Ο Ερντογάν πιο αποφασισμένος, απρόβλεπτος και επιθετικός
Του Σπύρου Παναγιώτου
Ο Ερντογάν έχει στρατηγική και σχέδιο. Το είχε πριν το δημοψήφισμα, το έχει και μετά. Η διάσωσή του από το πραξικόπημα του περασμένου καλοκαιριού, γεγονός που εν πολλοίς τον οδήγησε και στην επιλογή του δημοψηφίσματος, όχι μόνο δεν κλόνισε το σχέδιο του αλλά επιτάχυνε την εφαρμογή του. Η συγκέντρωση υπερεξουσιών στο πρόσωπο του, ο ιδιόμορφος συνδυασμός σουλτανοποίησης και ισλαμοποίησης της Τουρκίας αποτελεί το βασικό όχημα των επιλογών του. Το άνοιγμα στους Γκρίζους Λύκους και οι αναφορές στους «γκιαούρηδες» δείχνουν επιδιώξεις για μια ακραία πολιτική στην εσωτερική και εξωτερική σκηνή.
Οι οφθαλμοφανείς ανακολουθίες των χειρισμών του, οι συνεχείς ελιγμοί εκμετάλλευσης της κάθε χωριστής στιγμής, μπορεί να τον ανέδειξαν σε απρόβλεπτο ή και «εκνευριστικό» εταίρο, καθόλου όμως δεν τον εμπόδισαν να προχωρήσει τα σχέδιά του, να εκβιάζει λύσεις προς όφελός του, να γίνεται αποδεκτός (έστω προσωρινά), να κερδίζει χρόνο και από τους δύο κύριους συνομιλητές του, Τραμπ και Πούτιν.
Με αυτή την έννοια, ακόμα και αν περίμενε ένα καλύτερο εκλογικό αποτέλεσμα, τίποτα δεν θα τον εμποδίσει να προχωρήσει με βάση τον αρχικό του σχεδιασμό. Ίσως πιο αποφασιστικά και πιο αυταρχικά από την περίπτωση που είχε εξασφαλίσει πιο ευρεία πλειοψηφία. Άλλωστε έχει περάσει, ίσως μάλιστα ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει στο μέλλον, και χειρότερα.
Με αυτήν την έννοια οι φωνές στο εσωτερικό της χώρας του και στην Ε.Ε. ότι εξασφάλισε μια οριακή νίκη στηριγμένος στη βία, στην ανελευθερία, στη φυλάκιση δημοσιογράφων και πολιτικών του αντιπάλων, ακόμα και στη νοθεία, όσο και αν είναι αληθινές, δεν αναιρούν το γεγονός ότι η δύσκολη, οριακή και θολή εκλογική νίκη είναι πια γεγονός. Η ταυτόχρονη αναγνώρισή της από Ρωσία και ΗΠΑ, αν δεν αλλάξει κάτι στο άμεσο μέλλον, αποτελεί ισχυρότατο σταθεροποιητικό και νομιμοποιητικό παράγοντα της εξουσίας του, και αυτό είναι που μετρά.
Ευκαιρίες και δεδομένα
Ο Ερντογάν στηρίζει το σχέδιο του σε ευκαιρίες και δεδομένα. Για να το πούμε ακόμα καλύτερα, επιχειρεί να μετατρέψει τα δεδομένα σε ευκαιρίες. Γνωρίζει ότι το σχέδιο ανατίναξης χωρών και επαναχάραξης των συνόρων στη Μέση Ανατολή είναι σε πλήρη εξέλιξη και πως συμπεριλαμβάνει και την ίδια την Τουρκία. Γνωρίζει, ακόμα, ότι στην περιοχή συγκρούονται δύο ισχυρές δυνάμεις, σήμερα δια αντιπροσώπων, χωρίς τίποτα να αποκλείει ακόμα και την απευθείας σύρραξη μεταξύ τους αν δεν βρεθεί ένας ικανοποιητικός συμβιβασμός. Γνωρίζει, τέλος, ότι και στις δύο χώρες λειτουργούν δυνάμεις, ενίοτε με περισσότερη ισχύ από τους νόμιμους ηγέτες τους, που θα ήθελαν να οδηγήσουν την αντιπαράθεση στα άκρα. Με όλα αυτά τα δεδομένα και αντί να επιλέξει μια οδό «συμβιβασμού» και διάσωσης εκείνου που θα μπορούσε να διασωθεί, επιλέγει μια στάση ενεργούς εμπλοκής και διεκδίκησης. Αμφισβητεί συνολικά τη Συνθήκη της Λωζάννης και διεκδικεί μερίδιο στη μοιρασιά. –Στηρίζεται στο οικονομικό θαύμα που έχει ήδη πετύχει – μέλος του G20 – εκτιμώντας ότι η τρέχουσα οικονομική κάμψη της χώρας του είναι συγκυριακή και σε κάθε περίπτωση όχι ανησυχητική. Στηρίζεται στο μέγεθος της αγοράς που διαθέτει αλλά και στην κρίσιμη γεωπολιτική θέση της χώρας του. Αναφέρεται στα εκατοντάδες εκατομμύρια των σουνιτών στις υπό διάλυση περιοχές και προσδοκά να αποκτήσει κύρος και διεθνή δύναμη ως εκπρόσωπος και ηγέτης τους.
Παράλληλα αξιολογεί την Ευρώπη ως δύναμη υπό κατάρρευση και αδιαφορεί για τους εκβιασμούς της σχετικά με τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Γνωρίζει ότι, πέρα από τις κραυγές της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, ούτε η Γερμανία ούτε καμία άλλη μεγάλη χώρα της Ε.Ε. επιθυμεί να διακόψει εμπορικές σχέσεις με την Τουρκία. Η Αγγλία, αμέσως μετά το ξεκίνημα των διαδικασιών για το Brexit, έσπευσε να κλείσει διμερή, εμπορική και στρατιωτική, συμφωνία με την Τουρκία. Άλλωστε απειλώντας την Ε.Ε. με απελευθέρωση των μεταναστευτικών ροών, ο Ερντογάν, εκτιμά πως διαθέτει ισχυρά όπλα, ικανά να αποδόσουν συμφέροντες συμβιβασμούς.
Έτσι στρέφει αποκλειστικά το ενδιαφέρον του στην εκμετάλλευση των αντιθέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Ανεξάρτητα από τις αποτυχίες του στα πεδία των μαχών στη Συρία, αξιοποιεί στο έπακρο το γεγονός ότι είναι χρήσιμος, αν όχι απαραίτητος, παράγοντας και για τους δυο στην περιοχή. Γνωρίζει ότι τα συμφέροντα της χώρας του είναι πιο κοντινά στο σχέδιο των ΗΠΑ για εξάρθρωση του σιϊτικού τόξου, Ιράν, Ιράκ, Συρία, Λίβανος, Χεζμπολά, και εκβιάζει για την επιτάχυνσή του.
Την ίδια στιγμή δείχνει έτοιμος να αλλάξει ανά πάσα στιγμή στρατόπεδο, αν αυτό τον φέρνει πιο κοντά στους στρατηγικούς του στόχους. Παραδόξως, και ίσως προσωρινά, αντί να απομονώνεται κερδίζει χώρο και χρόνο και από τις ΗΠΑ και από τη Ρωσία.
Αν αυτή η πολιτική έχει μέχρι σήμερα αποτελέσματα γιατί να θεωρήσει κάποιος ότι θα την εγκαταλείψει μπροστά σε ένα «άσχημο» εκλογικό αποτέλεσμα;
Ο πραγματικός κίνδυνος είναι η περίπτωση που ΗΠΑ και Ρωσία καταφέρουν έναν συμβιβασμό στην περιοχή που δεν θα τον έχει ανάγκη. Όσο αυτό αργεί ο Ερντογάν έχει κάθε λόγο να επιταχύνει την πολιτική του. Άλλωστε γνωρίζει ότι δεν παίζει απλά τη ζωή του αλλά και την υπόσταση της χώρας του. Και σε αυτό τον τομέα υπερτερεί των εσωτερικών του αντιπάλων. Με το αριστερό HDP αποδεκατισμένο και την ηγεσία του στη φυλακή, με τους Κούρδους εγκλωβισμένους στην ίδια διελκυστίνδα της αντιπαράθεσης ΗΠΑ – Ρωσίας και την ηγεσία των κεμαλιστών να ποντάρει στην εσωτερική και διεθνή καταγγελία της νοθείας στο δημοψήφισμα, ανίκανη όμως να αντιδράσει μπροστά στην υιοθέτηση στοιχείων της εθνικιστικής του ρητορικής, ο Ερντογάν επενδύει στο ό,τι μπορεί να υπερβεί τις δυσκολίες.
Με τη ματιά στραμμένη και δυτικά
Τα νεο-οθωμανικά όνειρα του Ερντογάν έχουν και ιστορικό βάθος και υλική βάση. Δεν περιορίζονται στη λαϊκή υποστήριξη αποκλειστικά από το ποσοστό των ψηφοφόρων του «ΝΑΙ». Το κυριότερο δεν περιορίζονται αποκλειστικά στα νότια και ανατολικά σύνορα της χώρας. Ο Ερντογάν βλέπει σαν ευκαιρία την αποσταθεροποίηση όλης της περιοχής. Έχει τη ματιά του στραμμένη στην Ευρώπη και αξιολογεί τις αδυναμίες και τους κλυδωνισμούς της. Κοιτάζει και προς τα Βαλκάνια όπου υποδαυλίζει εθνικιστικούς ανταγωνισμούς αναζητώντας ρόλο.
Και βέβαια δεν χάνει το ενδιαφέρον του για ολόκληρο τον άξονα Θράκη – Αιγαίο – Κύπρος. Τα στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας, οικονομικά και ασφάλειας, συνδέονται με τον έλεγχο ολόκληρης αυτής της περιοχής. Η γεωπολιτική της θέση και κατ’ επέκταση ο διεθνής της ρόλος αναβαθμίζεται με την ανατροπή της σημερινής κατάστασης. Και όσο η περιπέτεια στα ανατολικά σύνορα θα συνεχίζεται τόσο η σπουδαιότητα κατάκτησης θέσεων στα δυτικά θα γίνεται επιτακτική. Αυτός είναι ο λόγος που το καθεστώς Ερντογάν θεωρεί κάθε μικρή παραχώρηση ανατολικά δεδομένη και προχωρά σε νέες απαιτήσεις κλιμακώνοντας τις προκλήσεις προς τα δυτικά.
Αυτός ο κίνδυνος είναι και το πραγματικό ζητούμενο στην όλη υπόθεση. Η σταδιακή δηλαδή εμπλοκή της χώρας μας, με απροετοίμαστο τον λαϊκό παράγοντα, μπροστά στην πιθανότητα μια μικρής ή μεγάλης αντιπαράθεσης.
Η υπεράσπιση της ειρήνης δεν είναι έννοια ανταγωνιστική, ασύμβατη με την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας στην επικράτεια της χώρας. Ούτε το ένα ούτε το άλλο υποστηρίζεται με εθελόδουλες προσεγγίσεις. Η ειρήνη δεν εξασφαλίζεται με πολιτικές «εξευμενισμού του θηρίου» και υπεράσπισης της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας, ούτε με τις πολεμοκάπηλες φωνές του υπουργού Άμυνας. Αυτά αποτελούν οριστικά παρελθόν και μάλιστα απόλυτα αποτυχημένο. Πολύ περισσότερο δεν υποστηρίζεται με την εθελόδουλη παροχή εξυπηρετήσεων, στη Σούδα και αλλού, στους εμπρηστές του πολέμου στην περιοχή.
Οι φωνές που «ονειρεύονται» ευκαιρίες, άλλοτε από τις ΗΠΑ άλλοτε από την Ε.Ε., και αναβάθμιση της Ελλάδας με όχημα τη δήθεν σταθερότητα σε αντίθεση με τους «αλλοπρόσαλλους ελιγμούς» Ερντογάν διαψεύδονται εκκωφαντικά από τη στάση και των ΗΠΑ και της Ε.Ε. Ουσιαστικά, έστω και αθέλητα, συναντιούνται με τις απόψεις που θέλουν τον Ερντογάν ανίσχυρο και ηττημένο πολιτικά σαν συνέπεια του «διχασμού» που ανέδειξε το τουρκικό δημοψήφισμα. Τα όσα διαδραματίζονται αυτές τις ώρες στην Κύπρο, με τη σιωπή όλων των Δυτικών, δείχνουν τις τάσεις.
Άλλωστε οι υποτακτικοί και «δεδομένοι», ιστορικά δεν είχαν τύχη…
