Γράφει η Μαρία Πλευράκη, επισκέπτρια Υγείας, ΠΓΝ Αττικόν
«Ο ψυχικά πάσχων και ο ανάπηρος είναι ένα πρόβλημα που δεν το έχουμε αντιμετωπίσει, αλλά μόνο αρνηθεί»
(Fr. Basaglia)
Τα ψυχικά νοσήματα είναι γνωστά από την Αρχαία Ελλάδα, όπου αντιμετωπίζονταν από τους ιερείς του θεού Ασκληπιού, σε θεραπευτικά Κέντρα που ονομάζονταν Ασκληπιεία. Μια από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους θεραπείας στα Ασκληπιεία, ήταν η ερμηνεία των ονείρων τόσο του ασθενή, όσο και του Ιεροφάντη που αναλάμβανε τη θεραπεία του.
Σήμερα, ο όρος Ψυχική Υγεία χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα επίπεδο γνωστικής και συναισθηματικής ευεξίας και όχι μόνο την απουσία ψυχικής διαταραχής. Πολιτιστικές διαφορές, υποκειμενικές εκτιμήσεις και ανταγωνιστικές επιστημονικές θεωρίες, επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο η ψυχική υγεία γίνεται αντιληπτή από το κοινωνικό σύνολο.
Τα άτομα με ψυχικά νοσήματα αποτελούν μια σημαντική κατηγορία του πληθυσμού. Πολλές φορές έρχονται αντιμέτωποι με τον κοινωνικό αποκλεισμό και την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους, ιδιαίτερα σήμερα, σε περίοδο οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης.
Για την προστασία των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρει:
«Όλα τα άτομα με ψυχικές διαταραχές δικαιούνται να απολαμβάνουν θεραπευτικής αντιμετώπισης και φροντίδας υψηλής ποιότητας, από υπηρεσίες Υγείας που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του. Πρέπει, επίσης, να προστατεύονται από οποιασδήποτε μορφής απάνθρωπη μεταχείριση και διάκριση».
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι πολιτικές Ψυχικής Υγείας και τα προγράμματα θα πρέπει να προάγουν τα ακόλουθα δικαιώματα:
- Την ισότητα, την εξάλειψη κάθε είδους αποκλεισμού και διακρίσεων
- Το απαραβίαστο της προσωπικής ζωής
- Την αυτονομία
- Τη σωματική ακεραιότητα
- Το δικαίωμα μάθησης, πληροφόρησης και συμμετοχής
- Την ανεξιθρησκεία
- Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι
- Το δικαίωμα της ελεύθερης κίνησης
- Το δικαίωμα στην ιατροκοινωνική ασφάλιση
- Το δικαίωμα στην έννομη προστασία
- Δεδομένου ότι οι ψυχικά ασθενείς αποτελούν ένα ιδιαίτερα ευπαθές τμήμα της κοινωνίας, το οποίο στιγματίζεται, αδικείται, περιθωριοποιείται, κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη νομοθεσίας για την ψυχική υγεία, καθώς οι ψυχικές διαταραχές επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των ατόμων, τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και προάσπισης των δικαιωμάτων τους.
Η νομοθεσία οφείλει να αποτελεί υποχρέωση αλλά και προτεραιότητα κάθε ευνομούμενης κοινωνίας. Η ιστορία έχει καταγράψει, δυστυχώς, ακραίες και όχι σπάνιες περιπτώσεις καταπάτησης, εξαπάτησης και αγνόησης των δικαιωμάτων τους. Δεν πρέπει να περιορίζεται απλώς στην παροχή θεσμοθετημένων υπηρεσιών υγείας, αλλά να παρέχει το νομικό πλαίσιο για την επίλυση κρίσιμων θεμάτων, όπως η πρόσβαση στη φροντίδα, η παροχή φροντίδας υψηλής ποιότητας, η αποκατάσταση, η παρακολούθηση μετά τη θεραπεία, η πλήρης ένταξη των ατόμων με ψυχικές διαταραχές στην κοινότητα, η πρόληψη των ψυχικών διαταραχών και η προαγωγή της ψυχικής υγείας σε διάφορους τομείς της κοινωνίας.
Στη χώρα μας, ενώ υπάρχει εναρμόνιση της νομοθεσίας με τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ, εντούτοις παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα και ελλείψεις όσον αφορά στην εφαρμογή της. Οι κυριότεροι λόγοι είναι:
- Απουσία πολιτικής βούλησης για σύγκρουση με τα εδραιωμένα ιδιωτικά συμφέροντα, συντεχνίες κ.λπ.
- Απουσία αποδοχής αναγκαίας αξιολόγησης διοικήσεων και εφαρμοζόμενων πολιτικών.
- Διάχυτη νοοτροπία ατιμωρησίας και μη απόδοσης ευθυνών, με την ευθύνη πάντα να κατρακυλά προς τον εργαζόμενο.
- Απουσία μακροχρόνιου και σαφούς σχεδιασμού από πλευράς αρμόδιων υπουργείων.
Για την ουσιαστική εφαρμογή της νομοθεσίας, προτείνεται:
- Καταγραφή όλων σχετικών νόμων και διατάξεων. Επιλογή, αναθεώρηση και προτεραιότητες.
- Εκστρατεία πληροφόρησης, ώστε να προβληθεί η λογική που διέπει τη νομοθεσία της Ψυχικής Υγείας.
- Στελέχωση δομών με επαρκές και εκπαιδευμένο προσωπικό.
- Επαρκής χρηματοδότηση και χρηστή διαχείριση των πόρων που διατίθενται για την Ψυχική Υγεία.
(Συνέχεια στο επόμενο σημείωμα)
