Του Στέργιου Θεοδωρίδη
Οι επιστήμονες λένε ότι είμαστε φτιαγμένοι από άτομα,
όμως εμένα ένα πουλάκι μου είπε ότι είμαστε φτιαγμένοι από ιστορίες»
Eduardo Galeano
Η εξουσία πολύ καλά γνωρίζει ότι ένα κρίσιμο στοιχείο του κράτους είναι οι ιδέες, τα σύμβολα, οι μνήμες. Είναι τμήμα του κράτους, είναι τμήμα της κυριαρχίας της κράτους, ο τρόπος με τον οποίο γίνεται κατανοητό το παρελθόν, ο τρόπος με τον οποίο γνωρίζουμε την Ιστορία μέσω της εκπαίδευσης και των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους. Η αφήγηση του παρελθόντος, το πώς είναι οργανωμένη αυτή η αφήγηση αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της κάθε κρατικής εξουσίας.
Το κράτος μέσω της εκπαίδευσης και του τρόπου διδασκαλίας διαχέει στο μυαλό των ανθρώπων την άποψή του για το παρελθόν και δημιουργεί πεποιθήσεις και αξίες.
Καθορίζει ηθικά σχήματα ζωής, ηθικά σχήματα κοινωνίας και κυρίως ηθικά σχήματα αυτού που θα έπρεπε να είναι το μέλλον.
Προσπαθεί, δηλαδή, μέσω του τρόπου διδασκαλίας της Ιστορίας και της διαχείρισης της μνήμης, να ελέγξει το μέλλον.
Έτσι, για να θυμηθούμε και μια φράση του ο Βάλτερ Βέντγιαμιν: «Εμείς αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να θέτουμε διαρκώς σε αμφισβήτηση κάθε αφήγηση του παρελθόντος και κάθε πεποίθηση που προσπαθεί να δημιουργήσει το κράτος.
Κάτι σαν τα λουλούδια που γυρίζουν τους κάλυκές τους, όχι προς ένα τεχνητό φως, αλλά προς τον ήλιο, προσπαθώντας έτσι, χάρη σε έναν ηλιοτροπισμό μυστικής φύσης, να στραφούν τα περασμένα -οι Μνήμες- προς εκείνο τον ήλιο που ανατέλλει στον ουρανό της Ιστορίας».
Και εάν συζητάμε το παρελθόν με τα μάτια μας στραμμένα στο μέλλον, δηλαδή το ζήτημά μας είναι πώς θα βαδίσουμε προς το μέλλον, ένα μέλλον που θα αμφισβητεί το παρόν και θα προδιαγράφει πιο σύνθετες και πλούσιες κοινωνικές σχέσεις, μια άλλη μορφή κοινωνικής οργάνωσης, μια άλλη σχέση ανάμεσα στους λαούς, πρέπει κυρίως να αμφισβητήσουμε τον τρόπο με τον οποίο η εξουσία δια μέσου των μηχανισμών της, των δικών της διανοουμένων, παρουσιάζει-χτίζει το παρελθόν. Πρέπει να της αφαιρέσουμε αυτό το εργαλείο.
Να προβάλουμε την Ιστορία των λαών, να βάλουμε μπουρλότο στην ιστορία της εξουσίας.
Η αφήγηση του παρελθόντος μας λοιπόν, ο τρόπος με τον οποίο είναι οργανωμένη η αφήγηση του παρελθόντος μας, είναι και σήμερα – αυτούς τους καιρούς αναγκαίο στοιχείο για την ανάταση και συγκρότηση του λαϊκού φρονήματος, της βαθιάς πεποίθησης ότι πέρα από τις ταπεινώσεις και τις ασέλγειες σε βάρος χωρών και λαών, είναι εφικτός ένας άλλος δρόμος, είναι εφικτή η πορεία σε μια άλλη ποιότητα για τις χώρες και τους λαούς, για ελεύθερους λαούς σε ελεύθερες χώρες.
Μνήμη και αναπαραγωγή της
Εξετάζουμε, λοιπόν, σήμερα μια ιστορική περίοδο στον χώρο της Ανατολής, που άρχισε το 1908 με ελπίδα για κάτι καλύτερο, είναι αλήθεια, και τελείωσε με τον τρόπο που όλοι γνωρίζουμε στο Λιμάνι της Σμύρνης το 1922.
Ο Baskin Oran σημειώνει ότι τελείωσε αυτή η περίοδος το 1964 στην Κωνσταντινούπολη με το γνωστό τρόπο «yirmi dolar, yirmi kilo»* και δεν έχει άδικο, γιατί ακριβώς είναι τα απόνερα της ίδιας μεγάλης τρικυμίας.
Λένε ότι η Ιστορία γράφεται από τους νικητές και ότι η ιστορία των ηττημένων, πολλές φορές, βρίσκεται θαμμένη κάτω από ερείπια σπιτιών, σχολείων, εκκλησιών κ.λπ. Έτσι είναι.
Είναι, όμως, που μερικές φορές η Ιστορία δεν συμπεριφέρεται με γενναιοδωρία στους κυρίαρχους. Είναι φορές που οι κυρίαρχοι δεν μπορούν να εγκαθιδρύσουν την ηγεμονία τους στην Ιστορία με μια αφήγηση η οποία θα μπορεί να διαρκέσει επί μακρόν.
Αυτό συμβαίνει πρώτον: γιατί η μνήμη αυτών που χάθηκαν κάτω από τα ερείπια αναδύεται και αναπαράγεται με φυσικό, βιωματικό τρόπο, και όχι τεχνητό, εξουσιαστικό τρόπο από τα πάνω.
Δεύτερον: γιατί ως θύματα έχουν μια ηθική ανωτερότητα έναντι του θύτη-κυρίαρχου και άρα μπορούν εύκολα να απονομιμοποιήσουν την εκδοχή του.
Τρίτον: γιατί «πρωταγωνιστές», υποκείμενο της Ιστορίας είναι οι ίδιοι οι λαοί, των οποίων ο αγώνας για αναγνώριση και απελευθέρωση αποτελεί τη μοναδική ελπίδα και ένα διαρκές ζητούμενο της ανθρωπότητας για χειραφέτηση.
Έτσι, στο κυρίως ερώτημα που μας απασχολεί, στο γιατί ξεριζώθηκε οριστικά πια το 1/3 του πληθυσμού αυτών των χωμάτων, γιατί αρχαίοι λαοί που είχαν ζυμωθεί με αυτά τα χώματα, όχι χθες και προχθές αλλά από πάντοτε, σήμερα δεν υπάρχουν, η εξουσία βρίσκεται στριμωγμένη με την πλάτη στον τοίχο και αμήχανα προσπαθεί να ψελλίσει δυο λέξεις. Δυο ψέματα.
Προφανώς το γεγονός της εξαφάνισης αυτού του πληθυσμού από τον αέρα δεν έγινε. Δεν ήταν μια «φυσική καταστροφή».
Μιας τέτοιας έκτασης μεγάλη καταστροφή απαιτεί κάποιους που την σκέφτηκαν, κάποιους που την σχεδίασαν και κάποιους που εκτέλεσαν αυτό το σχέδιο.
Η σημερινή ημερίδα στην Άγκυρα δίνει μια ουσιαστική και καθαρή απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
* Το 1964 στην διάρκεια των απελάσεων των Ελλήνων υπηκόων της Κωνσταντινούπολης τα αντικείμενα που θα έπαιρναν μαζί τους δεν έπρεπε να ξεπερνούν σε βάρος τα 20 κιλά και η αξία των χρημάτων, τα 20 δολάρια. Όλα τα άλλα, τα άφηναν πίσω. Τη ζωή, τους φίλους, τους συγγενείς και την όποια περιουσία τους….
