του Καβάλιτ Σινγκ*
Στις 15 Ιανουαρίου ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και ο Κινέζος αντιπρόεδρος Λιου Ε υπέγραψαν την «πρώτη φάση» μιας εμπορικής συμφωνίας με στόχο την αποκλιμάκωση ενός 18μηνου εμπορικού πολέμου ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου. Ύστερα από μήνες σκληρών διαπραγματεύσεων και εμπορικών αντιποίνων, οι δύο χώρες συμφώνησαν να προχωρήσουν στην «πρώτη φάση», στον πυρήνα της οποίας βρίσκονται η πνευματική ιδιοκτησία, η ανταλλαγή τεχνολογίας, η γεωργία, οι οικονομικές υπηρεσίες, το νόμισμα και οι τιμές μετατροπής.
Στην τελετή της υπογραφής ο πρόεδρος Τραμπ είπε: «Σήμερα πραγματοποιούμε ένα φοβερό βήμα –που δεν έχει ξαναγίνει με την Κίνα– προς ένα μέλλον δίκαιου και αμοιβαία επωφελούς εμπορίου, καθώς υπογράφουμε την πρώτη φάση της ιστορικής εμπορικής συμφωνίας ανάμεσά μας. Μαζί διορθώνουμε τις αδικίες του παρελθόντος και εξασφαλίζουμε ένα μέλλον οικονομικής δικαιοσύνης και ασφάλειας για τους Αμερικανούς εργάτες, αγρότες και τις οικογένειές τους». Ο Κινέζος ηγέτης Σι Τζινπίνγκ επίσης καλωσόρισε τη συμφωνία, την οποία περιέγραψε ως «καλή για την Κίνα, τις ΗΠΑ και ολόκληρο τον κόσμο».
Μια συμβολική συμφωνία
Ο πρόεδρος Τραμπ προσπαθεί να παρουσιάσει την συμφωνία ως «ιστορική», και θα μπορούσε να τη χρησιμοποιήσει για να ενισχύσει την προσπάθεια επανεκλογής του. Ελπίζει ότι αυτή η συμφωνία θα συσπειρώσει την πολιτική του βάση στην πορεία προς τις εκλογές, καθώς η αμερικανική ύπαιθρος (απ’ όπου προέρχεται μεγάλο μέρος της βάσης του) χτυπήθηκε σοβαρά από τους δασμούς που επέβαλε η Κίνα στη σόγια και σε άλλα αγροτικά προϊόντα ως αντίποινα.
Την ίδια στιγμή, η συμφωνία είναι ευπρόσδεκτη και στην Κίνα. Δίνει χώρο στον Σι Τζινπίνγκ να αντιμετωπίσει την τρομακτική επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας, καθώς και τις διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ. Το 2019, η κινεζική οικονομία είχε ανάπτυξη 6,1% – η χαμηλότερη από το 1990. Μεγάλη πρόκληση για την Κίνα αποτελεί ο περιορισμός των οικονομικών κινδύνων που σωρεύονται ταχύτατα στο οικονομικό της σύστημα, διατηρώντας ταυτόχρονα την ανάπτυξη σε υψηλά επίπεδα. Επομένως, η συμφωνία δίνει στην Κίνα χώρο να αντιμετωπίσει επίκαιρες οικονομικές προκλήσεις.
Η «πρώτη φάση» δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση συμφωνία ελεύθερου εμπορίου. Ούτε θα τερματίσει τον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ-Κίνας. Παρά τη συμφωνία, και οι δύο εμπορικοί εταίροι θα διατηρήσουν την πλειοψηφία των δασμών που έχουν επιβάλει ο ένας στον άλλο. Φυσικά, πολλά θα εξαρτηθούν από την εφαρμογή της συμφωνίας στην πράξη, η οποία αναμένεται ότι θα πάρει χρόνο, δεδομένης της έλλειψης εμπιστοσύνης και της έντονης γεωπολιτικής αντιπαλότητας ανάμεσα στους δύο γίγαντες.
Τίποτα το μνημειώδες
Μπορεί να είναι πολύ νωρίς για να κάνουμε μια συνολική αξιολόγηση της 94σέλιδης συμφωνίας, αλλά με μία πρόχειρη ανάλυση φαίνεται ότι η Κίνα δεν έχει κάνει σημαντικές παραχωρήσεις στις ΗΠΑ. Η συμφωνία έχει περιορισμένη εμβέλεια, καθώς προτείνει μικρές αλλαγές στους τομείς της πνευματικής ιδιοκτησίας και της ανταλλαγής τεχνολογιών. Ακόμη, οι περισσότερες δεσμεύσεις που περιγράφονται έχουν ήδη πραγματοποιηθεί από την Κίνα μονομερώς ή σε διεθνείς διασκέψεις, όπως το G20 και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ).
Η «πρώτη φάση» δεν φέρνει τις δραματικές αλλαγές και βαθιές μεταρρυθμίσεις τις οποίες επιζητούσε η κυβέρνηση Τραμπ όταν ξεκινούσε τον εμπορικό πόλεμο με την Κίνα το 2018. Για παράδειγμα, δεν αγγίζει ζητήματα όπως η ακύρωση των επιχορηγήσεων στις επιχειρήσεις και ο περιορισμός του ρόλου των κρατικών επιχειρήσεων στην κινεζική οικονομία. Ούτε αγγίζει ζητήματα ασφάλειας του κυβερνοχώρου, τα οποία οι ΗΠΑ χαρακτήριζαν ως «κυβερνο-κλοπή ενορχηστρωμένη από την κινεζική κυβέρνηση». Ύστερα από μήνες διαπραγματεύσεων και επιβολή δασμών δισεκατομμυρίων στις κινεζικές εισαγωγές, οι ΗΠΑ ακόμα δεν έχουν πετύχει πολλούς από τους δηλωμένους στόχους τους.
Οι ΗΠΑ σκοπεύουν να εκκινήσουν τις διαπραγματεύσεις για τέτοια ζητήματα στη «δεύτερη φάση» της συμφωνίας, αλλά δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο πότε αυτές θα αρχίσουν και αν η Κίνα θα αναδιαρθρώσει ουσιαστικά το οικονομικό της μοντέλο για να ηρεμήσει τις ΗΠΑ. Πιθανότατα, η Κίνα θα περιμένει τις εκλογές στις ΗΠΑ πριν καθίσει στο τραπέζι. Ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση σημείων της «πρώτης φάσης».
Πνευματική ιδιοκτησία
Η συμφωνία δεν προτείνει καμία αλλαγή στο ισχύον καθεστώς πνευματικών δικαιωμάτων στην Κίνα, εκτός του ότι η Κίνα δεσμεύεται για τη δημιουργία μηχανισμού για την έγκαιρη επίλυση διενέξεων σχετικά με τις ιατροφαρμακευτικές πατέντες, και να παραχωρήσει επεκτάσεις στη διάρκειά τους, έτσι ώστε να λαμβάνονται υπόψιν παράλογες καθυστερήσεις από το γραφείο ευρεσιτεχνιών ή κατά την έγκριση των φαρμάκων. Η Κίνα σκόπευε να προχωρήσει σε πολλές από τις δράσεις αυτές, αλλά καθυστέρησε λόγω του εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ.
Ανταλλαγή τεχνολογίας
Το κεφάλαιο για την ανταλλαγή τεχνολογίας ασχολείται με την απαγόρευση των απαιτήσεων της Κίνας για υποχρεωτική μεταφορά τεχνολογίας. Παρόλο που το Πεκίνο έχει αρνηθεί τέτοιες κατηγορίες, οι ΗΠΑ και πολλές αναπτυγμένες χώρες συχνά κατηγορούν την Κίνα ότι πιέζει εταιρίες να μοιραστούν την τεχνολογία τους με ντόπιες εταιρίες ως προϋπόθεση για να τους εξασφαλίσουν πρόσβαση στην αγορά.
Επέκταση του εμπορίου
Ίσως η μεγαλύτερη έκπληξη ήταν η δέσμευση της Κίνας να αγοράσει επιπλέον αμερικανικά προϊόντα και υπηρεσίες αξίας 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέσα σε περίοδο 2 χρόνων (από Ιανουάριο 2020 μέχρι Δεκέμβριο 2021). Περιλαμβάνονται 77,7 δισεκατομμύρια δολάρια για την αγορά βιομηχανικών προϊόντων, 32 δισεκατομμύρια για αγροτικά προϊόντα, 52,4 δισεκατομμύρια για αγορά ενέργειας και 37,9 δισεκατομμύρια για άλλες υπηρεσίες.
Παρά το γεγονός ότι αυτή η συμφωνία ισχύει μόνο για δύο χρόνια, εγείρονται τέσσερις βασικές ανησυχίες. Πρώτον, τα νούμερα είναι εξαιρετικά φιλόδοξα, ειδικά στην περίπτωση των γεωργικών προϊόντων, και πολλοί αναρωτιούνται αν οι αμερικανικές εξαγωγές μπορούν να τα καλύψουν χωρίς την εκτροπή εξαγωγών από άλλες χώρες. Δεύτερον, πολλές από αυτές τις αμερικανικές εξαγωγές θα βρίσκονται ακόμα υπό το καθεστώς δασμών και επομένως θα έχουν μεγαλύτερο κόστος. Τρίτον, μπορεί η Κίνα να εξαναγκάσει τις ντόπιες ιδιωτικές επιχειρήσεις να αγοράσουν αυτά τα προϊόντα από τους Αμερικανούς και όχι από άλλους εμπορικούς εταίρους με τους οποίους έχουν υπογραφεί συμβάσεις ελεύθερου εμπορίου; Τέταρτον, τέτοιου είδους χειρισμοί δεν αντίκεινται στους κανόνες του ΠΟΕ;
Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες
Ένα άλλο σημαντικό σημείο της συμφωνίας είναι η δέσμευση της Κίνας να ανοίξει τον τομέα οικονομικών υπηρεσιών σε αμερικανικές τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρίες, εταιρίες διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων και σε οίκους αξιολόγησης… Σε αντίθεση με άλλα σημεία της συμφωνίας, στο συγκεκριμένο ζήτημα απαιτείται το άνοιγμα του χρηματοπιστωτικού τομέα και από τις δύο πλευρές. Ωστόσο, εδώ υπάρχει ένα πολύ ευρύτερο ζήτημα πολιτικής, καθώς η χρηματοοικονομική ελευθέρωση μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος στην Κίνα.
Πολιτική συναλλαγματικών ισοτιμιών
Τον Αύγουστο του 2019, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ κατηγορούσε την Κίνα για χειρισμούς στις νομισματικές ισοτιμίες. Ωστόσο, απέσυρε επισήμως τις κατηγορίες αυτές δύο ημέρες πριν υπογραφεί η εμπορική συμφωνία. Στη συμφωνία περιλαμβάνεται ένα κεφάλαιο δύο σελίδων για τις μακροοικονομικές πολιτικές και τα θέματα συναλλαγματικών ισοτιμιών. Το κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνει αρκετές διατάξεις που επιβεβαιώνουν και στις δύο χώρες τις υφιστάμενες δεσμεύσεις στους G20 και το ΔΝΤ για την αποφυγή ανταγωνιστικών υποτιμήσεων και τη χειραγώγηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Συμπερασματικά, η εμπορική συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας σηματοδοτεί μια παύση στον συνεχιζόμενο εμπορικό πόλεμο, αλλά τίποτα περισσότερο.
* Ο Καβάλιτ Σινγκ είναι διεθυντής του Κέντρου Ερευνών Δημοσίου Συμφέροντος, που εδρεύει στο Νέο Δελχί (Ινδία). Το παρόν άρθρο του, που εδώ παρουσιάζεται σε συντετμημένη μορφή, δημοσιεύθηκε στις 24/1/2020 στο ηλεκτρονικό περιοδικό CounterPunch (www.counterpunch.org). Μετάφραση: Αλέξης Ρέκκας.
