Στο πλαίσιο της σειράς διαδικτυακών παρεμβάσεων του Δρόμου, πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη, 29/4, η εκδήλωση «Κοινωνικές διεργασίες στην Ελλάδα της καραντίνας – Αξίες, σχέσεις και δράσεις που “μετράνε”, και ο ρόλος τους στην επόμενη μέρα».
Δυστυχώς, τα ανυπέρβλητα τεχνικά προβλήματα διέκοψαν την εξέλιξη της συζήτησης, της οποίας τη βάση έθεσαν οι εξαιρετικές εισηγήσεις των τριών ομιλητών. Επιφυλασσόμαστε για μια εκ νέου πρόσκληση των ομιλητών σε μελλοντική εκδήλωση, αφού αναγκαστικά η πανδημία και τα ζητήματα που ανοίγει, θα μας απασχολήσουν.
Δημοσιεύουμε εδώ αποσπάσματα των δύο εισηγήσεων, του Χρήστου Γιοβανόπουλου – κοινωνικού επιστήμονα, Vrije Universiteit Άμστερνταμ και του Γιάννη Τσούτσια – επικεφαλής της Κίνησης Δημοτών Βριλησσίων «Δράση για μια άλλη πόλη». Η τρίτη εισήγηση, του Δημήτρη Γιαννάτου – κοινωνιολόγου, υπεύθυνου Μονάδας ΚΕΘΕΑ MOSAIC, θα δημοσιευτεί στο επόμενο φύλλο.
Ανάμεσα στο μοριακό και το οικουμενικό: κοινωνικές δυνατότητες στην (μετα)covid-19 εποχή
Του Χρήστου Γιοβανόπουλου *
«Υπάρχει ένας κοινωνικός αυτοματισμός που μας έχει μείνει από την εποχή της φυματίωσης και που δεν συνάδει με τον εξορθολογισμό της κοινωνίας την εποχή της πληροφορίας».
Αυτό δηλώνει ο Όθων Ηλιόπουλος, καθηγητής ογκολογίας και γενετικής στο Χάρβαρντ, διευθυντής στο Massachusetts General Hospital, με ειδική μνεία για την συμβολή του στην έρευνα που απέσπασε το Νόμπελ Ιατρικής 2019χαρακτηρίζοντας υπερβολικές τις αντιδράσεις για τον κορονωιό από τον οποίο ασθένησε και ο ίδιος.
Πέρα από το αν συμφωνεί ή όχι κανείς, η παραπάνω διαπίστωση θίγει κάποιες βασικές διεργασίες που συντελούνται σήμερα. Από την μία η κοινωνία ενεργοποιεί ένα φαντασιακό που αντιστοιχεί σε μία προηγούμενη ιστορική στιγμή και μοντέλο οργάνωσης της. Από την άλλη οι κοινωνικές μας σχέσεις, χώροι, αντιλήψεις, καθημερινότητα, ήθη και έθιμα με καταλύτη τον κορονωϊό συντονίζονται βίαια με τις συνέπειες, αντιφάσεις, λογικές και ανάγκες, όχι της καταπολέμησης του covid-19, αλλά του μετα-βιομηχανικού, ψηφιακού και απεδαφικοποιημένου καπιταλισμού. Φέρουν το στίγμα του ακόμα και όταν νομίζουν ότι τον αμφισβητούν, καθώς βάζουν φρένο σε κάποιες από τις “υπερβολές” του.
Περισσότερο από το να διαπιστώσουμε αν οι πολίτες πειθάρχησαν στις καταστάσεις “έκτακτης ανάγκης” ή αντιδράσανε λογικά με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, έχουμε ανάγκη ένα πλαίσιο κατανόησης και ερμηνείας των διεργασιών που αφορούν:
α. το πως η κοινωνία (απο)δέχτηκε την υγειονομική κρίση και τα μέτρα προφύλαξης, και
β. τις δομικές αλλαγές που συντελούνται στην οργάνωση της κοινωνικότητας μας, σχέσεων και συμπεριφοράς, εργασίας, κατανάλωσης, διασκέδασης κ.λπ.
Πρόκειται για δύο αλληλοτροφοδοτούμενες διεργασίες. Οι εδώ και δεκαετίες συντελούμενοι μετασχηματισμοί (καθοριζόμενοι από το τρίπτυχο νεοφιλελευθερισμός – παγκοσμιοποίηση -τεχνολογική επανάσταση αλλά και από τα αλληλένδετα κύματα κρίσεων) δημιούργησαν τις τεχνο-κοινωνικές συνθήκες “ωρίμανσης” τόσο υιοθέτησης των μέτρων προφύλαξης όσο και των αντιδράσεων της κοινωνίας. Την ίδια στιγμή οι κοινωνικές διεργασίες που ενεργοποιήθηκαν εν μέσω πανδημίας παγιώνουν διεργασίες, αλλαγές, σχέσεις και εν τέλει συσχετισμούς δύναμης που αντιστοιχούν στις κοινωνικότητες και αντιθέσεις αυτής της νέας συνθήκης, ανασυνθέτοντας την. Παράδειγμα η τηλε-εργασία ή το ηλεκτρονικό εμπόριο, που δεν ήρθαν με τον κορονωϊό, αλλά που μέσω της πανδημίας θα γενικευτούν επηρεάζοντας όχι μόνο εργασιακά δικαιώματα, αλλά και τους χώρους εργασίας, τη διαρρύθμιση των σπιτιών μας, την σχέση μας με τον χρόνο κ.λπ.
Μέσα σε μία τέτοια δυναμική, αντανακλαστικά συντήρησης έχουν αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια σε ενεργές διαδικασίες αμφισβήτησης του υπό διαμόρφωση μοντέλου κυριαρχίας και καθορίζουν μία ατζέντα ανοιχτών ζητημάτων προς επίλυση από αυτό. Με κάποιον τρόπο, δηλώνουν τα όρια που πρέπει να υπερβεί και που εκδηλώνονται σαν τα επεισόδια μίας μεταλλασσόμενης οργανικής κρίσης και όξυνσης των αντιθέσεων συνολικά του καπιταλιστικού συστήματος. Εκδηλώσεις τέτοιων αντανακλαστικών μέσα στην πανδημία είναι οι προσδοκίες για ισχυρό δημόσιο σύστημα υγείας και αναδίπλωση του κράτους-πρόνοιας, για επαναπατρισμό παραγωγικών δυνατοτήτων σε στρατηγικούς τομείς που να εξασφαλίζουν αυτονομία αντίδρασης, η αντιπαράθεση πιο παραδοσιακών – αρμονικών σχέσεων με τη φύση κόντρα στην αχαλίνωτη αρπακτική καπιταλιστική ανάπτυξη, η επιστροφή του «εθνικού συμφέροντος» σαν εκφραστή του κοινού καλού, κλπ.
Όμως είναι αυταπάτη αφενός να νομίζουμε ότι τα φαντασιακά που αντιστοιχούν σε αυτές τις αντανακλαστικές εκδηλώσεις αποτελούν λύση αντιθέσεων που τίθενται με νέες μορφές και ποιότητες και αφετέρου να παραβλέπουμε τέτοια αιτήματα ή πεδία σαν καθυστερημένα – όπως κάνει το ‘κόμμα της παγκοσμιοποίησης και του (νεο)φιλελευθερισμού’. Γιατί αυτά αποτελούν πεδία που συνυφαίνουν και καθορίζουν τις ζωές, τα νοήματα, την ιστορία αλλά και υλικές υποστάσεις και συνθήκες διαβίωσης των κοινωνικών πλειοψηφιών.
Όσο πιο γρήγορα κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχει επιστροφή στην προ-κορονωιού κανονικότητα και μορφές κοινωνικότητας, τόσο πιο νωρίς θα είναι εφικτή η άρθρωση ενός αντίλογου -και πράξης- με σοβαρούς όρους αντιπαράθεσης και ηγεμονίας. Τόσο οι ποιότητες θα αλλάζουν από αντανακλαστικά αυτο-συντήρησης σε συνειδητότητες και νέα μορφώματα των παραπάνω επίδικων. Μία διαδικασία αλλαγής που συντελείται μέσω κραδασμών τις στιγμές που αναδυόμενες τάσεις και διεργασίες αποκτούν έναν πιο καθολικό χαρακτήρα και γίνονται πλέον κυρίαρχες.
Μέχρι τώρα, όπως λέει και ο πολεοδόμος Νταν Χιλλ, «όλες οι νέες τεχνολογικές εφαρμογές εφαρμόζονται (τρέχουν) ακόμα πάνω στις υποδομές (εξαρτήματα) του 20ου αιώνα». Οι διάφορες πτυχές της ζωής μας και του καπιταλισμού, από την οικονομία, τους θεσμούς και την γεωπολιτική μέχρι την εργασία και την καθημερινότητα μας, προσαρμόζονταν μέχρι τώρα με γραμμικό τρόπο. Απελευθέρωναν όμως διεργασίες που απαιτούσαν ολοένα και πιο εκθετικά επιταχυνόμενους (και καθολικούς) μετασχηματισμούς για να μπορέσουν να αποδώσουν. Μία δυναμική που επέφερε όξυνση και περιπλοκοποίηση των αντιθέσεων καθώς καινούργιες επικάθονται πάνω σε (άλυτες) παλιές.
Μία αντίστοιχη ιστορικά στιγμή για να κατανοήσουμε τις διεργασίες του σήμερα, είναι να αναλογιστούμε το εύρος και βάθος των κοινωνικών μεταβολών που επέφερε η γενίκευση της βιομηχανοποίησης στον τρόπο ζωής, στην εργασία, διαβίωση, στις συνήθειες προσωπικής υγιεινής, κοινωνικής φροντίδας, κλπ. Πόλεις δημιουργήθηκαν, διογκώθηκαν και επανασχεδιάστηκαν, κοινοτικές μορφές συνύπαρξης όπως και η οικογένεια άλλαξαν, δομές και συστήματα πρόνοιας αναπτύχθηκαν κλπ. με αφορμή όχι μόνο την φτώχεια, αλλά συνήθως μεταδιδόμενα νοσήματα και αρρώστιες, από φυματίωση μέχρι την “ισπανική γρίπη”.
Η πανδημία του covid-19 έχει ενεργοποιήσει σε μία πρωτοφανέρωτη κλίμακα και συγχρονισμό παγκοσμίως αντίστοιχες διαδικασίες, που χρωματίζονται όμως από τις συγκεκριμένες τοπικά συνθήκες. Μία σημαντική πλευρά, πέρα από τις αλλαγές στα πεδία της οικονομίας, εργασίας, των γεω-πολιτικών συσχετισμών και ενδο-καπιταλιστικών ανταγωνισμών, αφορά την επανα-διαπραγμάτευση της σχέσης “δημόσιου – ιδιωτικού”, των μορφών κοινωνικότητας και ατομικότητας μας. Αυτά εκδηλώνονται με την αγωνία μας (νοούμενη και σαν αγώνας) γύρω από:
- την επιστροφή του κράτους (δημόσιου) κόντρα στην (ιδιωτική) αγορά,
- την σχέση κράτους – πρόνοιας και κοινωνικών δεσμών αλληλεγγύης
- την επιστροφή του κράτους μέσω της πολιτικής του φόβου και παγιοποίησης (στοιχείων) “κατάστασης εξαίρεσης”
- την κοινωνία της επιτήρησης και παραβίασης ατομικών ελευθεριών και ιδιωτικότητας,
- τις νέες μορφές (προσωποπαγών;) κοινοτήτων, συνεργατικότητας και κοινωνικότητας(στον φυσικό και ψηφιακό χώρο ταυτόχρονα)
- τις νέες κοινωνικές διακρίσεις/ αντιθέσεις – π.χ. ανάμεσα σε όσους μπορούν να μείνουν σπίτι ή να τηλε-εργαστούν με αυτούς που δεν μπορούν, στις μεγα-κοσμοπόλεις με την περιφέρεια/ επαρχίακλπ.
Θα αναφερθώ σε δύο τρία μόνο από τα παραπάνω.
Σχέση κράτους (δημόσιου) –(ιδιωτικής) αγοράς
Μοιάζει σαν καταφανής πλέον η υπεροχή, στρατηγική σημασία και αναγκαιότητα ενός δημόσιου συστήματος υγείας. Γεγονός που έχει θρέψει προσδοκίες για επιστροφή του κράτους(πρόνοιας;). Τι γίνεται όμως αν δούμε το ΕΣΥ όχι μόνο σαν πάροχο υγείας αλλά σαν πυλώνα “κοινωνικής συνοχής”; Του έδειξε ο κόσμος εμπιστοσύνη; Μήπως προτίμησε να κλειστεί σπίτι του για να μην αναγκαστεί να πάει σε ένα ΕΣΥ που υπολειτουργεί; Μήπως ότι το αποφεύγει και για άλλες παθήσεις λέει κάτι; Η ικανοποίηση για την δικαίωση του δημόσιου τομέα υγείας δεν αρκεί. Τίποτα δεν αποκλείει ένα ενισχυμένο, διευρυμένο, εκσυγχρονισμένο και με περισσότερο μόνιμο προσωπικό και ΜΕΘ δημόσιο ΕΣΥ, που να λειτουργεί με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια και μάνατζμεν, χωρίς ΣΔΙΤ και ιδιώτες.
Το τι είδους (και πόσο) δημόσιο ΕΣΥ είναι ένα πεδίο πάλης και οι αλλαγές μέσα στην πανδημία έχουν διάφορες πλευρές.
- Όπως την αποδυνάμωση των δομών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και συγκέντρωση προσωπικού στα νοσοκομεία. Προσωρινό μέτρο; Ίσως, αλλά ουδέν μονιμότερον…
- Την δραματική μείωση προσέλευσης ασθενών στα δημόσια νοσοκομεία, που έκανε το ΕΣΥ να αντέξει. Μία συμβολή της κοινωνίας που όμως μπορεί ναθυσιάσει ανθρώπινες ζωές σε δεύτερο χρόνο – όπως ήδη δείχνουν έρευνες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
- Ιατρική εξ αποστάσεως (π.χ. μοντέλο ΕΟΔΥ), που μπορεί να παγιωθεί.
Ο εκσυγχρονισμός του ΕΣΥ θα αφορά και τέτοιες αναδιαρθρώσεις και όχι μόνο περισσότερες ΜΕΘ. Πρόκειται για γοργά αναδυόμενες τάσεις στην παροχή υγείας (δημόσιας ή μη) που θα ενισχυθούν και που καλούνε σε μία νέα σχέση ιατρού – ασθενή, νέο τύπο νοσοκομείων και θεραπειών, νέα θεσμικά πλαίσια κλπ.
Κόντρα σε μία περιρρέουσα αντίληψη ότι το δημόσιο βγαίνει ενισχυμένο μέσα από την μάχη με τον κορονωϊό – και άσχετα από την νομική υπόσταση και τις κυβερνητικές κορώνες για δημόσια υγεία – δεν αποκλείεται να ενισχυθούν πιο “ιδιωτικοποιητικές” λογικές, “ευέλικτες” δομές και αποστασιοποιημένες σχέσεις με τους παρόχους δημόσιων υπηρεσιών (υγείας ή μη) υπό κρατική επιστασία.
Σχέση κοινωνικών δεσμών και κράτους πρόνοιας
Η πανδημία ήταν αποκαλυπτική για τις δυνατότητες ακόμα και των πιο αναπτυγμένων δημόσιων συστημάτων υγείας στον κόσμο. Στην κορυφή των χωρών με τα μεγαλύτερα ποσοστά θανάτων ανά εκατομμύριο είναι και αυτές που μέχρι τούδε ήταν πρότυπα “κράτους πρόνοιας”. Εν αντιθέσει χώρες με ασθενέστερα συστήματα υγείας αλλά πιο ισχυρά άτυπα δίκτυα κοινωνικής προστασίας και αλληλο-υποστήριξης αποδείχθηκαν πιο ανθεκτικές στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Υπάρχουν φυσικά και άλλοι παράγοντες που έπαιξαν ρόλο, π.χ. η σχέση βαθμού παγκοσμιοποίησης και διασποράς του ιού, ο βαθμός αστικοποίησης και συγκέντρωσης πληθυσμού, πολιτικές διαχείρισης και επιβολή έγκαιρων μέτρων ή προνομοποίηση της οικονομίας κλπ. Το τελευταίο σχετίζεται άμεσα με το κεφάλαιο των αξιών κάθε κοινωνίας. Ο φόβος του πολιτικού κόστος σε περίπτωση μεγάλου αριθμού θυμάτων φαίνεται ότι δεν επιδράει παντού το ίδιο, και μάλλον ενεργεί περισσότερο σε πιο “ασθενείς” οικονομικά κοινωνίες.
Επιπλέον φαίνεται ότι η εμπιστοσύνη στο κράτος πρόνοιας (δημόσιες δομές υγείας)συνοδεύεται και από μια πιο φιλελεύθερη (αστική) αντίληψη για το άτομο, τα δικαιώματα του και την αγορά, κυρίαρχη στις Δυτικές κοινωνίες. Ακόμα όμως κι εκεί δεν σημαίνει ότι η κοινωνία παρέμεινε ανενεργή. Πάνω από 700.000 κόσμου προσφέρθηκε στη Μεγ. Βρετανία π.χ. να ενισχύσει το NHS, δικό τους ΕΣΥ. Η ενεργοποίηση κοινωνικών δεσμών, άτυπων σχέσεων, αύξηση κοινωνικής προσφοράς κλπ. δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Αυτό που διαφέρει είναι το είδος των σχέσεων και τα κανάλια μέσα από τα οποία τα παραπάνω ενεργοποιούνται. Στην Ελλάδα, όπως και αλλού πιο «παραδοσιακοί» συγγενικοί και κοινοτικοί δεσμοί συμβίωσης (οικογένεια, γειτονιά) αλλά και δικτυώσεις αλληλεγγύης, κινηματικές οργανώσεις κλπ. ήταν υποδοχείς προσφοράς και φορείς αλληλοβοήθειας. Αλλά αλλού υπάρχουν και άλλοι παίκτες όπως η Μαφία στην νότια Ιταλία και Κολομβία π.χ. ή η κοινοτική οργάνωση του πληθυσμού στην υποσαχάρια Αφρική και ο ανεπτυγμένος φιλανθρωπικός τομέας σε χώρες του Βορρά και του Νότου.
Το σημαντικό είναι ότι κανένα σύστημα πρόνοιας δεν μπορεί να καλύψει κοινωνικές ανάγκες χωρίς ισχυρά άτυπα κοινωνικά δίκτυα αλληλοβοήθειας. Που σημαίνει ότι και το καλύτερο σύστημα πρόνοιας παραμένει ελλειμματικό χωρίς κοινωνίες με ισχυρούς σχεσιακούς δεσμούς σε τοπικό και καθημερινό επίπεδο με μεγαλύτερη σημασία του συναισθήματος, της έγνοιας για τον δίπλα, της ταύτισης με τον πόνο του. Σχέσεις που δίνουν μεγαλύτερη αντοχή, ευελιξία και ετοιμότητα ανταπόκρισης από κρατικούς θεσμούς πρόνοιας σε εθνική κλίμακα. Αυτό δε σημαίνει ότι μόνοι τους αρκούν. Αλλά ότι το είδος των κοινωνικών σχέσεων και δεσμών αποδεικνύεται πιο κομβικός παράγοντας προετοιμασίας και αντιμετώπισης κρίσεων και υγειονομικών και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από τα δημόσια συστήματα υγείας, όσο ισχυρά αν είναι τα τελευταία σε καταστάσεις υγειονομικής κρίσης.
Νέες μορφές κοινοτήτων, συνεργατικότητας και κοινωνικότητας
Η κριτική στον ατομισμό και η επιστροφή του κοινωνικού, που έχει εκδηλωθεί από την κρίση ειδικά και μετά και ενσαρκωθεί σε νέα κινήματα (π.χ. αλληλεγγύης, συνεργατισμού) ή προτάγματα (κοινά), εκφράστηκε για πρώτη φορά με τέτοιον συγχρονισμό και ποικιλομορφία σε παγκόσμια κλίμακα ακολουθώντας την εξάπλωση του κορονωιού. Επίσης υπό καθεστώς «καραντίνας» η τάση που ενισχύεται είναι η συνύφανση των εμπειριών και μορφών αλληλεγγύης που διαμορφώθηκαν σε προηγούμενα κύματα αντίστασης (αντιπαγκοσμιοποιητικό, πλατείες, ενάντια στην λιτότητα, προσφυγικό) με πιο παραδοσιακά δίκτυα και κλίμακες υποστήριξης, σχέσεων και δεσμών (συγγενικών, οικειότητας, φιλίας κλπ.). Στην Ελλάδα σύμφωνα με έρευνα του ΙΕΛΚΑ 39% του πληθυσμού αγόρασε τρόφιμα και για συγγενείς ενώ 8%για γείτονες. Την ίδια στιγμή δίκτυα αλληλεγγύης δημιουργήθηκαν ή ενεργοποιήθηκαν σε επίπεδο γειτονιάς ή με βάση ομάδες με συγκεκριμένες ανάγκες ή ταυτοτικές συγγένειες (π.χ. Κίνηση Χειραφέτησης Αναπήρων Μηδενική Ανοχή, queer solidarity covid-19).
Επίσης η προσφορά βρίσκει διέξοδο σε τρόπους καινοτόμους ή μη τόσο στον φυσικό χώρο, ενεργοποιώντας υπαρκτές παραγωγικές δυνατότητες και σχέσεις χωρικής εγγύτητας (π.χ. ράψιμο μασκών, δράσεις με βάση την πολυκατοικία κλπ.) όσο και σε αυτές του ψηφιακού (τρισδιάστατη εκτύπωση, πλατφόρμες αλληλο-βοήθειας, διαμοιρασμού τεχνογνωσίας παγκοσμίως).Οι κύριοι άξονες διαμόρφωσης νέων κοινωνικοτήτων (και κατά συνέπεια σχέσεων, θεσμών και ταυτοτήτων) ορίζονται ανάμεσα στο μοριακό (άμεση σχέση) και το οικουμενικό (ανοιχτότητα, για όλους). Ο άξονας αυτός εμφανίζεται με, και συνυφαίνει, διάφορες μορφές. Προσωποπαγείς αποεδαφικοποιημένες διαδικτυακές κοινότητες (σκεφτείτε τις φιλικές τηλε-συνευρέσεις, τηλεδιασκέψεις – φαινόμενο zoom) συνυπάρχουν και εμπλέκονται με επανα-τοπικοποίηση της κοινωνικής (και παραγωγικής) σφαίρας. Το τοπικό διαπλέκεται με το παγκόσμιο, το προσωπικό με το συλλογικό και το “ιδιωτικό” με το “δημόσιο” σε νέες συνθέσεις. Τοπικοί πόροι και τεχνογνωσία κινητοποιήθηκαν για να καλύψουν άμεσες ανάγκες (μάσκες, αναπνευστήρες κλπ.) ενδυναμώνοντας τοπικές δημόσιες δομές (υγείας), που θα μπορούσαμε προεικονιστικά να τις αντιληφθούμε σαν κοινοτικές αλλά και διαδικτυομένες υπερτοπικά, με ανοιχτή διάθεση γνώσεων και συνεργατισμού.
Η τέτοια ενεργοποίηση αφανών αλλά τεράστιων κοινωνικών πόρων και δυνατοτήτων, που οι φιλελεύθεροι ονομάζουν “κοινωνικό κεφάλαιο”, δεν αφήνει αδιάφορες τις νέες δομές του κεφαλαίου. Αντίθετα επιχειρείται να ενταχθούν οργανικά σαν “τρίτος τομέας” συμπληρωματικός στον ιδιωτικό και τον κρατικό. Με αφορμή την δυναμική εμφάνιση του στην αντιμετώπιση της πανδημίας ήδη απαιτείται η μεγαλύτερη θεσμική κατοχύρωση του και συμμετοχή σε λήψη αποφάσεων (π.χ. AndyHaldane, οικονομολόγος της Τράπεζας της Αγγλίας).Η μετα-Covid-19 εκδοχή της «μεγάλης κοινωνίας» του Κάμερον; Σε κάθε περίπτωση η τέτοια ενεργοποίηση και (αυτόνομη από κράτος και κεφάλαιο) δικτύωση της κοινωνίας δεν αποτελεί μόνο μετακύλιση του κόστους των κοινωνικών παροχών στην κοινωνία και τακτική αποδιάρθρωσης των εργασιακών σχέσεων μέσω εθελοντισμού. Αντιθέτως θα μπορούσε να εξυπηρετεί ένα άλλο κοινωνικό σχέδιο και πρότυπο ζωής κόντρα στην κυριαρχία της εμπορευματικής αξίας της αγοράς και του οικονομισμού στο επίπεδο των “κοινωνικών” διεκδικήσεων.
Η αριστερά χρειάζεται, αντί να υποτιμά και αγνοεί (αν όχι και καταπολεμά) τέτοιες κοινωνικές διεργασίες, να συντάξει το δικό της σχέδιο και σε αυτό το πεδίο. Προνομιακό και κομβικό στην συγκρότηση των σύγχρονων υποκειμενικοτήτων (συλλογικών και ατομικών) όσο και το εργοστάσιο του 19ου αιώνα για την συγκρότηση της εργατικής τάξης, ή το κράτος-πρόνοιας για τον εργάτη-μάζα στον 20ο.
Ενάντια στις “έξυπνες πόλεις” και μορφές διακυβέρνησης που στηρίζονται σε πολλαπλούς αισθητήρες παρακολούθησης, μπορούμε να οικοδομήσουμε τις “συνειδητές πόλεις” στηριγμένες στο συναίσθημα της κοινότητας, της ταύτισης με τον άλλον, της συμμετοχής και της αλληλεγγύης. Αυτή είναι μία κομβική διεργασία και πρόκληση που θέτει ο κοροναϊός για τα απελευθερωτικά προτάγματα“μετά την καταστροφή”.
* Ο Χρήστος Γιοβανόπουλος είναι κοινωνικός επιστήμονας, υποψ. διδάκτορας του Vrije Universiteit του Άμστερνταμ.
TVXS, 25 Απρ. 2020,Έλληνας καθηγητής Χάρβαρντ: Φοβερή η υπερβολή για τον κίνδυνο από τον κοροναϊό,https://tvxs.gr/news/ellada/ellinas-kathigitis-xarbarnt-foberi-i-yperboli-gia-ton-kindyno-apo-ton-koronaio
Dan Hill, (2017), The Battle for the Infrastructure of Everyday Life, in https://medium.com/butwhatwasthequestion/the-battle-for-the-infrastructure-of-everyday-life-6c9b0572e57f
ΙΕΛΚΑ, Μαρ. 30, 2020, Η κρίση του κορωνοϊού αλλάζει και τις διατροφικές συνήθειες των καταναλωτών,http://www.ielka.gr/?p=2676
