Σημαντική επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου στη Λατινική Αμερική
Της Νατάσας Ακριβάκη
Ο Πάπας Φραγκίσκος αυτές τις μέρες πραγματοποιεί την πρώτη επίσημη επίσκεψή του στον τόπο καταγωγής του, τη Νότια Αμερική, με σταθμούς το Εκουαδόρ, τη Βολιβία και την Παραγουάη, όπου τυχαίνει ενθουσιώδους υποδοχής. Δεν είναι καθόλου τυχαία η επιλογή του ταξιδιού στη χρονική αυτή συγκυρία, καθώς η Καθολική Εκκλησία βλέπει αφενός τη σταθερή μείωση του αριθμού των πιστών της και αφετέρου αντιλαμβάνεται τις ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται σε διάφορες χώρες – αλλαγές που μάλλον έρχονται σε αντίθεση με τις θέσεις που υποστηρίζει.
Πολλοί Λατινοαμερικάνοι εγκαταλείπουν τον καθολικισμό
Η Λατινική Αμερική είναι μια περιοχή που αντανακλά με τρόπο ιδιαίτερο τις τεράστιες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα ο Πάπας και η Καθολική Εκκλησία. Η πλειονότητα του πληθυσμού της Λατινικής Αμερικής ασπάζεται τον καθολικισμό και είναι η περιοχή του πλανήτη που συγκεντρώνει το 40% των καθολικών παγκοσμίως. Επιπλέον, η μορφή του Πάπα, και ιδιαίτερα του σημερινού, του πρώτου που γεννήθηκε στην υποήπειρο, έχει μια ιδιαίτερη σημασία για τους πιστούς Λατινοαμερικάνους. Ωστόσο, ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν εγκαταλείψει την Καθολική Εκκλησία για να καταφύγουν σε άλλες θρησκείες ή στον αγνωστικισμό είναι σημαντικός και αυξανόμενος: μεταξύ των ετών 1995 και 2014 το ποσοστό των ανθρώπων που δηλώνουν καθολικοί μειώθηκε από 80% στο 67%, συνολικά δηλαδή 13 ποσοστιαίες μονάδες μέσα σε μόλις δυο δεκαετίες.
Ο Φραγκίσκος, μέσο ανάκτησης του κύρους της Εκκλησίας
Το Βατικανό αντιλαμβάνεται τις ριζικές αλλαγές που διενεργούνται σε πολλές χώρες της περιοχής με την ανάδειξη κυβερνήσεων με κοινωνικό στίγμα, κυβερνήσεων που έσπασαν τη λογική της υποταγής στις προσταγές της Ουάσιγκτον και στο μεγάλο υπερεθνικό κεφάλαιο. Έτσι, στέλνει τον Πάπα Φραγκίσκο, που απολαμβάνει τη μεγάλη εκτίμηση των Λατινοαμερικάνων, για να αναζωπυρώσει τον πολιτικό ρόλο της Εκκλησίας σ’ αυτήν την πάλαι ποτέ προνομιακή για τον καθολικισμό γειτονιά του κόσμου. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσονται εξάλλου ενέργειες όπως η υποστήριξη της αναθέρμανσης των σχέσεων ΗΠΑ-Κούβας ή τα κηρύγματά του υπέρ των φτωχών. Μόλις τον περασμένο μήνα, ο Πάπας Φραγκίσκος εξέπληξε με μια «οικολογική» εγκύκλιο, με την οποία κατηγορεί τις πλούσιες χώρες και τις μεγάλες επιχειρήσεις για την κλιματική αλλαγή.
«Κοινωνική δικαιοσύνη και όχι φιλανθρωπία»
Ο ακρογωνιαίος λίθος των δηλώσεών του κατά την περιοδεία του στη Λατινική Αμερική είναι η εμφατική υπεράσπιση της οικογένειας και η ανάδειξη αυτής της υπεράσπισης σε «ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης», χρησιμοποιώντας δηλαδή όρους παρμένους από το λεξιλόγιο του προοδευτικού κινήματος. Σε μια από τις ομιλίες του, ο Πάπας χαρακτήρισε την κοινωνική δικαιοσύνη ως «κοινωνικό χρέος προς τις οικογένειες», μη διστάζοντας να καταδικάσει τις συντηρητικές προσεγγίσεις που την περιορίζουν απλώς σε μια άσκηση φιλανθρωπίας εξαρτώμενη από την καλή θέληση των πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων.
Πράγματι, με το να δίνει προτεραιότητα στην καταπολέμηση της φτώχειας ως «χρέος όλης της Λατινικής Αμερικής», η δήλωση του Ποντίφικα θυμίζει τη Θεολογία της Απελευθέρωσης, που προέκυψε κυρίως στη Λατινική Αμερική κατά το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα – θεωρία που πολεμήθηκε βίαια από προηγούμενους Πάπες, όπως ο Ιωάννης Παύλος II και ο Βενέδικτος ΧVI. Όπως φαίνεται ο Φραγκίσκος, που δεν ανήκει στις τάξεις αυτού του προοδευτικού ρεύματος του καθολικισμού, επιδιώκει να οριστεί ως ενδιάμεσος μεταξύ των υπερσυντηρητικών προκατόχων του και της Θεολογίας της Απελευθέρωσης.
Η πραγματικότητα προσγειώνει…
Είναι λοιπόν αλήθεια ότι ο Πάπας Φραγκίσκος επικεντρώνεται σε θέματα που προκαλούν συγκίνηση και γεννούν προσδοκίες, συμβάλλοντας στην αποθεωτική υποδοχή του από τους Λατινοαμερικάνους. Την ίδια στιγμή όμως παρακάμπτει τα κρίσιμα θέματα που αμφισβητούν το καθολικό δόγμα, όπως η άμβλωση, η αντισύλληψη, οι γάμοι ομοφυλοφίλων, αλλά και το καυτό ζήτημα της σεξουαλικής κακοποίησης μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας.
Γι’ αυτό, ορισμένοι ειδικοί προειδοποιούν ότι ο «Πάπας που ήρθε από το Νότο», ο Αργεντινός κατά κόσμον Χόρχε Μπεργκόλιο, εξακολουθεί να απέχει πολύ από το να μετασχηματίσει σημαντικά το θεσμικό όργανο του οποίου ηγείται, όπως πολλοί ίσως περίμεναν. «Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν έχει αλλάξει το δόγμα της Εκκλησίας, με οποιονδήποτε τρόπο, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Και δεν νομίζω ότι θα το κάνει», δηλώνει ο Έντγκαρ Λέιτε, Βραζιλιάνος καθηγητής της Ιστορίας των Θρησκειών.
Ο Πάπας θα κλείσει την περιοδεία του στην Παραγουάη – μια χώρα η οποία σήμερα κυβερνάται από έναν μεγιστάνα, τον Οράσιο Καρτές, ο οποίος διάκειται εντελώς αρνητικά απέναντι στα αγροτικά και κοινωνικά κινήματα. Ο πρόεδρος Καρτές, με τις ευλογίες της Καθολικής Εκκλησίας της Παραγουάης, απέρριψε λίγο καιρό πριν οποιαδήποτε πιθανότητα να γίνει άμβλωση σε ένα 10χρονο κορίτσι που είχε πέσει θύμα βιασμού από τον πατριό του…
