Σύμφωνα με το συγγραφέα, πέρα από τις τραγικές συνέπειες του Εμφυλίου στην οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εμφανίστηκαν στο προσκήνιο νέες ανάγκες και προτεραιότητες, την ίδια ώρα που οι κυρίαρχες αστικές μετεμφυλιακές πολιτικές δυνάμεις και συνολικά το πλέγμα εξουσίας και οι φορείς του ενέτειναν τα αδιέξοδα και εξωθούσαν το λαό στην εξαθλίωση και τη χώρα στη στασιμότητα. Μέσα σε αυτό το τοπίο ήταν που η Αριστερά έπρεπε να βρει τρόπους παρέμβασης.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η ΕΔΑ, αντλώντας στοιχεία από την ιστορική εμπειρία του ΕΑΜ και προσαρμόζοντας αυτά στη νέα περίοδο, θα επιδιώξει την πολιτική δραστηριοποίηση του εαμογενούς τμήματος του πληθυσμού, στην προοπτική μιας ευρύτερης λαϊκής συμμαχίας που θα υπερέβαινε τις περιχαρακώσεις και θα απέκλειε τον κίνδυνο περιθωριοποίησης του κόμματος. Στη νέα αυτή φάση απουσίαζε, βέβαια, η αντιστασιακή ιδεολογία ως κοινό ιδεολογικό πλαίσιο και ως βάση των συμμαχιών. Αντίθετα, τα αποτελέσματα της ήττας του Εμφυλίου και η ποικιλία των πολιτικών και κοινωνικών προσανατολισμών υπήρξαν νέα στοιχεία που ενέτειναν τη ρευστότητα και τις αντιθέσεις στο εσωτερικό της Αριστεράς. Στην προσπάθεια αυτή ανασύνταξης, η Αριστερά θα έρθει αντιμέτωπη με τις δυνάμεις του κράτους και του πλέγματος καταστολής, αλλά επιπλέον θα βρει απέναντί της και τις δυνάμεις του Κέντρου.
Στο βιβλίο οι διαδικασίες επανεμφάνισης της Αριστεράς περιγράφονται σε συνάρτηση με τις επιλογές, τις πιέσεις και τις παρεμβάσεις του κυρίαρχου συστήματος εξουσίας, τις νέες κοινωνικές δυναμικές που διαμορφώνονταν και αναζητούσαν τρόπους έκφρασης, την προηγούμενη εμπειρία που η Αριστερά είχε συσσωρεύσει κατά τη δεκαετία του 1940, καθώς και τις νέες προτεραιότητες μπροστά στις οποίες βρισκόταν. Η άμεση αναγκαιότητα οργανωτικής ανασυγκρότησης της Αριστεράς, νομιμοποίησης της παρουσίας της στο πολιτικό σκηνικό και κινητοποίησης του κόσμου της, επηρέαζε αποφασιστικά τους όποιους προσανατολισμούς. Όλα αυτά, μέσα σε ένα περιβάλλον έντονης, απροκάλυπτης και πολυεπίπεδης κρατικής τρομοκρατίας. Η πίεση αυτή δεν άφηνε ανέγγιχτες τις συνιστώσες που επρόκειτο να σχηματίσουν την ΕΔΑ, ενώ στο βιβλίο παρουσιάζονται λεπτομερειακά οι δαιδαλώδεις διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία του νέου νόμιμου κοινοβουλευτικού φορέα της Αριστεράς, όταν συγκροτήθηκε η ΕΔΑ στη βάση ενός ελάχιστου κοινού πολιτικού προγράμματος και έπειτα από αμοιβαίες υποχωρήσεις. Παράλληλα, επιχειρείται η ανίχνευση των ιστορικών προϋποθέσεων και των κοινωνικών παραγόντων που προσδιόρισαν τη φυσιογνωμία και το χαρακτήρα της ΕΔΑ από την ίδρυσή της, τον Αύγουστο του 1951, καθώς και των ορίων που η ίδια η εποχή έθετε ως προς την έκφραση των πολιτικών επιδιώξεων και την οργάνωση των αγώνων του λαού. Την ίδια στιγμή, διαφορετικές παράμετροι, που συχνά αλληλοσυγκρούονταν, καθόριζαν και την πολιτική του ΚΚΕ: η συνθήκη της παρανομίας και τα συνεχή πλήγματα στον παράνομο μηχανισμό, η ελλιπής ενημέρωση της ηγεσίας για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα αλλά και, από την άλλη, η άμεση αναγκαιότητα διευκόλυνσης της σύγκλισης των αριστερών δυνάμεων και σχηματισμού ενός νόμιμου μετώπου υπεράσπισης της δημοκρατίας. Το καθεστώς παρανομίας του ΚΚΕ από τη μία και το ειδικό βάρος του κόμματος από την άλλη, επηρέαζαν τις κινήσεις της Αριστεράς στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η υπόθεση της υποψηφιότητας των εξορίστων, η οποία προκάλεσε εντάσεις ώσπου να βρεθεί μία συμβιβαστική λύση. Οι ίδιες δυσκολίες καθιστούσαν τη μεταφορά της γραμμής του ΚΚΕ στην ΕΔΑ διαδικασία δύσκολη, πολύπλοκη και συχνά αναποτελεσματική, ενώ τη δυσχέρεια στις συνεννοήσεις ενέτεινε η ύπαρξη διαφόρων παράνομων κλιμακίων του ΚΚΕ, καθώς και το κλίμα προβοκατορολογίας που είχε επικρατήσει.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύεται επίσης ο ρόλος του Ν. Πλαστήρα στη διαμόρφωση των πολιτικών εξελίξεων και η επιλογή του να επιδιώξει την ενίσχυση της θέσης του στο εσωτερικό του Κέντρου, ταυτόχρονα με την ενσωμάτωση του χώρου αυτού στις δομές της αυταρχικής μετεμφυλιακής εξουσίας. Η κατεύθυνση αυτή συνδυαζόταν με ανοίγματα προς τα Δεξιά και με ασφυκτική πίεση προς την ΕΔΑ. Και όλα αυτά, παρά τις έντονες προσπάθειες και προτάσεις συνεργασίας της ΕΔΑ προς την ΕΠΕΚ, σε μια λογική συμπαράταξης των δημοκρατικών δυνάμεων, ενώ από την πλευρά του ΚΚΕ τις προτάσεις συνεργασίας προς την ΕΠΕΚ διαδέχονταν κατηγορίες.
Καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις αυτές διαδραμάτισαν η δολοφονία του Μπελογιάννη και των συντρόφων του και η σκηνοθετημένη ανακάλυψη των ασυρμάτων, γεγονότα που ματαίωσαν κάθε περιθώριο επικοινωνίας ανάμεσα στο Κέντρο και την Αριστερά. Ταυτόχρονα, παρουσιάζονται στο βιβλίο οι παρεμβάσεις των ΗΠΑ στο εσωτερικό της ΕΠΕΚ και ευρύτερα του Κέντρου, που σκοπό είχαν την ακύρωση των όποιων αριστερόστροφων τάσεων και την αντικομμουνιστική οχύρωση του χώρου αυτού. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά την πρωθυπουργία του Πλαστήρα, η αντικομμουνιστική ψύχωση του κράτους παρέμεινε ανέπαφη, όπως και οι κατασταλτικές δραστηριότητες.
Στο βιβλίο παρουσιάζονται ακόμα οι πρωτοβουλίες πολιτικής έκφρασης της Αριστεράς πριν την ίδρυση της ΕΔΑ (Δημοκρατική Παράταξη, Δημοκρατικός Συναγερμός), η εξέλιξη της γενικότερης στρατηγικής και της στάσης του ΣΚΕ-ΕΛΔ ως προς τις δυνατότητες συμμαχίας, οι πρωτοβουλίες στο χώρο της νεολαίας (ΕΔΝΕ).
Ο Αντώνης Αντωνίου είναι ιστορικός,
υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
