφει η Ναόμι Κλάιν: «Αυτή είναι μια κρίση δημιουργημένη σε μεγάλο βαθμό από τα πλουσιότερα στρώματα της κοινωνίας: σχεδόν το 50% των εκπομπών αερίων σε όλο τον κόσμο παράγονται από το πιο εύπορο 10% του πληθυσμού της γης∙ το πλουσιότερο 20% είναι υπεύθυνο για το 70%. Ωστόσο οι επιπτώσεις αυτών των εκπομπών βλάπτουν πρώτα και χειρότερα τους πιο φτωχούς, αναγκάζοντας όλο και περισσότερους ανθρώπους να μετακινηθούν, με πολλούς ακόμα να είναι καθ’ οδόν. Μια μελέτη του 2018 από την Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζει ότι μέχρι το 2050 παραπάνω από 140 εκατομμύρια άνθρωποι στην Υποσαχάρια Αφρική, στη Νότια Ασία και στη Λατινική Αμερική θα έχουν εκτοπιστεί εξαιτίας των κλιματικών πιέσεων, ένας υπολογισμός που για πολλούς θεωρείται συντηρητικός. Οι περισσότεροι θα μείνουν στις χώρες τους, συνωστισμένοι σε ήδη υπερβολικά επιβαρυμένες πόλεις και παραγκουπόλεις, αλλά πολλοί θα αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή αλλού.»
Αναπόφευκτα, λοιπόν, το ζήτημα της σωτηρίας της ζωής συνδέεται με την καταπολέμιση των τεράστιων ανισοτήτων κι αυτό το συμπέρασμα θέτει επί τάπητος για τους πιο σοβαρούς από τους διανοητές το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής άνευ της οποίας ούτε η φτώχεια μπορεί να εξαλειφθεί ούτε το περιβάλλον να προστατευθεί. Βέβαια, αυτό το ζήτημα, το πιο ριζοσπαστικό, τίθεται, αλλά δεν αποσπάει τη σημαία από την επικέντρωση στον αγώνα για την καταπολέμηση των παραγόντων που επηρεάζουν άμεσα την κλιματική αλλαγή υπολογίζοντας ότι η συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας επέρχεται μέσα από τη γνώση και τη συμμετοχή στα κινήματα.
Δυστυχώς, οι ατζέντες των παλιού τύπου αριστερών φορέων στη Δύση είτε έχουν προσαρμοστεί στις ατζέντες των αστικοδημοκρατικών κομμάτων είτε διαπνέονται ακόμα από μια στενή έννοια οικονομισμού και εργατισμού με αποτέλεσμα να εντάσσουν την οικολογική συνιστώσα στα προγράμματά τους, αλλά στην πράξη να υστερούν σε σχέση με τα νέα κινήματα που έχουν αναγάγει τον αγώνα για το περιβάλλον σε ύψιστη προτεραιότητα. Κινήματα που κι απ’ αυτά ορισμένα δεν συνδέουν πάντα το οικολογικό με το κοινωνικό σκέλος. Στοχαστές σαν την Ναόμι Κλάιν έχοντας υπόψη τους αυτό το καίριο ζήτημα, το οποίο δεν επιλύεται πρόχειρα και βιαστικά, γεφυρώνουν το χάσμα με νέες συνεχώς εξελισσόμενες επεξεργασίες.
«Δεν υπάρχει καμία ανάγκη να ζούμε εμείς οι άνθρωποι υπό τον καπιταλισμό∙ είμαστε ικανοί να οργανωθούμε σε κάθε είδους διαφορετικά κοινωνικά συστήματα με πολύ μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα και πολύ περισσότερο σεβασμό για τα φυσικά συστήματα υποστήριξης της ζωής…» γράφει η Κλάιν στο κείμενο «Ο καπιταλισμός, όχι η «ανθρώπινη φύση», σκότωσε τη δυναμική μας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής».
Εκτροπές
Στα πλούσια σε προσεγγίσεις κείμενά της η Ναόμι Κλάιν επισημαίνει και τους κινδύνους, τις παρανοήσεις, τις εκτροπές έως και τις εκμεταλλεύσεις που προκύπτουν από την ανάδειξη των θεμάτων της κλιματικής αλλαγής και της προστασίας του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφενός η επισήμανση της προσπάθειας των βασικών υπευθύνων, του 1%, όχι να συμβάλλουν στην επίλυση του προβλήματος, αλλά να το εκμεταλλευτούν πολιτικά και οικονομικά και αφετέρου η επίταση των συντηρητικών, αυταρχικών και φασιστικών τάσεων, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο μέσα στην κοινωνία, με βάση την αντιμετώπιση του κινήματος για την κλιματική αλλαγή ως απειλής για την καθεστηκυία τάξη, απειλής για το καπιταλιστικό σύστημα και για τη φυλετικά λευκή και θρησκευτικά χριστιανική κυριαρχία. Είναι χαρακτηριστική η συμπαράταξη σημαντικής μερίδας των Αμερικάνων με τις απόψεις των αρνητών της κλιματικής αλλαγής που έχουν επιφανείς και πολιτικά ισχυρούς επικεφαλής σαν τον Τραμπ και τον Μπολσονάρο. Αλλά χαρακτηριστική είναι και η πλατφόρμα που προωθείται μέσα από εξτρεμιστικές ακροδεξιές οργανώσεις και από τα μπλογκ και τους «τοίχους» επικίνδυνα διαταραγμένων νεοφασιστικών στοιχείων, όπως του Άντερς Μπρέιβικ που θεωρώντας τον αγώνα για την κλιματική αλλαγή σαν μέρος μιας μεγάλης συνωμοσίας των «Περιβαλλοντο-Κομμουνιστών» κατά της λευκής δυτικής κουλτούρας, δολοφόνησε 77 νέους σε κατασκήνωση στη Νορβηγία το 2011 ή του Αυστραλού Μπρέντον Τάραντ που -αυτοπροσδιοριζόμενος ως «εθνο-εθνικιστής» και «οικοφασίστας»- δολοφόνησε 51 άτομα και τραυμάτισε σοβαρά άλλα 49 σε δύο τεμένη στη Νέα Ζηλανδία!
Η Ναόμι Κλάιν θέτει πολλά ζητήματα καθαρά, ανάγλυφα και μαχητικά. Σήμερα διαμορφώνονται και άλλες απόψεις για το τι πρέπει να γίνει, καθώς και ενστάσεις για τις λύσεις που προτείνει, αλλά το σίγουρο είναι ότι η Κλάιν εξακολουθεί να αποτελεί σε παγκόσμια κλίμακα ίσως τον πολυτιμότερο επιταχυντή των αντιδράσεων στην επιτελούμενη καταστροφή. Διαβάστε την!
