Καταγράφοντας την πνοή των επιζώντων
Ένα κτίσμα πρέπει να σχεδιάζεται και να κατασκευάζεται
κατά τρόπο τέτοιο ώστε, όταν κάποτε καταρρεύσει,
να αφήνει πίσω του όμορφα ερείπια.
Άλμπερτ Σπέερ
Time is on my side
The Rolling Stones
Περπατώ στο Κάσελ, ανάμεσα στο Mουσείο Fridericianum και το κτίριο που στεγάζει τα αρχεία της documenta. Ένας λευκός ήλιος εμφανίζεται πού και πού πάνω απ’ το κρατίδιο της Έσσης. Οι βελανιδιές που φύτεψε το ’82 ο Γιόζεφ Μπόις δεν έχουν φτάσει ακόμη στο μέγιστο ύψος τους.
Γύρω μου κάποιοι Έλληνες δημοσιογράφοι, Βήμα, Καθημερινή, Popaganda, Αθηνόραμα. Σε λίγες ώρες ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής της documenta, ο Πολωνός Άνταμ Σίμτσικ, πρόκειται να συγκλονίσει τον κόσμο της σύγχρονης τέχνης με μια επίσημη (και απίθανη) ανακοίνωση: Η επόμενη documenta (2017) θα μοιραστεί ανάμεσα στο Κάσελ και την Αθήνα. Η μεγαλύτερη έκθεση στον κόσμο θα φύγει πρόσκαιρα από την Γερμανία για πρώτη φορά από την ίδρυσή της το 1955, και θα πάει -θα έρθει- στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Μια έκθεση σύγχρονης δημιουργίας, μια έκθεση «σύγχρονης μνήμης», καταγραφής.
Περπατώ στο Κάσελ, σ’ ένα πλακόστρωτο κάτω απ’ το οποίο βρυχάται η κονιορτοποιημένη μνήμη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια πόλη που ισοπεδώθηκε, αφότου ισοπέδωσε. Ιστορίες ολέθρου που, όσο κι αν ειπωθούν, θα μένουν για πάντα ανείπωτες. Ένα ολόκληρο κομμάτι της τέχνης, το δυναμικότερο, χρειάστηκε να βγει από τα καταφύγια και να ξαναδιδαχθεί στο γερμανικό -ου μην αλλά και παγκόσμιο- κοινό, μετά τον χαρακτηρισμό του ως «εκφυλισμένο» και τον εξοβελισμό του εκτός Ιστορίας. Τη μνήμη και τη διδαχή ανέλαβαν οι ζωντανοί. Οι επιζώντες (έτσι ώστε να επιζήσουν). Και βάλθηκαν να θυμούνται.
Η documenta προσπαθεί να πιάσει τον Χρόνο απ’ τα μαλλιά και να του ψιθυρίσει στο αφτί ότι πρέπει να συνεχίσει. Η μνήμη του Μεταπολέμου φτιάχνει, αναγκαστικά, τη δική της χίμαιρα, τη δική της εθελοτυφλία. Θαρρούμε ότι αν καταφέρουμε να αιχμαλωτίσουμε το παρόν στην ονειροπαγίδα της τέχνης τότε Αυτό -το σκοτεινό και ανείπωτο Αυτό- δεν θα ξανασυμβεί. Τίποτα όμως, ποτέ, δεν ξανασυμβαίνει. Οι επιζώντες δεν σταματούν. Κοντοστέκονται μόνο να κοιτάξουν το χώμα, και συνεχίζουν.
Δίπλα στο Fridericianum τα αρχεία της documenta φουσκώνουν, μαζί τους κι οι θάλασσες του Χρόνου. Ο Μεταπόλεμος, εξ ορισμού, δεν τελειώνει ποτέ. Ένας διορατικός επιμελητής αποφασίζει να μετακινήσει την καταγραφή της τέχνης στα σύγχρονα συντρίμμια των νέων καταστροφών. Ο λόγος στους επιζώντες.
Περπατώ στο Κάσελ. Οι βελανιδιές του Γιόζεφ Μπόις δεν έχουν φτάσει ακόμη στο μέγιστο ύψος τους.
Μάκης Μαλαφέκας
