Μικρή αναφορά στη Ζιζή Μακρή με αφορμή την έκθεση έργων της στον Χολαργό
…«Κι εσύ, η “ξένη”, που όμως ξέρει να βλέπει και να ξεχωρίζει τα σημαντικά και, το πιο σημαντικό, ξέρει να αγαπάει και να θαυμάζει, έρχεσαι με τις λιτές πινελιές σου να μου δείξεις πως η ομορφιά του εφήμερου πάει χέρι-χέρι με το αιώνιο, και με κάνεις να λατρεύω και να θέλω να πεθάνω γι’ αυτήν την πατρίδα…». Ετούτο το συνοπτικό σχόλιο γραμμένο από τον Ρένο Ρώτα τυπώθηκε σ’ ένα λιτό δίπτυχο της γκαλερί «Άστρα» τον Οκτώβριο του 1998 ως προανάγγελμα της έκθεσης Ελιές της Ζιζής Μακρή.
Η Ζιζή Μακρή είναι η «ξένη», ο Ρένος, ο ιθαγενής, ο γιος του ποιητή και μεταφραστή Βασίλη Ρώτα, ο στοχαστικός γιατρός που πριν από λίγες μόνο ημέρες έφυγε απ’ τη ζωή διακριτικά, όπως ταιριάζει στους ανθρώπους εκείνους που ονοματίζουμε «παλαιάς κοπής», θέλοντας έτσι να τους αντιπαραβάλλουμε με τους μεταμφιεσμένους των σημερινών καιρών. Κι αν ο Ρένος Ρώτας υπήρξε ευαίσθητος δέκτης του γραπτού λόγου και θεράπων της ανθρωπιάς, η Ζιζή Μακρή αναζήτησε την πληρότητα μέσα από τον εικαστικό λόγο, τη χάραξη και τη μεταποίησή του σε χρωματισμένη και στοχαστική επιφάνεια. Γεννημένη στο Βελιγράδι το 1924 από πατέρα Σέρβο και Γαλλίδα μητέρα, σύντροφος του Έλληνα γλύπτη Μέμου Μακρή, σε όλη της τη ζωή παρέμεινε κατά κάποιο τρόπο «άπατρις». Γι’ αυτό ίσως αγάπησε πιο πολύ και πιο βαθιά από άλλους την έννοια της πατρίδας, γι’ αυτό ίσως και υπηρετεί ακόμη με απίστευτη στοργή και αφοσίωση την τέχνη του αιώνιου και τα υλικά της. Εσωστρεφής, στοχαστική, ξένη απέναντι στην προβολή των επιδεικτικών «ταλέντων» πορεύεται κοντά στα 90 χρόνια τώρα, λαξεύοντας με υπομονή και σεβασμό την ομορφιά του υλικού της. Η Ζιζή Μακρή, όπως σημειώνει και ο Άγγελος Δεληβοριάς σ’ ένα παλιότερο κείμενό του «επιμένει στη σημασία των χεριών, αφήνει τα “άλλα” των αναζητήσεων, την πυρπόληση της ύπαρξης ανάμεσα στην προσπάθεια και την προσδοκία του αποτελέσματος, στη σκιά. Ο προσωπικός της αγώνας το τίμημα το οποίο κατέβαλε για να εννοήσει τον κόσμο που μας περιβάλλει, μόλις διακρίνεται πίσω από την εμμονή της στη σημασία της καταγραφής. Ίσως γιατί ο τόνος με τον οποίο υποβάλλονται τα ερωτήματα, επιβάλλει για λόγους αυτοπροστασίας από ενδεχόμενες παρεξηγήσεις τη σιωπή. Πρέπει να ξέρει, άλλωστε, καλά και από τη σχολική της παιδεία, τη δύναμη της έντασης που έχουν συχνότερα «οι φωνές της σιωπής». Οι πολύ ισχυρότερες από την ακυρωμένη ουσιαστικά φωνή των χεριών, που επιδιώκουν την αναγωγή του δραματικού πυρήνα στην ευγλωττία ενός συμβολισμού: με τα λουλούδια, τα περιστέρια, τα σφυροδρέπανα και τις σφιγμένες γροθιές…».
Δεν χρειάζονται τεχνοκρίτες για να ερμηνεύσουν το έργο της Μακρή. Αρκεί μια καθαρή ματιά και κάποιο περίσσευμα συγκίνησης για να αποκαλύψουν το καλά προφυλαγμένο κοίτασμα της τέχνης και της εκφραστικής της δύναμης. Κάποια βιογραφικά στοιχεία που αφορούν τη δαιδαλώδη διαδρομή της είναι απαραίτητα για την πληρέστερη κατανόηση της ιδιοσυστασίας του προσώπου. Η αρχή λοιπόν του καλλιτεχνικού ταξιδιού της Ζ. Μακρή ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του ’40, στο Παρίσι, όπου και μυήθηκε στον κόσμο της χαρακτικής από το δάσκαλό της Δημήτρη Γαλάνη. Το 1951 η γαλλική κυβέρνηση την απελαύνει μαζί με το σύντροφό της, λόγω των πολιτικών τους πεποιθήσεων. Εγκαθίσταται στην Ουγγαρία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και συμμετέχει ενεργά στην εικαστική ζωή της χώρας. Την περίοδο αυτή πραγματοποιεί ατομικές εκθέσεις, συμμετέχει σε συλλογικές, εικονογραφεί βιβλία, μεταξύ των οποίων του Μπέρτολτ Μπρεχτ και Γιάννη Ρίτσου. Πραγματοποιεί πολλά ταξίδια: στην Κίνα το 1956, στη Ρωσία το 1962, στη Κούβα το 1963, στο Αζερμπαϊτζάν-Γεωργία-Αρμενία το 1964-1966. Το 1960 μπαίνει παράνομα στην Ελλάδα στα πλαίσια κομματικής αποστολής, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ (1960-61). Έγκλειστη στου Αβέρωφ, χαράζει τη σειρά από λινόλαιο, με τις γυναίκες της φυλακής. Ένα μικρό μέρος αυτής σειράς δημοσιεύεται στο βιβλίο του Γιάννη Ρίτσου: Το Δένδρο της φυλακής και οι γυναίκες, Αθήνα 1963 (έκδοση της Επιθεώρησης Τέχνης). Αφορμή για το παραπάνω σημείωμα είναι η έκθεση Να ξαναρχίσω τούτο το ταξίδι που φιλοξενείται στην αίθουσα τέχνης «Τα αρχεία του μοντέρνου» (Υμηττού 64- Χολαργός). Δεν έχετε παρά να την επισκεφθείτε. Θα διαρκέσει μέχρι τον προσεχή Σεπτέμβριο.
Η Ζιζή Μακρή είναι η «ξένη», ο Ρένος, ο ιθαγενής, ο γιος του ποιητή και μεταφραστή Βασίλη Ρώτα, ο στοχαστικός γιατρός που πριν από λίγες μόνο ημέρες έφυγε απ’ τη ζωή διακριτικά, όπως ταιριάζει στους ανθρώπους εκείνους που ονοματίζουμε «παλαιάς κοπής», θέλοντας έτσι να τους αντιπαραβάλλουμε με τους μεταμφιεσμένους των σημερινών καιρών. Κι αν ο Ρένος Ρώτας υπήρξε ευαίσθητος δέκτης του γραπτού λόγου και θεράπων της ανθρωπιάς, η Ζιζή Μακρή αναζήτησε την πληρότητα μέσα από τον εικαστικό λόγο, τη χάραξη και τη μεταποίησή του σε χρωματισμένη και στοχαστική επιφάνεια. Γεννημένη στο Βελιγράδι το 1924 από πατέρα Σέρβο και Γαλλίδα μητέρα, σύντροφος του Έλληνα γλύπτη Μέμου Μακρή, σε όλη της τη ζωή παρέμεινε κατά κάποιο τρόπο «άπατρις». Γι’ αυτό ίσως αγάπησε πιο πολύ και πιο βαθιά από άλλους την έννοια της πατρίδας, γι’ αυτό ίσως και υπηρετεί ακόμη με απίστευτη στοργή και αφοσίωση την τέχνη του αιώνιου και τα υλικά της. Εσωστρεφής, στοχαστική, ξένη απέναντι στην προβολή των επιδεικτικών «ταλέντων» πορεύεται κοντά στα 90 χρόνια τώρα, λαξεύοντας με υπομονή και σεβασμό την ομορφιά του υλικού της. Η Ζιζή Μακρή, όπως σημειώνει και ο Άγγελος Δεληβοριάς σ’ ένα παλιότερο κείμενό του «επιμένει στη σημασία των χεριών, αφήνει τα “άλλα” των αναζητήσεων, την πυρπόληση της ύπαρξης ανάμεσα στην προσπάθεια και την προσδοκία του αποτελέσματος, στη σκιά. Ο προσωπικός της αγώνας το τίμημα το οποίο κατέβαλε για να εννοήσει τον κόσμο που μας περιβάλλει, μόλις διακρίνεται πίσω από την εμμονή της στη σημασία της καταγραφής. Ίσως γιατί ο τόνος με τον οποίο υποβάλλονται τα ερωτήματα, επιβάλλει για λόγους αυτοπροστασίας από ενδεχόμενες παρεξηγήσεις τη σιωπή. Πρέπει να ξέρει, άλλωστε, καλά και από τη σχολική της παιδεία, τη δύναμη της έντασης που έχουν συχνότερα «οι φωνές της σιωπής». Οι πολύ ισχυρότερες από την ακυρωμένη ουσιαστικά φωνή των χεριών, που επιδιώκουν την αναγωγή του δραματικού πυρήνα στην ευγλωττία ενός συμβολισμού: με τα λουλούδια, τα περιστέρια, τα σφυροδρέπανα και τις σφιγμένες γροθιές…».
Δεν χρειάζονται τεχνοκρίτες για να ερμηνεύσουν το έργο της Μακρή. Αρκεί μια καθαρή ματιά και κάποιο περίσσευμα συγκίνησης για να αποκαλύψουν το καλά προφυλαγμένο κοίτασμα της τέχνης και της εκφραστικής της δύναμης. Κάποια βιογραφικά στοιχεία που αφορούν τη δαιδαλώδη διαδρομή της είναι απαραίτητα για την πληρέστερη κατανόηση της ιδιοσυστασίας του προσώπου. Η αρχή λοιπόν του καλλιτεχνικού ταξιδιού της Ζ. Μακρή ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του ’40, στο Παρίσι, όπου και μυήθηκε στον κόσμο της χαρακτικής από το δάσκαλό της Δημήτρη Γαλάνη. Το 1951 η γαλλική κυβέρνηση την απελαύνει μαζί με το σύντροφό της, λόγω των πολιτικών τους πεποιθήσεων. Εγκαθίσταται στην Ουγγαρία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και συμμετέχει ενεργά στην εικαστική ζωή της χώρας. Την περίοδο αυτή πραγματοποιεί ατομικές εκθέσεις, συμμετέχει σε συλλογικές, εικονογραφεί βιβλία, μεταξύ των οποίων του Μπέρτολτ Μπρεχτ και Γιάννη Ρίτσου. Πραγματοποιεί πολλά ταξίδια: στην Κίνα το 1956, στη Ρωσία το 1962, στη Κούβα το 1963, στο Αζερμπαϊτζάν-Γεωργία-Αρμενία το 1964-1966. Το 1960 μπαίνει παράνομα στην Ελλάδα στα πλαίσια κομματικής αποστολής, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ (1960-61). Έγκλειστη στου Αβέρωφ, χαράζει τη σειρά από λινόλαιο, με τις γυναίκες της φυλακής. Ένα μικρό μέρος αυτής σειράς δημοσιεύεται στο βιβλίο του Γιάννη Ρίτσου: Το Δένδρο της φυλακής και οι γυναίκες, Αθήνα 1963 (έκδοση της Επιθεώρησης Τέχνης). Αφορμή για το παραπάνω σημείωμα είναι η έκθεση Να ξαναρχίσω τούτο το ταξίδι που φιλοξενείται στην αίθουσα τέχνης «Τα αρχεία του μοντέρνου» (Υμηττού 64- Χολαργός). Δεν έχετε παρά να την επισκεφθείτε. Θα διαρκέσει μέχρι τον προσεχή Σεπτέμβριο.
Στ.Μ.
Σχόλια
