Μέρος Δεύτερο (Διαβάστε το 1ο μέρος)
Επιμέλεια: Βάννα Σφακιανάκη
Αν ήταν κάτι απλό θα είχε πραγματοποιηθεί. Ο λόγος για την πολλά υποσχόμενη αποθήκευση ενέργειας σε μαζική κλίμακα, ένα σταυρόλεξο με γεωπολιτικές παραμέτρους και δραματικές συνέπειες στο περιβάλλον, που γίνεται ακόμα πιο σύνθετο επειδή το ζήτημα αντιμετωπίζεται ως ένα παράλληλο πεδίο νέων δραστηριοτήτων κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Όλα αυτά εξ αιτίας του κεντρικού ρόλου των σπάνιων μετάλλων στην πράσινη και την ψηφιακή τεχνολογία που σύμφωνα με πολλούς αναλυτές είναι ο επόμενος «μαύρος χρυσός». Αυτό οδηγεί σε μια νέα εξάρτηση με κόστος που μπορεί να αποδειχθεί ακόμα πιο δραματικό από αυτό με το πετρέλαιο, γράφει ο Guillaume Pitron στο βιβλίο του «Ο πόλεμος των σπανίων μετάλλων».
Ενεργειακή μετάβαση με εξορύξεις
Η εξαγωγή των σπάνιων μετάλλων προκαλεί εκτεταμένη περιβαλλοντική ζημιά, επειδή εξορύσσονται κολοσσιαίες ποσότητες πετρωμάτων και χρησιμοποιούνται τεράστιες ποσότητες οξέων. Ο καθαρισμός ενός τόνου στοιχείων απαιτεί 200 τόνους νερού που επιβαρύνονται με βαρέα μέταλλα και καταλήγουν σε ποτάμια, εδάφη και υδροφορείς.
Η εξόρυξη σπάνιων μετάλλων είναι μια από τις πιο ρυπογόνες βιομηχανίες της Κίνας (1) που προμηθεύει παγκοσμίως 82% του βισμούθιου, 87% του αντιμόνιου, 87% του μαγνησίου και μέχρι 95% μερικών άλλων σπανίων γαιών. Από τέτοια ρύπανση υποφέρουν κι άλλες χώρες όπως το Καζακστάν (χρώμιο), η Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό (κοβάλτιο), η Αυστραλία και η Χιλή (λίθιο), η Νότια Αφρική και η Ρωσία (πλατινοειδή), ενώ είναι γνωστό ότι το πραξικόπημα του 2019 στη Βολιβία σχετιζόταν στενά με τα αποθέματα λιθίου. (2)
Μεταφορά της ρύπανσης εκτός Δύσης
Έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι τα σπάνια μέταλλα υπάρχουν μόνο σε συγκεκριμένες χώρες του πλανήτη, και ότι έχουν το προνόμιο να τα εκμεταλλεύονται μονοπωλιακά. Ο Guillaume Pitron όμως, υπενθυμίζει την πρακτική που ακολούθησε η Δύση να μεταφέρει στο εξωτερικό την παραγωγή των σπάνιων μετάλλων, μαζί με το περιβαλλοντικό κόστος. (3) Όπως λέει, αυτός ο καταμερισμός εργασίας θυμίζει το επιστημονικό μυθιστόρημα του Herbert George Wells, «Η μηχανή του χρόνου» που απεικονίζει έναν κόσμο όπου η εργασία και η φτώχεια έχουν εξαφανιστεί από την επιφάνεια της Γης, αλλά κάτω από το φλοιό βρίσκεται ένα ζοφερός υπόγειος κόσμος σκλάβων που μοχθεί μέσα σε σκοτάδι και δυσωδία.
Το γεγονός ότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε χωρών στις οποίες η Ε.Ε. έχει στηρίξει τις προσδοκίες της για σπάνιες γαίες μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για νέα πεδία αγώνων, αυτή τη φορά απέναντι σε εξορύξεις που κάποιοι θα τις βλέπουν πράσινες
Μέχρι τη δεκαετία του 1980, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο μεγαλύτερος παραγωγός σπανίων γαιών, στο ορυχείο Mountain Pass στην Καλιφόρνια. Αλλά η περιβαλλοντική ζημιά υποχρέωσε τον όμιλο Molycorp να σταματήσει όλες τις εργασίες το 2002.
Όμως η Κίνα, μετά από το 2000, άρχισε να περιορίζει τις εξαγωγές σπάνιων μετάλλων, μειώνοντας τις εξαγωγές από 65.000 τόνους το 2005 σε 32.500 σήμερα, κορυφώνοντας το 2010 με εμπάργκο προς την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα επιτρέπει στις ξένες επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας απεριόριστη πρόσβαση στις πρώτες ύλες μόνο εφόσον μεταφέρουν εκεί τις εγκαταστάσεις παραγωγής τους. Έτσι η Κίνα κατέληξε να είναι ο νούμερο ένα παραγωγός φωτοβολταϊκών συστημάτων, ο μεγαλύτερος επενδυτής στην αιολική ενέργεια, και η μεγαλύτερη αγορά αυτοκινήτων με καύσιμα από ανανεώσιμες πηγές, ενώ ακόμα και η αμυντική βιομηχανία των Ηνωμένων Πολιτειών βρέθηκε να εξαρτάται από την Κίνα.
Οι εξορύξεις επιστρέφουν στην Ευρώπη
Σήμερα η Κομισιόν σχεδιάζει να συγκροτήσει μια ευρωπαϊκή συμμαχία για τις πρώτες ύλες (European Raw Materials Alliance) στα πρότυπα της «Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τις Μπαταρίες» (European Battery Alliance) ενώ ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη πρωτοβουλίες από τη δεύτερη, ώστε να ενισχυθούν τα εγχώρια αποθέματα λιθίου. Η «Raw Materials Alliance» έχει στόχο να κινητοποιήσει παράγοντες της βιομηχανίες και της καινοτομίας, κράτη-μέλη, περιφέρειες, την ευρωπαϊκή τράπεζα επενδύσεων, επενδυτές, κοινωνικούς φορείς και εταίρους, καθώς και την κοινωνία των πολιτών με σκοπό την δημιουργία υποδομών σε όλο το φάσμα της εφοδιαστικής αλυσίδας από την εξόρυξη μέχρι την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση υλικών. Στο σχεδιασμό της Κομισιόν είναι η διαβούλευση να καταλήξει σε συγκεκριμένες επενδυτικές προτάσεις που θα τεθούν σε λειτουργία μέχρι το 2025 (4), ενώ ήδη κατασκευάζεται στη Σουηδία το πρώτο μεγάλο εργοστάσιο μπαταριών λιθίου. (5) Το γεγονός ότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε χωρών στις οποίες η Ε.Ε. έχει στηρίξει τις προσδοκίες της για σπάνιες γαίες (6) μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για νέα πεδία αγώνων, αυτή τη φορά απέναντι σε εξορύξεις που κάποιοι θα τις βλέπουν πράσινες!
(1) Δείτε το βίντεο: Η τοξική λίμνη Μπαοτού
(2) efsyn.gr Εξόρυξη λιθίου: Ανάπτυξη ή καταστροφή;
(3) Δημοσιεύθηκε στο Green European Journal και μεταφράστηκε από τον Αριστείδη Παπαδάκη για την oikotopia.org
(4) energypress.gr Κομισιόν: Δίχως επάρκεια σε “πρώτη ύλη”, ηλεκτροκίνηση και αποθήκευση θα μείνουν στα χαρτιά
(5) energypress.gr Εργοστάσιο μπαταριών της Northvolt
(6) kathimerini.gr Πού ψάχνουν για σπάνιες γαίες οι Κινέζοι στο ελληνικό υπέδαφος και για ποιο λόγο
