Εικοσιπέντε χρόνια έκλεισε φέτος το Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου, με μεγάλη συμμετοχή, πλούσιο πρόγραμμα, σημαντικά αφιερώματα και εκλεκτούς καλεσμένους. Από το Διαγωνιστικό, το Bραβείο της Κριτικής Επιτροπής κέρδισε επάξια η ταινία «Το Παρίσι του Σουλεϊμάν», του Μπορίς Λοζκίν, ένα γρήγορων ρυθμών ρεαλιστικό δράμα για την οδύσσεια ενός Αφρικανού μετανάστη χωρίς χαρτιά, που από 24/4 βγαίνει στις αίθουσες.
Λίγο πριν την κρίσιμη συνέντευξη για την ολοκλήρωση της αίτησης ασύλου, ο νεαρός Σουλεϊμάν (Αμπού Σανγκαρέ), από τη Γουϊνέα, οργώνει όλο το Παρίσι με ποδήλατο, ως ντελιβεράς, προσπαθώντας παράλληλα να συγκεντρώσει τα απαραίτητα έγγραφα από συμπατριώτες του, που βεβαιώνουν την πολιτική δράση στη χώρα του, επιδιώκοντας ασυλία, ως πολιτικός αντιφρονούντας. Σε ένα απομυθοποιημένο αόρατο Παρίσι, ο αγχωμένος Σουλεϊμάν περιφέρεται με φόντο τις εργατικές κατοικίες των βόρειων προαστίων, ενώ η σκέψη του διαρκώς επιστρέφει στα προβλήματα που άφησε πίσω στην πατρίδα.
Με επίκεντρο τη δύσκολη καθημερινότητα του πρωταγωνιστή αναδεικνύονται οι άθλιες συνθήκες διαμονής και εκμετάλλευσης των μεταναστών στην Ευρώπη. Στα χνάρια της ρεαλιστικής αμεσότητας των Νταρντέν, η κάμερα ακολουθεί στενά τον πρωταγωνιστή, στους γοργούς ρυθμούς του ποδηλάτου, ώστε ο θεατής να ταυτιστεί με την ένταση και τα δεινά του.
Ο σκηνοθέτης Μπορίς Λοζκίν, συνοδευόμενος από τον ερασιτέχνη ηθοποιό Αμπού Σανγκαρέ, παρευρέθηκε στην Αθήνα και εξήγησε πως στόχευε να αναδείξει τα προβλήματα των μεταναστών, παρουσιάζοντας ένα Παρίσι διαφορετικό, από αυτό που γνωρίζουν οι τουρίστες. Στη θερμή συζήτηση που επακολούθησε, με τη συμμετοχή Αφρικανών μεταναστών στην Ελλάδα, ο Λοζκίν αναφέρθηκε στην πραγματική πολύχρονη περιπέτεια του Σανγκαρέ, μέχρι να αποκτήσει ασυλία, καταφέρνοντας ενδιάμεσα να γίνει μηχανικός αυτοκινήτων και να γυρίσει αυτή την ταινία, που αποθεώθηκε στις Κάννες κερδίζοντας διακρίσεις. Υποστηρίζοντας πως δεν ήθελε την ηθική διάσταση του στρατευμένου σινεμά, ο Λοζκίν τόνισε πως το σενάριο διαμορφώθηκε μέσα από πραγματικές ιστορίες μεταναστών, επιλέγοντας την περίπτωση ενός ανθρώπου που ζητάει άσυλο με ψεύτικη ιστορία, ώστε να μη γίνει διάκριση ανάμεσα σε καλούς πολιτικούς μετανάστες και σε κακούς οικονομικούς, που πρέπει να απελαθούν. Ο Αμπού Σανγκαρέ, αφού χαιρέτησε τους παρόντες στην προβολή Προέδρους των αφρικανικών κοινοτήτων στη χώρα μας, ανέφερε πως «η ιστορία του Σουλεϊμάν είναι η κοινή ιστορία και όσων μεταναστών βρίσκονται στην Ελλάδα».
Στο Διαγωνιστικό ξεχώρισε η ταινία «Ασυνήθιστες φίλες» της Πατρισιά Μαζουί, που βγαίνει από 10/4 στις αίθουσες, για την συνάντηση και τη λυτρωτική φιλία δυο γυναικών από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, που γνωρίζονται στο επισκεπτήριο μιας φυλακής. Πρώην χορεύτρια η καλοβαλμένη 65άρα αστή Αλμά (Ιζαμπέλ Υπέρ) γνωρίζεται στη φυλακή, όπου κρατείται ο νευρολόγος σύζυγός της, με την Αλγερινής καταγωγής 35άρα Μινά (Χαφσία Χερζί), με σύζυγο επίσης έγκλειστο εκεί. Η καλόκαρδη Αλμά προτείνει στην Μινά, που διαμένει σε άλλη πόλη, να την φιλοξενήσει με τα παιδιά της στο μεγάλο αρχοντικό όπου κατοικεί πλέον μοναχή, ώστε να βρίσκεται πιο κοντά στη φυλακή. Μέσα από την ιδιαίτερη σχέση αλληλεγγύης ανάμεσα στις δυο αυτές γυναίκες, αποκαλύπτεται το προσωπικό αδιέξοδο κάθε μιας και ενθαρρύνονται να αποτολμήσουν δραστική χειραφέτηση, ανακαλώντας τη φιλική σχέση δυο γυναικών, στο «Ανάμεσα σε δύο κόσμους» (2022/Εμανουέλ Καρέρ).
Μοντέζ αρχικά της Ανιές Βαρντά, η Μαζουί σκηνοθετεί μια ιστορία με γυναίκες, περιορίζοντας την παρουσία αντρών, ενώ διερευνά την αναπάντεχη σύζευξη δυο διαφορετικών κόσμων, σε μια ταινία γεμάτη όμορφα χρώματα και αξιόλογες ερμηνείες. Τα απροσπέλαστα ταξικά και ρατσιστικά στερεότυπα υπογραμμίζονται στη βραδιά που οι μπουρζουάδες φίλοι της Αλμά υποβιβάζουν την Αλγερινής καταγωγής φιλοξενούμενή της. Με ευκαιρία και μια άλλη θεατρική παράσταση στην οποία συμμετείχε παράλληλα με το φεστιβάλ, η παρουσία της απαστράπτουσας Ιζαμπέλ Υπέρ στην Αθήνα, σε μια κατάμεστη από κόσμο αίθουσα, έγινε το κοσμικό γεγονός της διοργάνωσης.
Στο τμήμα Πανόραμα επικράτησαν σημαντικά δράματα κοινωνικών αιχμών, όπως το «Παίζοντας με τη φωτιά», των Ντελφίν και Μυριέλ Κουλέν, όπου στο παραμεθόριο Μετς, στα σύνορα Βελγίου-Γερμανίας, ένας χήρος σιδηροδρομικός υπάλληλος που μεγάλωσε μοναχός τα δυο αγόρια του, διαπιστώνει έντρομος πως ο μεγαλύτερος, έχοντας μπλέξει με νεοναζιστικές οργανώσεις, συμμετέχει σε τάγματα εφόδου και τον περιθάλπει άγρια δαρμένο σε συμπλοκές με αντιφασιστές, αγνοώντας πως έχει ήδη μετατραπεί σε στυγνό μαχαιροβγάλτη. Πλαισιωμένη από εξαιρετικές ερμηνείες, αυτή η δυνατή ιστορία για την επάνοδο του νεοναζισμού στη Γαλλία επικεντρώνεται στην αρμονική αρχικά σχέση μεταξύ πατέρα-γιών, κορυφώνοντας τη συγκίνηση με τη συνταρακτική κατάθεση του πατέρα στη δική μετά από ένα φονικό, αναδεικνύοντας την τραγικότητα του πατέρα ενός δολοφόνου.
Εντυπωσίασε και η βέλγικη νεό-νουάρ «Μεγάλη Νύχτα», του Μισέλ Μπλανσάρ, με αναφορά στις επίκαιρες και πάλι βαναυσότητες της αστυνομικής βίας –μετά τη δολοφονία του Τζόρτζ Φλόιντ- σε μια ταινία γεμάτη καταιγιστική δράση και άφθονο κυνηγητό, όταν ένας αφρικανικής καταγωγής νεαρός κλειδαράς εκβιάζεται από έναν μαφιόζο, κατά τη διάρκεια μιας εφιαλτικής νύχτας στις Βρυξέλλες, που φλέγονται από αντιρατσιστικές διαδηλώσεις.
Στο Πανόραμα ξεχώρισε η πρωτότυπη μαύρη κωμωδία με μακάβριες αντιεξουσιαστικές πινελιές «Ως εδώ και μην παρέκει», του Γκυστάβ Κερβέρν.
Μετά την κηδεία του 50άρη μονάκριβου γιου της, η ανυπότακτη 70άρα χήρα Εμιλί (Γιολάντ Μορό) μένει άστεγη, καθώς τη διαμονή της σε γηροκομείο πλήρωνε ο γιος της. Αποφασισμένη να το σκάσει μακριά, η Εμιλί σκαρώνει μεγαλόπνοο σχέδιο: κηρύσσει πόλεμο εναντίον όσων την είχαν κακομεταχειριστεί και ξεκινά απροσδόκητες επισκέψεις σε γερασμένους συμμαθητές που την εκφόβιζαν, άκαρδους νοικάρηδες και πρώην αφεντικά που την είχαν απολύσει. Συναντώντας την νεαρή καλόκαρδη καθαρίστρια του γηροκομείου Λιντά (Λορ Καλαμί), συνεχίζουν μαζί αυτή τη χειραφετική περιπέτεια αυτοδικίας. Οι δυο τους γίνονται ένα τρελό αντικομφορμιστικό ντουέτο παρανόμων, ενός κωμικού «Θέλμα και Λουίζ», που καταζητούνται από δυο ταλαίπωρους αστυνομικούς, έναν νεαρό και μια σαραντάρα, αλκοολικούς και αποσυντονισμένους, από ένα παρελθόν που τους στοιχειώνει. Με αναρχικά συνθήματα ενάντια στην ιδιοκτησία, αντικομφορμιστική διάθεση και άφθονο μαύρο χιούμορ, ο Κερβέρν αγκαλιάζει το επίκαιρο κοινωνικό κίνημα του «MeToo» με μια απολαυστική ταινία που δεν αφήνει τίποτα ασχολίαστο, ακρίβεια, ρατσισμό, εργασιακή εκμετάλλευση και μισογυνισμό, ενάντια σε εκφοβισμό και σεξουαλική κακοποίηση, στοχεύοντας να καταδείξει ότι όσο παλιό κι αν είναι το τραύμα, μοναδική οδός λύτρωσης παραμένει η αποκάλυψή του για να αποδοθεί δικαιοσύνη.
Γέμισε αφρικανικά αρώματα και χρώματα η φετινή επετειακή διοργάνωση με το αφιέρωμα στην Ταινιοθήκη της Αφρικής. Από τις τέσσερις σημαντικές ταινίες που προβλήθηκαν, ξεχώρισε η πρωτοποριακή πολιτική ταινία «Εθνικότητα: Μετανάστης» (1976/Σίντνεϊ Σοκονά), στην οποία πρωταγωνιστεί ο ίδιος ο σκηνοθέτης, σημαντική φιγούρα της μεταναστευτικής διανόησης στο περιοδικό «Καγιέ ντι Σινεμά», εδώ στο ρόλο του Αφρικανού μετανάστη που συνδέει ρατσισμό και εκμετάλλευση με την αποικιοκρατία, αποκαλύπτοντας τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των συμπατριωτών του σε τρώγλες, στο βόρειο Παρίσι. Στο μεταίχμιο ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, η ταινία αποτελεί πρωτότυπο δείγμα σινεμά-βεριτέ, με ερασιτέχνες ηθοποιούς, φτιαγμένη από μετανάστη για μετανάστες και καταγράφει το κλίμα αλληλεγγύης και τις πραγματικές αγωνιστικές διεκδικήσεις τους, με τη μαζική απεργία ενοικίων, για είκοσι μήνες, καταφέρνοντας να μεταφερθούν όλοι μαζί στις νέες εστίες στέγασης.
Στη συζήτηση μετά την προβολή με την Διευθύντρια της Σινεματέκ Αφρίκ, επισημάνθηκαν διαφορές και ομοιότητες με το «Το Παρίσι του Σουλεϊμάν», με καίριο το γεγονός ότι σε μια παλιότερη εκρηκτική εποχή, ήταν έντονη η διάσταση αλληλεγγύης και συλλογικής αγωνιστικής διεκδίκησης μεταξύ των μεταναστών, ενώ σήμερα καταγράφεται μια εξατομικευμένη πορεία, σε μια κοινωνία-ζούγκλα, σημείο των καιρών.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, [email protected]
INFO
Τριήμερο αφιέρωμα «Θησαυροί Ταινιοθηκών» διοργανώνεται 11-13/4/2025 στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, με πρόσφατα αποκατεστημένα κινηματογραφικά αριστουργήματα από τις Ταινιοθήκες Μπολόνιας, Ελβετίας, Πορτογαλίας και Σερβίας. Πληροφορίες: www.tainiothiki.gr
