του Γιώργου Κυριακού
Οι εκλογές στην Αλβανία διεξάγονται αύριο σε κλίμα πόλωσης και διλημμάτων, καθώς οι συνθήκες της πανδημίας ενέτειναν τα εθνικά, οικονομικά και θεσμικά-πολιτειακά αδιέξοδα. Μερικά γεγονότα ενδεικτικά της οξύτητας της προεκλογικής αντιπαράθεσης:
- Πυροβολισμοί κατά εκλογικών γραφείων του Δημοκρατικού Κόμματος (αντιπολίτευση) στην Καβάγια, συγκρούσεις οπαδών στο Ελμπασάν, δολοφονία στελέχους του (κυβερνώντος) Σοσιαλιστικού Κόμματος και τραυματισμοί, εμπρηστικές ανακοινώσεις, καταγγελίες για εξαγορά ψήφων.
- Κυβερνητικές κατηγορίες προς την αντιπολίτευση, με αφορμή την απεργία στο αεροδρόμιο των Τιράνων, για… φιλορωσικό σαμποτάζ εις βάρος της ΝΑΤΟϊκής άσκησης «Defender Europe 21».
- Αποκαλύψεις για ταχύρρυθμες νομιμοποιήσεις 100.000 παράνομων ιδιοκτησιών στο Κτηματολόγιο.
- Επιβολή καραντίνας 14 ημερών, 5 μέρες πριν τις εκλογές, για τους εισερχόμενους ψηφοφόρους στην Αλβανία, με πρόσχημα την αποτροπή διάδοσης του ιού στις διακοπές του Πάσχα (που ξεκινούν… 20 μέρες μετά).
- Αποκάλυψη διαρροής, προς όφελος του Σοσιαλιστικού Κόμματος του πρωθυπουργού Έντι Ράμα, προσωπικών δεδομένων χιλιάδων πολιτών από την εθνική πλατφόρμα e-albania.
Κατά τα άλλα, η «καταπολέμηση της εγκληματικότητας και της διαφθοράς» είναι η κουβέντα-ψωμοτύρι για την προώθηση της διαδικασίας ένταξης της Αλβανίας στην Ε.Ε. Η αμερικανική πρεσβεία, ο ΟΑΣΕ, η «Φωνή της Αμερικής», ο μόνιμος αντιπρόσωπος («πρέσβης») της Ε.Ε., ευρωπαϊκές εφημερίδες κ.ά. έχουν παρέμβει ζητώντας «αδιάβλητες εκλογές». Οι εκ Δύσεως πιέσεις φανερώνουν την αναζήτηση πόλου αρεστού, σε μια φάση που η Αλβανία φλερτάρει επικίνδυνα με την Τουρκία. Δύση ή Τουρκία;
Εθνικά ζητήματα και διλήμματα
Στις εκλογές «παίζουν» όμως και θέματα που αφορούν περιοχές οι οποίες βρίσκονται εκτός του αλβανικού κράτους: α) Εκδοχές ένωσης του Κοσόβου με την Αλβανία στα πλαίσια της Ε.Ε., παρόλο που η συμφωνία της Ουάσιγκτον απαγορεύει ρητά την ενσωμάτωση. Το κόμμα «Αυτοδιάθεση» του Κοσοβάρου πρωθυπουργού συμμετέχει στις αλβανικές εκλογές με 3 υποψηφίους. β) Προώθηση της ιδέας του συνομοσπονδισμού στη Βόρεια «Μακεδονία», με στόχο την αυτονομία του αλβανικού παράγοντα. γ) Έλεγχος των αλβανικών μειονοτήτων στη Σερβία και στο Μαυροβούνιο. δ) Ένας μακρύς κατάλογος ζητημάτων με την Ελλάδα: ΑΟΖ, ελληνική μειονότητα, τσάμικο ζήτημα.
Στο φόντο αυτό, η Τουρκία υποδαυλίζει αλυτρωτικές διαθέσεις στοχεύοντας στη διακριτική ένωση των μουσουλμάνων στα Βαλκάνια. Η Ε.Ε., από την άλλη, χρηματοδοτεί την οικονομική αποικιοποίηση της χώρας με στόχο την ένταξη, ενώ οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, επενδύοντας στην αντιρωσική επίθεση, επιδιώκουν να απομακρύνουν την Αλβανία από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του Ερντογάν.
Η μικρή Τουρκία των Βαλκανίων
Η Τουρκία έχει διεισδύσει παντού στην Αλβανία: στα θρησκευτικά ιδρύματα, στην εκπαίδευση, στην υγεία, στην οικονομία, στον στρατό, στην εξωτερική πολιτική. Παρεμβαίνει στην οργάνωση του στρατού με παροχές πολεμικού υλικού, υποδομών, καθώς και στον τομέα της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Ανοικοδόμησε τη ναυτική βάση Πασαλιμάνι στην Αυλώνα, με μόνιμο προσωπικό υποδοχής φρεγατών και υποβρυχίων, στα πλαίσια επέκτασης της «Γαλάζιας Πατρίδας». Ο θρησκευτικός παράγοντας λειτουργεί ως διαμεσολαβητικός κρίκος σε μια σαλαφιστική ερντογανοποίηση. Εκπαιδευτικά ιδρύματα, τζαμιά, κολέγια έχουν μετατραπεί σε υποδομές τουρκικών συμφερόντων. Ενδεικτικό γεγονός ήταν η κάλυψη με πάνελ του αγάλματος του εθνικού ήρωα Γεωργίου Καστριώτη – Σκεντέρμπεη από τον Δήμο Τιράνων πριν 4 χρόνια, για να πραγματοποιηθεί «απρόσκοπτα» η δημόσια τέλεση του Κουρμπάν Μπαϊραμιού! Η Αλβανία είναι μέλος του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης από το 1992.
Ο επιφανής διανοούμενος Λ. Ράμα, πρώην πρεσβευτής σε ευρωπαϊκές χώρες και στην UNESCO, έχει καταγγείλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την ενίσχυση του Τζιχάντ. Από την Αλβανία πολέμησαν μαχητές στη Συρία, ενώ η ΜΙΤ, στο πλαίσιο των εκκαθαρίσεων Γκιουλενιστών, έχει προβεί σε παρεμβάσεις που θίγουν την κυριαρχία του αλβανικού κράτους. Από τον εκλογικό συνασπισμό ΑΒΕΟΚ, ο πολυπράγμων Γιατζέντζι επιδιώκει την εισαγωγή θρησκευτικών στο σχολείο, την απελευθέρωση των ισλαμιστών κρατουμένων και την επαναφορά στις αντιδυτικές παραδόσεις: «Η Αλβανία πρέπει να γίνει ένα δεύτερο Ντουμπάι, Σιγκαπούρη ή Μαλαισία», λέει…
Η Τουρκία επενδύει στην υγεία με νοσοκομεία και χορηγεί τα κινέζικα εμβόλια κατά του κορωνοϊού. Για την ελίτ, η Τουρκία, είναι ο προορισμός νοσηλείας, ενώ εμβληματική ήταν η υπόσχεση για την οικοδόμηση 500 κατοικιών μετά τους περσινούς σεισμούς. Η Αλβανία τηρεί τις οδηγίες της Τουρκίας για την αμφισβήτηση της συμφωνίας ΑΟΖ και προωθεί το τσάμικο ζήτημα. Για κάθε επόμενη κίνηση της χώρας, η συνάντηση Ράμα-Ερντογάν είναι όρος πολιτικής ύπαρξης.
Εξάρτημα των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-Ε.Ε.
Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ διαμέσου ΝΑΤΟ είναι θεμέλιος παράγοντας εκσυγχρονισμού στην στρατιωτική εκπαίδευση, προσανατολισμών και παροχής πολεμικού υλικού. Ο αλβανικός στρατός πήρε μέρος σε διεθνείς αποστολές και μετέχει στη Ν.Α. πτέρυγα του ΝΑΤΟ. «Η Αλβανία θα γίνει η πρωτεύουσα των Βαλκανίων για τις βάσεις των ΗΠΑ», έγραφε πρόσφατο δημοσίευμα. Για 3 μήνες έχει προγραμματιστεί η μεγαλύτερη στρατιωτική άσκηση (Defender Europe 21) στην ιστορία του μεταπολιτευτικού αλβανικού κράτους, με συμμετοχή χωρών από τα Βαλκάνια και τον Εύξεινο Πόντο.
Η ένταξη στην Ε.Ε. της Ν.Α. Ευρώπης, όπως αποκαλούνται από τους Δυτικούς τα Βαλκάνια, προϋποθέτει: α) αναδιοργάνωση του κράτους, β) καταπολέμηση της διαφθοράς και της εγκληματικότητας, γ) προώθηση οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Η χώρα γίνεται μόνιμο εξάρτημα, ενώ η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να ενσωματώσει θεσμούς «ασφάλειας» δίνει δυνατότητες υφαρπαγής κονδυλίων, πλουτισμού και εφαρμογής μέτρων σε βάρος του λαού. Η Ε.Ε. εφαρμόζει την τακτική της νουθεσίας, χρησιμοποιώντας ως ενδιάμεσο την Ελλάδα των «χαμηλών τόνων», για να προωθήσει την ένταξη της Αλβανίας.
Οικονομία σε διλήμματα
Η Αλβανία χρηματοδοτείται λοιπόν από την Ε.Ε. με στόχο την ένταξή της, ενώ «τρέχουν» και προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας με την Ελλάδα. Η αλβανική οικονομία βασίζεται στις υπηρεσίες και στις εξορύξεις: πετρέλαιο, ορυκτά, βασικά μέταλλα και εξαγώγιμα (όπως το χρώμιο). Ο τουρισμός είχε μια διακριτή αύξηση, ενώ ανακόπηκε η μετανάστευση, που συντηρεί με εμβάσματα την αλβανική κοινωνία (60% οι τάσεις μετανάστευσης από τη χώρα). Το ξεπούλημα των υποδομών (ΣΔΙΤ) αφορά μεταφορές, παραγωγή και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας, επεξεργασία και διανομή ύδατος, διαχείριση λυμάτων και απορριμμάτων, έργα αποστράγγισης και άρδευσης, τηλεπικοινωνίες, εκπαίδευση, υγεία, τουρισμό, πολιτισμό και αθλήματα, υποδομή φυλακών, ανακύκλωση κ.ά. Οι Ειδικές Οικονομικές Ζώνες σε τρεις περιοχές με προνομιακό καθεστώς φοροαπαλλαγών και εκμετάλλευση έναντι πινακίου φακής συμπληρώνουν το «πρότυπο για την ενσωμάτωση»…
Η έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του 2019 αναφέρει τα εξής αρνητικά σημεία για την αλβανική οικονομία: α) διαφθορά και οργανωμένο έγκλημα, β) ελλιπής προστασία της ιδιοκτησίας, γ) έλλειψη ανεξαρτησίας στη Δικαιοσύνη, δ) περιορισμένο μέγεθος αγοράς, ε) ανεπάρκειες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, στ) ελλείψεις στις οδικές και σιδηροδρομικές υποδομές, ζ) μη εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους, η) παθογένειες στην επιχειρηματικότητα. Τα θετικά σημεία, σύμφωνα πάντα με την ίδια έκθεση, είναι: α) ευελιξία στην οργάνωση της αγοράς εργασίας, και β) χαμηλό κόστος του καταρτισμένου εργατικού δυναμικού. Στους οικονομικούς προσανατολισμούς ξεχωρίζουν οι ΒΑΠΕ και τα σκανδαλώδη σχέδια ανάπλασης περιοχών για την εγκατάσταση τουριστικών υποδομών, όπως στην περίπτωση της Χιμάρας. Η πολιτική Ράμα μεγέθυνε την πολιτική Μπερίσα: προωθήσεις ημετέρων για την καταπάτηση ιδιωτικής και δημόσιας γης, και καταστροφή του περιβάλλοντος. Απομένει η παράνομη οικονομία και η διακίνηση ναρκωτικών, με οριζόντια και κάθετα δίκτυα, όπως αναφέρουν διεθνείς οργανισμοί.
Από την άλλη, εξυπακούεται η διαρκής χρηματοδότηση και οι επενδύσεις της Τουρκίας στο εμπόριο, στο τραπεζικό σύστημα, σε υδροηλεκτρικούς σταθμούς, στη χαλυβουργία, στις τηλεπικοινωνίες. Ο Ερντογάν έχοντας επενδύσει, όπως ανέφερε, 3 δισεκατομμύρια ευρώ στην Αλβανία, δήλωσε: «Δεν ξέρω πόσες επενδύσεις έχουν φτάσει από την Ε.Ε., αλλά οι δικές μας δεν θα σταματήσουν»…
Οι πολιτικοί σχηματισμοί
Στη χώρα κυριαρχούν το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το Δημοκρατικό Κόμμα, και τρίτο το LSI (Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Ενσωμάτωση) του προέδρου της χώρας Ιλίρ Μέτα. Δεν έχουν ουσιαστικές διαφορές και μετατοπίζονται εύκολα στις θέσεις τους. Ο σημερινός πρωθυπουργός Ράμα με τους συνομηλίκους του ανήκει σε μια φουρνιά «σοσιαλιστών» που παραμέρισαν όσους διατηρούσαν κάποιες αποστάσεις από τον αμερικανικό σχεδιασμό, όντας «σπουδαγμένοι» σε οργάνωση του ιδρύματος Σόρος. Κατηγορώντας την αναλγησία της Ε.Ε. που δεν εξασφάλισε μαζικό εμβολιασμό, έστεψε την προεκλογική του εκστρατεία με τη συνοδεία Τούρκου υπουργού, υπερθεματίζοντας της τουρκικής υποστήριξης τόσο για το κινέζικο εμβόλιο που παρέχει όσο και για το χτίσιμο νοσοκομείου στο Φίερ, που κοσμείται με τουρκική κι αλβανική σημαία. Στα εγκαίνια είπε ότι συμβολίζει «τον ήλιο που ανατέλλει ξανά στην Αλβανία»… Το 2013 είχε υποσχεθεί 300.000 θέσεις εργασίας, καθώς και την καταπολέμηση του εγκλήματος και της διαφθοράς. Τα σκάνδαλα και η εγκληματικότητα όμως κορυφώθηκαν, και το 2017 απομάκρυνε τον εμπλεκόμενο υπουργό του Σαϊμίρ Ταχίρι, ενώ ενέτεινε τις πιέσεις προς τον αντιπολιτευόμενο Τύπο.
Από την άλλη ο επικεφαλής του Δημοκρατικού Κόμματος Λουλζίμ Μπάσα, άνθρωπος του Μπερίσα (ο οποίος υποτίθεται ότι έχει αποσυρθεί), θέτει το δίλημμα μεταξύ της Ε.Ε. και της Τουρκίας –έμμεσα– και υπερθεματίζει στην απορρόφηση κονδυλίων για την προσαρμογή στις ενταξιακές απαιτήσεις. Καταλογίζει στην κυβέρνηση ότι αντί να επενδύσει στις πληττόμενες μικροεπιχειρήσεις προτίμησε να επενδύσει στις συμβάσεις με ιδιώτες. Υπόσχεται κι αυτός την καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος. Μαζί του συνεργάζονται τόσο το ελληνικό ΚΕΑΔ όσο και το αλβανοτσάμικο PDIU. Το ΔΚ είχε αποχωρήσει από το Κοινοβούλιο το 2019, διοργάνωσε διαδηλώσεις με την έμμεση υποστήριξη του προέδρου Μέτα, και δεν συμμετείχε στις δημοτικές εκλογές.
Το τρίτο κόμμα, στο οποίο προεδρεύει η γυναίκα του Μέτα, αποσχίστηκε από το ΣΚ και συνεργάστηκε με την κυβέρνηση του Μπερίσα. Τον Μάρτιο, το ΔΚ και LSI συμφώνησαν να συγκυβερνήσουν. Αυτόνομη συμμετοχή στις εκλογές έχει ο αγωνιστής εργάτης της φτωχής Ντίμπρα, Ελτόν Ντεμπρέσι, που εκπροσωπεί το κίνημα των εργατών στα ορυχεία καθώς και των κοινοτήτων στην περιοχή [βλ. προηγούμενο φύλλο]. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε πως μόνο το 40% πιστεύει ότι μπορεί να αλλάξει η κατάσταση, ενώ δημοσκοπήσεις της ελληνικής MRB δείχνουν το κλείσιμο της ψαλίδας μεταξύ των δυο μεγάλων κομμάτων. Κυβέρνηση σε τεντωμένο σκοινί; Το αποτέλεσμα των εκλογών, με απλή αναλογική ανά περιφέρεια, το χωρίζει ένα χάος από την αντιμετώπιση των προβλημάτων της χώρας.
Η ελληνική μειονότητα μοιρασμένη στα 3 αλβανικά κόμματα
Παρόλο που το κεντρικό πρόβλημα της ελληνικής μειονότητας είναι οι πιέσεις του αλβανικού κράτους, ο μονόδρομος διαμοιρασμού της στα 3 αλβανικά κόμματα επισκιάζει προηγούμενες ενωτικές προσπάθειες προέδρων της «ΔΕΕΜ Ομόνοια». Σήμερα η τελευταία λειτουργεί ως στήριγμα του Κόμματος Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΚΕΑΔ/PBDNJ), και εστιάζει την κριτική στη διακυβέρνηση Ράμα και στο περιουσιακό. Αυτό εξελίχθηκε σε εθνικό ζήτημα μετά τις καταπατήσεις περιουσιών Ελλήνων βάσει του νόμου «Στρατηγικών Επενδύσεων». Αρκεί να θυμηθούμε τη, συνδεδεμένη με το ζήτημα, δολοφονία του Χιμαριώτη Αριστοτέλη Γκούμα το 2010.
Έλληνες, στελέχη των 3 αλβανικών κομμάτων, ενεργοποιούνται σε μια πολιτική προσαρμογής και πιέσεων για τα δικαιώματα της μειονότητας. Το δίλημμα μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας γίνεται ξεκάθαρο και κυρίαρχο, καθότι η Ε.Ε. διαφαίνεται ως ο μοναδικός ορίζοντας διεθνοποίησης και αποκατάστασης των δικαιωμάτων της μειονότητας. Δεδομένης της απουσίας του «εθνικού κέντρου», αυτό το δίλημμα είναι βασικός λόγος της προσαρμογής – με όλα τα αντιφατικά στοιχεία που εμπεριέχει η συμμετοχή των Ελλήνων μειονοτικών στα 3 αλβανικά κόμματα. Το κενό υπεράσπισης είναι ο καημός της μειονότητας, κενό που καλύπτεται από τη συμπόρευση με τους τρεις αλβανικούς κομματικούς πυλώνες…
Όσοι συνεργάζονται με τα 3 αλβανικά κόμματα, εκδηλώνοντας τάσεις της εθνικής μειονοτικής ελίτ, υπόσχονται, χωρίς ουσιαστικές διαφορές, την ανάδειξη-λύση των προβλημάτων που βιώνει ο ελληνισμός στην Αλβανία. Το ΚΕΑΔ, με υποψήφιο σε εκλόγιμη θέση στα Τίρανα τον Βαγγέλη Ντούλε, συνεργάζεται με το Δημοκρατικό Κόμμα, ενώ το ΕΕΜΜ/MEGA συνεργάζεται με το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Ράμα, με υποψήφιο τον γιατρό Νίκο Κούρη στην Αυλώνα. Και οι δύο πλευρές παραδέχονται σφάλματα των κομμάτων με τα οποία συνεργάζονται, και ταυτοχρόνως επενδύουν σε αυτά ως μονόδρομο. Το ΚΕΑΔ υπόσχεται την επίλυση του περιουσιακού, καθότι ο Λουλζίμ Μπάσα έχει δεσμευτεί με δηλώσεις τύπου «mea culpa». Στη Δρόπολη συνοδεύτηκε από τον πρώην υπουργό Τριτάν Σέχου, υπεύθυνο διεθνών σχέσεων του ΔΚ, που υπεραμύνεται της ΑΟΖ του 2009 και της ελληνοαλβανικής συνεργασίας. Από το ΕΕΜ-MEGA ο Νίκος Κούρης δηλώνει ότι «έχω τις πικρίες μου, αλλά οφείλουμε να στηρίξουμε αυτό που οικοδόμησε η παρούσα κυβέρνηση». Στην περιφέρεια του Αργυροκάστρου ο επιχειρηματίας Βαγγέλης Τάβος, ο οποίος έχει χρηματίσει βουλευτής και υπουργός, συνεργάζεται με το LSI, το κόμμα του προέδρου Ιλίρ Μέτα. Ο ίδιος ελέγχει ενημερωτική ιστοσελίδα της Δρόπολης που υπεραμύνεται των δικαιωμάτων των Βορειοηπειρωτών.
Τα προβλήματα της ελληνικής μειονότητας: Η μετανάστευση στην Ελλάδα (80% σύμφωνα με εκτιμήσεις) με το ζήτημα της εκπαίδευσης που υποβαθμίζεται, οι κακές υποδομές, το ζήτημα της υγείας (ιδιαίτερα αυτήν την περίοδο που έχει διακοπεί η αρτηρία των συνόρων με ευθύνη της Περιφέρειας Ιωαννίνων), το αίσθημα της ασφάλειας και οι πιέσεις στην εθνική έκφραση, που έφτασε στην εδώ και 2,5 χρόνια «ανεξιχνίαστη» δολοφονία του Κωνσταντίνου Κατσίφα, ή πρόσφατα σε εξοντωτική ποινή (8,5 χρόνια) για λόγους εθνικής έκφρασης. Τι απομένει; Το αντάμωμα στο χωριό το καλοκαίρι –στα πανηγύρια– και η επίσκεψη στο «σπίτι», οι προσπάθειες νέων ανθρώπων και συλλόγων για τα καθημερινά προβλήματα και τη στήριξη των γερόντων «πάνω», δράσεις για την ιστορική, περιβαλλοντική και τουριστική ανάδειξη της περιοχής, προσπάθειες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για χρονίζοντα προβλήματα (ηλεκτρικό ρεύμα, δρόμοι, άρδευση, ύδρευση, συγκοινωνίες κ.λπ.), η διακριτική στήριξη της Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας, μεμονωμένες παραγωγικές προσπάθειες κ.λπ. Αυτά εξακολουθούν να τονίζουν τη συνέχεια του Ελληνισμού στη Βόρειο Ήπειρο. Προσαρμογή και επιβίωση. Μέχρι πότε;
Κάλπες εν μέσω πανδημίας
Τα κρούσματα είναι περίπου 130.000 και οι νεκροί 2.400, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Τα δημόσια νοσοκομεία έχουν κακές υποδομές, με ανεπαρκές και ελάχιστα αμειβόμενο υγειονομικό προσωπικό. Η ιδιωτική υγεία έχει εξαπλωθεί και η κυβέρνηση χρησιμοποιεί τα ΣΔΙΤ (π.χ. με την αλυσίδα Spitalin Amerikan) για τη μεταφορά χρηματοδοτήσεων στον ιδιωτικό τομέα της υγείας. Πολλοί εργαζόμενοι απολύθηκαν, ενώ η κρατική υποστήριξη σε όσους έχασαν την απασχόλησή τους ήταν μηδαμινή. Άλλοι συνεχίζουν να εργάζονται σε επικίνδυνες συνθήκες. Οι μικροεπαγγελματίες έχουν εξαντληθεί και η διακοπή της μετανάστευσης έχει εξαφανίσει τις πιο ρεαλιστικές προοπτικές. Ο απολυμένος γιατρός Σινάν Μανιάνι αναφέρει: «Το πελατειακό σύστημα, οι διορισμοί, οι απολύσεις και όλες οι κρατικές διευκολύνσεις εξαρτώνται άμεσα από την υποστήριξη στην κυβέρνηση». Η κατ’ οίκον θεραπεία, αναφέρει ΜΚΟ για την υγεία, είναι πανάκριβη, ενώ το πρόγραμμα αποζημίωσης δεν καλύπτει ούτε τις εργαστηριακές εξετάσεις, ούτε την παρακολούθηση της κλινικής προόδου, ούτε τη νοσηλεία. Η μαύρη αγορά φιαλών οξυγόνου βρίσκεται στα ύψη.
