Ορθός διαβαίνει τις πύλες
στον Άγι Μενούτη
Εκτελέστηκε στις 12 του Απρίλη 1949
Φωνάξανε τον Άγι….
Μαρμάρωσαν με μιας τα πάντα
το σώμα, οι φωνές, οι εκφράσεις
κι οι συσπάσεις στα πρόσωπά μας.
Βάρυν’ η γη από τον ίσκιο μας κι απ’ την οργή η ψυχή μας.
Δεθήκαμε, ριζώσαμε
πετρώσανε τα νεύρα.
Μόν’ η καρδιά μιλάει.
Τον παίρνουνε τον Άγι.
Νάτος, ομπρός, ολόρθος
το γέλιο του ανθισμένο φως
λειώνει τον πάγο, τη σιγή, μιλάει στην ψυχή.
Κουράγιο πάνω απ’ όλα, σε όλους μας να δίνει
και στον αποχαιρετισμό «γειά σας αδέρφια»
έτσι απλά, όπως μιλούν τα λούλουδα
όπως θροΐζει ο άνεμος καθώς φιλά τα φύλλα.
Τα χέρια αναδεύτηκαν, ζωντάνεψαν με μιας
Άγι μαζί σου. Να μας!
Ολόρθος εξεκίνησ’ ένα φως
να σκίζει τα σκοτάδια
τις πύλες να διαβαίνει ορθός
τις πύλες τις τριπλές
ζωής, θανάτου, αθανασίας.
Φυλακές Αβέρωφ
12 του Απρίλη 1949
Α. Ο προσανατολισμός του Μανώλη ήταν πάντοτε ξεκαθαρισμένος και σταθερός. Στο πλευρό των αδυνάτων, παντού και πάντα. Με τους λαούς, με τα θύματα και με τους αγωνιστές. Με τη Λέιλα Χάλεντ και όχι με τον Νετανιάχου. Με την Ηριάννα που κινδύνευε άδικα με πολύχρονη φυλακή και με τον Παύλο Φύσσα που δολοφονήθηκε από τους φασίστες.
Πρόθυμος να τρέξει σε κάθε ανάγκη, να ανταποκριθεί σε κάθε πρόσκληση, να αντισταθεί σε κάθε πρόκληση. Χιλιάδες οι παρεμβάσεις του. Χωρίς ανάπαυλα. Συμπαραστάτης, μπροστάρης.
Οι εξορίες του, οι φυλακές του, οι δίκες του, οι διωγμοί του, τον έκαναν ακόμα πιο δυνατό. Δεν τους έκανε τη χάρη, να φρενάρει, να ενδώσει, να μετανιώσει, να ενσωματωθεί. Το ήξερε ότι οι σημαιοφόροι αποτελούν τον πρώτο στόχο και το διακινδύνευσε συνειδητά και ατρόμητα, όχι για λίγο, αλλά εφ’ όρου ζωής.
Δεν τον δελέαζαν ούτε τα πλούτη, ούτε τα αξιώματα. Όλοι ξέρουμε με τι συνέπεια κράτησε το λόγο του όταν έγινε ευρωβουλευτής. Για ένα χρόνο είπε, να προωθήσω την υπόθεση των γερμανικών οφειλών μέσα από το Ευρωκοινοβούλιο, και μετά θα παραιτηθώ και θα γυρίσω στην Ελλάδα. Και το έκανε. Παγκόσμιο φαινόμενο. Για το βιβλίο Γκίνες. Ενώ και τι δεν δίνουν άλλοι, υποτίθεται ομόδοξοί του, για τους τίτλους, τα πόστα, τα σαλόνια, τους σοφέρ, τις μπίζνες κλας και τους παχιούς μισθούς. Άλλη κατηγορία ο Μανώλης, άλλη πάστα, άλλο μέταλλο, άλλη ποιότητα.
Απόψε κάναμε σύναξη
στη Μαρία Κουμάτου
Σκοτώθηκε σε ανατίναξη πυρομαχικών
το Δεκέμβρη του 1944
Απόψε κάναμε σύναξη αντάμα
μ’ όλα τ’ άταφα παλληκάρια,
με τους άκλαυτους νεκρούς της Αντίστασης.
Διαβάσαμε πρώτα τις γραμμένες σελίδες της ιστορίας
για το Μαραθώνα, τη Σαλαμίνα, τις Θερμοπύλες
κι ύστερις γράψαμε σ’ όλες τις λευκές σελίδες
για το έπος της Αλβανίας και τη Μάχη της Κρήτης,
για το Δίστομο, τα Καλάβρυτα, το Χορτιάτη, το Κομμένο,
τους Λιγκιάδες, τη Βιάννο, το Δοξάτο, το Δομένικο.
Για όλα εκείνα τα ολοκαυτώματα και τις εκατόμβες,
το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, το Κούρνοβο, το Μονοδέντρι,
για την Εθνική Αντίσταση. Την ανάταση, την τραγωδία της.
………………………………
Φυλακές Ακροναυπλίας
Ιούνης 1949
Β. Κάλεσε κι εμένα στις Βρυξέλλες, να δω τι γίνεται στο ναό της ευρωπαϊκής δημοκρατίας από κοντά. Χρήσιμη εμπειρία. Εικονική πραγματικότητα. Τάχα μου δημοκρατία. Μια μεγάλη απάτη με μια τεράστια πολυέξοδη γραφειοκρατία. Για στάχτη στα μάτια των λαών.
Εκείνος έκανε το καθήκον του. Ξανά και ξανά, δεν περίμενε τις ευκαιρίες, τις δημιουργούσε για να βάλει τα θέματα που είχε σε προτεραιότητα. Για την Ελλάδα.
Η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά τα ανθρωπάκια, βουλευτές και παρατρεχάμενοι, όλοι οι βολεμένοι, τον σέβονταν, τουλάχιστον αυτό έδειχναν. Η ακτινοβολία του αμείωτη. Κι ας πέρασαν τόσα χρόνια, κι ας ξέφτισαν τόσες ιδέες και τόσοι άνθρωποι. Κι ο Μανώλης το αξιοποιούσε.
Μακάρι, μου έλεγε, να ευαισθητοποιηθούν κάποιοι που είναι δικτυωμένοι στην Ε.Ε. και στις χώρες τους. Αυτό είναι το κέρδος από εδώ. Ό,τι μπορέσουμε να αποσπάσουμε. Δεν είχε ψευδαισθήσεις, αλλά πίστευε ότι πρέπει να δίνουμε τη μάχη για το κάθε τι σε πολλά μέτωπα και πολλά επίπεδα, επίπονα και επίμονα. Ο αγώνας για ένα διαφορετικό, καλύτερο κόσμο, δεν είναι ούτε μόδα ούτε σημαία ευκαιρίας. Είναι πεποίθηση και τρόπος ζωής. Και ο ίδιος ήταν και παραμένει το πιο χειροπιαστό και πιο πειστικό αποδεικτικό, φάρος και οδηγός.
Το τραγούδι των νεκρών
στους 4 δολοφονημένους της Ακροναυπλίας
κατά την επιδρομή εναντίον των κρατουμένων
Σφίξετε, στύψετε τις καρδιές μας
με τα πυρωμένα χέρια της δημιουργίας.
Σκύψετε, μαζέψετε τον ιδρώτα, το γαίμα.
Μαλάξατε το ιερό τούτο
προζύμι πάνω από τις φλόγες των κορμιών μας.
Αρπάξετε τις φλόγες και σκορπίστε τες.
Καθίστε γύρω από τα πεζούλια των μετώπων σας και σκεφτείτε.
Ακούστε τις συμβουλές των γερόντων,
θα σας δώσουν τη σοφία.
Ακούστε τις γνώμες των αντρών,
θα σας οδηγεί η πείρα.
Ακούστε τις ορμήνιες των γυναικών,
είναι γεμάτες πόνο.
Ακούστε τις φωνές των νέων,
πάλλουν από ορμή.
Ακούστε τα παιδιά που οι κραυγές τους
είναι όλο λαχτάρα για ζωή.
Ακούστε, σκεφτείτε κι αποφασίστε.
Αρπάξετε τις φλόγες των κορμιών μας και σκορπίστε τες.
Τα κορμιά μας είναι οι λαμπάδες που φωτίζουν το δρόμο σας.
…………………………………………….
Ακούσαμε και σκεφτήκαμε. Νοιώσαμε και πονέσαμε.
Στα χέρια μας, λαμπάδες οι φλόγες των κορμιών σας.
Φυλακές Ακροναυπλίας
Ιούλης 1949
Γ. Στην Ουκρανία και την Κριμαία, παιδιά του δημοτικού και του γυμνασίου απαγγέλουν ποιήματα για τον Μανώλη. Ό,τι πιο συγκινητικό μπορεί να αντικρίσει κανείς. Τα έχω πολλές φορές μαγνητοσκοπήσει.
Ο Γλέζος δεν είναι μόνο δικός μας ήρωας. Είναι ήρωας πολλών λαών. Από τον καιρό της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι σήμερα, Ρώσοι, Ουκρανοί, Έλληνες, Εβραίοι, Ουζμπέκοι και Καζάκοι, πίνουν νερό στ’ όνομά του. Είναι μέρος και της δικής τους ιστορίας.
Πολύ όμορφα ο Αλέξης Πάρνης, εξόριστος στη Μόσχα την εποχή που σερνόταν ο Μανώλης μαζί με άλλους αγωνιστές στο στρατοδικείο για κατασκοπεία και φυλακιζόταν, στο ποίημα του που δημοσιεύτηκε στη «Λιτερατούρναγια γκαζέτα» εμφανίζει σαν μάρτυρα υπεράσπισης του Γλέζου τον Παρθενώνα!
Ήρωας των λαών, όπως είναι στα Καλάβρυτα, και στη Βιάννο, και στο Δίστομο, και στο Κομμένο, αλλά και στην Αλεξανδρούπολη, τα Χανιά, τη Λευκάδα, στην Τούμπα και στα Εξάρχεια. Με το λαό.
Κι απ’ την άλλη, τα φρικιά της εξουσίας, μόνον αυτοί, στο Σύνταγμα, μπροστά στη Βουλή, θα του έριχναν στο πρόσωπο δηλητηριώδες αέριο για να τον ξεκάνουν! Αλλά και πάλι υποτίμησαν το θάρρος και τη σιδερένια θέληση και αντοχή του. Δεν ήταν του χεριού τους, ο Μανώλης… Ο Μανώλης που στέκεται μόνος κάτω από τη βροχή, μουσκίδι, ακίνητος, με τη γροθιά υψωμένη, τιμής ένεκεν, για τους νεκρούς μας, στο Πολυτεχνείο!
Vae victis
στους 4 αγωνιστές
της Εθνικής Αντίστασης.
Εκτελέστηκαν στην Καλαμάτα
στις 26 του Μάη 1949
Αστροπελέκι να ‘πεφτε μέσα στη φυλακή
δε θα σκορπούσε τέτοιαν αντάρα κι αναταραχή.
Μάθαμε πως τους συναγωνιστές
που πήρανε για την Καλαμάτα
στην τελευταία μεταγωγή,
από Στρατοδικείο τούς πέρασαν και τους εκτέλεσαν.
Ήσαν υπόδικοι για αδικήματα της κατοχής
όπως η αναθεματισμένη Βάρκιζα όριζε
κι έπρεπε να δικαστούν κανονικά
από τακτικά δικαστήρια.
Ποιος άλλαξε την τάξιν;
Οι νικητές του εμφυλίου όχι μόνο κραύγαζαν
ουαί τοις ηττημένοις, αλλά μεθυσμένοι από το αίμα
αφρήτορες, αθέμιστοι και ανέστιοι
κατάργησαν τα κανονικά δικαστήρια
κι έβαλαν μπροστά
τις κρεατομηχανές των στρατοδικείων,
Ε, δεν μας έμεινε τίποτε άλλο να κάνουμε.
Κηρύξαμε απεργία πείνας.
Φυλακές Ακροναυπλίας
Πειθαρχείο Αράπης
Ιούλης 1949
Δ. Μείναμε χωρίς ήρωες! Από ηττοπάθεια, στενοκεφαλιά και ιδιοτέλεια. Από τις διασπάσεις και τις επακόλουθες αντιπαλότητες, η κάθε πλευρά, η κάθε ομάδα της Αριστεράς, έκανε το παν για να αγνοηθούν και να εκμηδενιστούν οι αγωνιστές που δεν συντάχθηκαν μαζί της.
Έτσι, οι μεν ακύρωναν τους δε, με αποτέλεσμα, στο τέλος, να έχουν μηδενιστεί σχεδόν όλοι. Δεν είναι μόνον ο Άρης Βελουχιώτης ήρωας της αντίστασης του ελληνικού λαού στο φασισμό, την αποικιοκρατία και την ξενοδουλεία. Είναι χιλιάδες οι ήρωες, αμέτρητοι οι αγωνιστές που πάλεψαν και θυσίασαν τα πάντα για τον ιερό σκοπό, για την ειρήνη, την ελευθερία, την ανεξαρτησία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη. Γνωστοί και άγνωστοι.
Κόντρα στη λήθη και την απαξίωση στάθηκε όλη του τη ζωή ο Μανώλης Γλέζος. Υμνεί τους αγωνιστές με το σημαντικότερο εργαλείο, τη μνήμη. Θυμάται τους ανθρώπους που πάλεψαν και τους αναφέρει με κάθε ευκαιρία, μέχρι το τέλος. Τους σκέφτεται διαρκώς και τους αφιερώνει ποιήματα∙ ακόμα και τα ποιήματα με τα οποία παρουσιάζει τόσο γλαφυρά τις αγαπημένες του Κυκλάδες, σε αγωνιστές είναι αφιερωμένα! Τατάκης, Βρατσάνος, Κουμάτου, Ηλιόπουλος, Καραβίδας, Μπελογιάννης, Αργυριάδης, Καλούμενος, Μπάτσης, Βήχος, Ψαθάς, Μενούτης, Ζεύγος, Λυκουρίνος, Σάντας, Ρίτσος, Διδώ Σωτηρίου, Αλέκος Παναγούλης, Παύλος Φύσσας… Η λίστα πελώρια, και οι αφανείς, πεσόντες και μη, αμέτρητοι…
Όχι άλλο αίμα
στον Γιώργο Ηλιόπουλο
[…]
Ο Γιώργος Ηλιόπουλος, σήμερα 24 Αυγούστου 1951,
δέκα πέντε ημέρες πριν τις εκλογές θ’ αντικρύσει
για τελευταία φορά τον ήλιο. Στα νεανικά του στήθια
θ’ ανθίσουν μικρά κόκκινα τριαντάφυλλα
από τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος.
Όλοι μας και κείνοι που εκτελέστηκαν
κι οι τρεις χιλιάδες μελλοθάνατοι
που ζούμε με το φάσμα του θανάτου
έχουμε τα ίδια ιδανικά. Την άμετρη αγάπη για την Πατρίδα,
για τα συμφέροντα του λαού, για την Ειρήνη.
Τρεις χιλιάδες είναι μελλοθάνατοι σήμερα,
είκοσι πέντε χιλιάδες σαπίζουν στις φυλακές και στα ξερονήσια,
δεκάδες χιλιάδες καταδιώκονται και άλλοι ζούνε στα βουνά.
Απόσπασμα από το γράμμα μου : «Ελάτε να θάψουμε τους νεκρούς μας». Δημοσιεύτηκε στη «Δημοκρατική» και έγινε προκήρυξη στις προεκλογικές συγκεντρώσεις της ΕΔΑ.
Φυλακές Αβέρωφ
24 Αυγούστου 1951
Επιμέλεια-κείμενα: Στέλιος Ελληνιάδης
Τα ποιήματα του Μανώλη Γλέζου είναι από τις συλλογές: «Νέκυαι Ωδαί» (εκδ. «σοφία» 2013), «Η αίσθηση στο φως» (εκδ. Gutenberg, 2015) και «Βίγλα μνήμης» (Αθήνα, 1981).
Το «Αφιέρωμα στον Μανώλη Γλέζο» οργανώθηκε από την κίνηση πολιτών «Φυσάει Κόντρα», στις 20 Σεπτεμβρίου 2021, στο Δημοτικό Κηποθέατρο Νίκαιας. Η εκδήλωση έκλεισε με συγκλονιστικό τρόπο: Ο κόσμος όρθιος τραγουδούσε το «Πέσατε θύματα» συνοδεύοντας το σόλο του Μάνου Αβαράκη στη φυσαρμόνικα!
Γιατί ήρθαν;
στον Γιώργο Τσαπόγα
[…]
Εσύ καπετάνιος του 4ου Συντάγματος
με διοικητή τον Σταύρο Μαυροθαλασσίτη,
κι εγώ καπετάνιος του Λόχου Αιγάλεω.
Μάχες σκληρές, θανατηφόρες στο κέντρο της Αθήνας.
Το Σύνταγμα μας έφτασε ως την Πολυκλινική
απωθώντας τα εγγλέζικα στρατεύματα.
Τα είχαν αποσύρει από το Δυτικό Μέτωπο
και τα έφεραν εδώ στην Αθήνα. Γιατί;
Την Ελλάδα την είχαμε λευτερώσει εμείς,
οι Ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις.
Τότες, γιατί ήρθαν;
Κρατήσαμε τις θέσεις μας ως τις 3 του Γενάρη του 1945
και παρά το γεγονός ότι είχε εγκλωβιστεί
το III Τάγμα στα τετράγωνα γύρω από το κτήριο του ΟΣΕ,
καταφέραμε στις 5 του μήνα και πήραμε το δρόμο
της απεμπλοκής. Αγίου Μελετίου, Λιοσίων,
Βαρυμπόμπη, Καπανδρίτι, Ωρωπός, Σκάλα Ωρωπού
και με καΐκια απέναντι στην Εύβοια, στην Ερέτρια.
Σε παράταξη μάχης στα παράλια,
από Χαλκίδα ως Αλιβέρι
κι ύστερις με καΐκια στο Βόλο
με σιδηρόδρομο ως το Ριζόμυλο.
Από το Ριζόμυλο με τα πόδια ως την Καρδίτσα
κι απ’ τον κάμπο της Θεσσαλίας
στα βουνά της Ρούμελης, ως τον Κορινθιακό Κόλπο.
Μια διαδρομή μέσα από χιονοθύελλες,
βάλτους, χειμάρρους, ασταμάτητες βροχές,
ανηφοριές, κατηφοριές, σάρες και διάσελα,
όπου η σωματική αντοχή
δε μέτραγε μόνο τις βιολογικές καταβολές
αλλά πιο πολύ της πίστης τη δύναμη.
Χάρηκα τότε για την εμπιστοσύνη σου
να μου αναθέσεις την οπισθοφυλακή του Συντάγματος.
[…]
Στην Ερατεινή παραδώσαμε τα όπλα,
στην Κόρινθο μας πετροβόλησαν οι ταγματαλήτες
κι εμείς εκεί, να τραγουδάμε
«μιας ανάστασης νέας χτυπάν οι καμπάνες»
την ώρα όπου, ήδη από το Λίβανο και την Καζέρτα
είχε χαθεί κι η επανάσταση κι η ανάσταση
κι είχε παραδοθεί η εξουσία του Λαού
στους σταυρωτήδες του.
Από τότες πέρασαν χρόνια πολλά,
σχεδόν εφτά δεκαετίες,
μισός αιώνας και βάλε.
Βασανιστήκαμε, δαρθήκαμε, λοιδορηθήκαμε,
φυλακιστήκαμε, εξοριστήκαμε
εκατοντάδες χιλιάδες αγωνιστές
κι άλλοι, από μας, εκτελέστηκαν.
Πιο πολύ, όμως, απ’ όλα
το βάσανο του προβληματισμού
σημαδεύει το είναι μας
μ’ ανεξίτηλα σημάδια:
Μπορούσαμε, ναι ή όχι,
να μην τους επιτρέψουμε να ’ρθουν;
Αθήνα
Φλεβάρης 2013
Τα παλληκάρια πρώτα
[…]
Χτες,
παλληκάρια πήραν πέντε
στην Καλαμάτα τα πάνε.
Για τα προσχήματα… μια δίκη…
(τα ξέρεις αυτά)…
η έτοιμη καταδίκη… και η εκτέλεση…
Τρέξε αμέσως να προφτάσεις.
Μάθαμε,
θα πάρουν κι’ άλλους.
Στα στρατοδικεία
οι υπόδικοι αντιστασιακοί.
Αύριο διαμαρτυρόμαστε
μ’ απεργία πείνας.
[…]Βιάσου,
κι ως θα περνάς ανάμεσα
στα σιωπηλά τα πρόσωπα,
μη σταθείς να κοιτάς
ούτε
τ’ απλωμένα, στο κατώφλι της εγκαρτέρησης,
χέρια
ν’ αποχαιρετούν τους συντρόφους
που φεύγουν να συναντήσουν για τελευταία φορά
τον ήλιο του αποχαιρετισμού.
Πρώτα τα παλληκάρια να σώσουμε
κι ύστερα πήγαινε στα νησιά μας
να φέρεις μια φούχταν ήλιο,
τη μυρουδιά της θάλασσας,
τα φύκια, τα όστρακα, την ψαρίλα,
τη γεύση της αρμύρας
για να ηρεμήσουν τα μάτια μας
από θαλασσινούς ορίζοντες.
Φυλακές Ακροναυπλίας
Πειθαρχείο Αράπης – Ιούλης 1949
Ήταν μπορετό;
στον Γιώργο Καραβίδα
[…]
Οι απορίες μονάχα μένουν μετέωρες
κι από τότες ως σήμερα, χρόνια πενήντα,
συνεχίζονται όχι μόνο οι έρευνες και οι συζητήσεις
αλλά κι οι αντιπαραθέσεις και οι συκοφαντίες.
Μπορούσε ν’ αποφευχθεί ο Δεκέμβρης;
Ο Λίβανος; κι η Καζέρτα; γιατί και καλά,
έπρεπε να υπογραφούν;
Τι θέλαν οι Εγγλέζοι στην Ελλάδα
αφού την είχαμε λευτερώσει από τη σκλαβιά;
[…]
Απεράθου,
15 του Δεκέμβρη 1996
Να διαβεί ο νήλιος
Στον Παύλο Φύσσα
Αμοργός, της ύπαρξής μου ο διακαμός
τρέχει στις κορυφογραμμές σου,
να προλάβει να δει στα σύναυγα
πώς ο Νεφεληγερέτης στήνει τον ερυθρό τάπητα
απλώνει το κόκκινο χαλί
να διαβεί ο νήλιος
να σφουγγίξει τα δάκρυα του πόνου
για την κλεμμένη ζωή των ανθρώπων
καθώς στάζουν από τη θλίψη
της ανέχειας, της δίψας και της πείνας,
της εγκατάλειψης και της μοναξιάς.
Το πλεούμενο της καρδιάς μας
στον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο
Στα καρνάγια του νου το σκαρώσαμε.
Το καθελκύσαμε στη θάλασσα της φαντασίας
ν’ αρμενίσει στα Κυκλαδονήσια
στα πέλαα και στους ωκεανούς.
Η καρδιά μας στη λαγουδέρα,
μην αστοχήσουμε και πέσουμε έξω
σε βράχια, είτε σε άσκοπα ταξίδια,
να βλαστημήσουμε τα μαύρα σύννεφα
που μας κρύψανε την Πούλια
και χάσαμε τη ρότα.
Ούτε ό σιρόκος θα μας πισωγυρίσει
ούτε η τραμουντάνα και το μελτέμι
θα μας μαδήσουν την απόφαση.
Το ταξίδι θα γίνει,
το θέλουμε, το απαιτούμε,
με της καρδιάς μας το πλεούμενο
θα γίνει.
