Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ελληνικά μυθιστορήματα που διάβασα το 2020 ήταν –χωρίς αμφιβολία– το «Χωρίς πρόσωπο» της Κατερίνας Μαλακατέ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Ένα βιβλίο συναρπαστικό, με εξαιρετική αφήγηση και πολλά επίπεδα ανάγνωσης. Από την
ρώτη στιγμή σε καθηλώνει. Και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Ο νεαρός ήρωας, ο Διονύσης, μόλις στα 23 του, σε έναν από αυτούς τους καβγάδες που μάλλον μοιάζουν συνηθισμένοι ανάμεσα σε παιδιά και γονείς, παίρνει το κυνηγετικό όπλο και το στρέφει ενάντια στον εαυτό του.
Είναι ένα σοκ για τον αναγνώστη που από την πρώτη στιγμή η συγγραφέας τον ρίχνει στα βαθιά νερά. Στις σελίδες που ακολουθούν διαπιστώνει ότι ο ήρωας σχεδόν από θαύμα επέζησε, αλλά δεν έχει πια πρόσωπο.
Η συγγραφέας περιγράφει με ρεαλισμό τη ζωή του που βαλτώνει και μοιάζει τελειωμένη… Κι εκεί αρχίζει ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο Διονύσης γράφει και μοιράζεται, αποκτά ακολούθους, γνωρίζεται με μια γιατρό. Παράλληλα με τη βοήθεια ενός ψυχολόγου ψάχνει βαθιά μέσα του να βρει τι τον οδήγησε στην απελπισμένη πράξη… Θα καταφέρει να φύγει από το νησί, την πατρίδα του και να τολμήσει ένα μεγάλο ταξίδι που ίσως φέρει πίσω το πρόσωπό του.
Ζούμε μέσα στις αντιφάσεις… Τι σημαίνει π.χ. facebook για έναν άνθρωπο χωρίς πρόσωπο; Σε ποιο βαθμό αξιοποιείς τα μέσα, όπως την τηλεόραση, για να μπορέσεις όπως ο ήρωας να κάνεις μια πανάκριβη εγχείρηση και θεραπεία και σε ποιον βαθμό σε εξαγοράζουν; Τι σημαίνει να ζεις με το πρόσωπο ενός άλλου μετά τη μεταμόσχευση; Ποιο είναι το πραγματικό μας πρόσωπο και τι δείχνουμε στους άλλους; Τι σημαίνει «έρωτας εξ αποστάσεως» και τι γίνεται όταν οι άνθρωποι συναντιούνται και μοιράζονται την καθημερινότητά τους; Πώς αλλοιώνεσαι για να πετύχεις τον στόχο σου;
Η συγγραφέας κινείται με μοναδικό τρόπο μέσα σε αυτό τον κόσμο των αντιφάσεων, των δυο όψεων των πραγμάτων. Μας ανοίγει δρόμους για σκέψη σε ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων.
Μου θύμισε το «Καλή αντάμωση εκεί ψηλά» του Πιερ Λεμέτρ όπου ο ήρωας χάνει το πρόσωπό του στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά βρίσκει εντελώς άλλους δρόμους. Σε αντίθεση με τον Διονύση θέλει να χαθεί από προσώπου γης.
Άλλοι καιροί, άλλοι τόποι…
Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για έναν ήρωα «χωρίς πρόσωπο»;
Η πηγή της έμπνευσης ήταν η ιατρική διαδικασία, η μεταμόσχευση προσώπου. Μου φάνηκε συναρπαστική, άρχισα να μαθαίνω όλο και περισσότερα γι’ αυτή, να επικοινωνώ με ανθρώπους με ανάλογα τραύματα στο εξωτερικό. Και μες στο μυαλό μου έφερα αυτόν τον ήρωα στην Ελλάδα, και πάνω στους προβληματισμούς του για το πώς είναι να περιμένεις ένα «θαύμα» για να αλλάξει όλη σου η ζωή, πρόβαλα τις δικές μου εμμονές, για την ταυτότητα, την αγάπη, τον έρωτα, τη ζωή, την ασθένεια και τον θάνατο.
Χρησιμοποιείς αρκετά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο μυθιστόρημά σου. Σε ποιο βαθμό μας στηρίζουν και πότε γινόμαστε υποχείρια;
Τα τελευταία δέκα χρόνια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει τη ζωή μας και τον τρόπο που κοινωνικοποιούμαστε. Θα ήταν περίεργο ένα σύγχρονο μυθιστόρημα να μην τα περιλαμβάνει. Ειδικά με τις ιδιαίτερες συνθήκες της ζωής του ήρωά μου. Για αυτόν και για πολλούς άλλους που ζουν μέσα στη μοναξιά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Αυτό έχει και την φρικτή του όψη, φυσικά. Ο κόσμος του διαδικτύου δεν είναι αγγελικά πλασμένος, η υπερέκθεση κοστίζει ψυχικά. Πάντως το βασικό πρόβλημα είναι η εξάρτηση, δεν υπάρχει ώρα που να μην είμαστε διαθέσιμοι και καλωδιωμένοι.
Πόσο δύσκολο ήταν για σένα να μπεις στο «πετσί» του ήρωα και στην ανδρική ψυχολογία;
Παραδόξως δεν δυσκολεύομαι να μπω στο πετσί των ανδρών ηρώων μου. Με δυσκολεύουν όσο και οι γυναικείοι χαρακτήρες, το θέμα είναι να μπορέσεις να βρεις το στίγμα του καθενός, τι τον ορίζει, τι μπορεί να αλλάξει όσο δυσκολεύεται στις συνθήκες του μυθιστορήματος. Οι μυθιστορηματικοί ήρωες πρέπει να είναι πιστοί στον εαυτό τους και ταυτόχρονα να εξελίσσονται. Α, και οι πραγματικοί ήρωες το ίδιο.
Για την ιατρική πλευρά του θέματος χρειάστηκε μεγάλη έρευνα; Βασίζεσαι σε πραγματικά περιστατικά;
Έκανα εκτεταμένη έρευνα, μίλησα με αρκετούς ανθρώπους που έκαναν μεταμόσχευση προσώπου, με δύο συνεχίζω να μιλάω ακόμα και σήμερα, διάβασα όσα περισσότερα ιατρικά papers, είδα ντοκιμαντέρ. Δεν είμαι ειδική, όμως θέλω να πιστεύω πως απέκτησα σφαιρική άποψη για το θέμα. Με συγκλόνισαν οι προσωπικές μαρτυρίες. Είχαν όλες κάτι το σπαρακτικό, τόσο για το πριν, όσο και για το μετά.
Πέρα από συγγραφέας είσαι και συνιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείο BookTalks. Πώς θα μπορούσαν να στηριχτούν τα μικρά βιβλιοπωλεία; Και δεν μιλώ μόνο για την περίοδο της πανδημίας.
Τα μικρά βιβλιοπωλεία θα μπορούσαν να στηριχτούν με την επέκταση της φιλαναγνωσίας. Δεν έχουμε κουλτούρα ανάγνωσης στην Ελλάδα. Χρειάζεται κεντρική στήριξη, να υπάρχουν βιβλιοθήκες, να ξεκινούν από μικρά τα παιδιά να διαβάζουν και να αγαπούν την ανάγνωση. Όλοι αγαπούν τις ιστορίες, είναι στην ανθρώπινη φύση. Το διάβασμα είναι και συνήθεια. Μπορούμε να φτιάξουμε αναγνώστες. Όλοι κερδισμένοι θα βγούμε.
