Η δομή 18Άνω του ΨΝΑ καλείται να επιτελέσει ένα σοβαρό αλλά συνάμα και δύσκολο έργο –όπως και άλλες δομές τελευταία με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα τελευταία γεγονότα στο ΚΕΘΕΑ–, αφού οι θεραπευόμενοί της ανήκουν σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη κοινωνική ομάδα που δεν περιορίζεται από το φύλο ή την ηλικία. Σ’ αυτή τη ρωγμή του χρόνου, ο επιστημονικά υπεύθυνος του Συμβουλευτικού Σταθμού και σύμβουλος Τοξικοεξάρτησης του 18Άνω, Ηρακλής Γκότσης, δίνει το στίγμα της πιο συγκροτημένης μονάδας απεξάρτησης τοξικομανών – και όχι μόνον.
Πόσα χρόνια υφίσταται η δομή 18Άνω και πόσα άτομα περιθάλπει αυτή τη στιγμή;
H Μονάδα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18Άνω λειτουργεί εδώ 30 χρόνια και προσφέρει τις υπηρεσίες της σε πάνω από 2.000 ανθρώπους κάθε χρόνο. Ανήκει διοικητικά στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών (Δαφνί). Έχει αναπτύξει ένα ευρύτατο φάσμα υπηρεσιών και παρεμβάσεων στο πεδίο των εξαρτήσεων. Λειτουργούν κλειστά προγράμματα απεξάρτησης, ανοιχτά προγράμματα, προγράμματα απεξάρτησης γυναικών, καθώς και το μοναδικό πρόγραμμα ψυχολογικής απεξάρτησης στην Ελλάδα εξαρτημένων μητέρων. Πρόγραμμα Απεξάρτησης από το Διαδίκτυο καθώς και πρόγραμμα Διατροφικών Διαταραχών. Επίσης παρέμβαση στις φυλακές – Πρόγραμμα Φυλακών καθώς και βοήθεια σε μετανάστες και πρόσφυγες. Επίσης, λειτουργεί Πρόγραμμα Εφήβων και Νέων. Επιπλέον υπάρχει το Πρόγραμμα Οικογένειας για γονείς συζύγους και συντρόφους των εξαρτημένων. Παράλληλα, κάθε χρόνο, πραγματοποιεί το ετήσιο σεμινάριο για τη θεραπεία των εξαρτήσεων καθώς και πολλά άλλα εξειδικευμένα. Να σημειώσουμε πως όλα αυτά είναι δωρεάν.
Οι βασικές αρχές και στόχοι του 18Άνω είναι:
- Δωρεάν παροχή υπηρεσιών, ελεύθερη πρόσβαση σε όσους έχουν ανάγκη των προσφερόμενων υπηρεσιών (χρήστες ουσιών, οικογένειες κ.λπ.).
- Παροχή υπηρεσιών χωρίς διακρίσεις, ανεξάρτητα από φυλή, δόγμα, θρησκεία, φύλο, εθνικότητα, σεξουαλικό προσανατολισμό, ηλικία, σωματική κατάσταση, πολιτικές πεποιθήσεις, ποινικό μητρώο, οικονομική κατάσταση κ.λπ.
- Οικειοθελής προσέλευση του εξαρτημένου στις υπηρεσίες του Προγράμματος.
- Η βάση λειτουργίας του 18 Άνω είναι ο ανθρωποκεντρισμός, η ισοτιμία και η συλλογικότητα.
- Το 18Άνω λειτουργεί ως πλαίσιο θεραπείας, ως πλαίσιο διεκδίκησης κοινωνικής και πολιτισμικής, ως χώρος αυτογνωσίας, ελευθερίας, πολιτισμού, δημιουργικότητας και αυτονομίας. Όλα τα παραπάνω του προσδίδουν κινηματικό χαρακτήρα.
- Η διαδικασία της απεξάρτησης, έχει καθαρά πολιτισμική διάσταση, η οποία ταυτοχρόνως είναι θεραπευτική.
- Δεν υιοθετούνται θεραπευτικά μοντέλα, ακολουθείται η αρχή της «θεραπευτικής πολυφωνίας», με την εφαρμογή πολλών τύπων Προγραμμάτων θεραπείας απεξάρτησης.
- Στο 18Άνω η θεραπευτική προσέγγιση είναι ψυχοκοινωνική και διαλεκτική χωρίς τη χρησιμοποίηση υποκατάστατων. Ο εξαρτημένος δεν αντιμετωπίζεται ως «ασθενής», ούτε ως παθητικό αντικείμενο νοσηλευτικών φροντίδων, αλλά ως υποκείμενο και πρωταγωνιστής της θεραπευτικής διαδικασίας, στην οποία συμμετέχει ενεργά και επιδιώκει την αλλαγή τρόπου ζωής, με αξίες, στόχους, χωρίς ουσίες και φυγές οποιουδήποτε τύπου.
- Το θεραπευτικό δεν ταυτίζεται με το ιατρικό, όπως τείνει να επικρατήσει στην εποχή μας. Η λέξη θεραπεία χρησιμοποιείται με την έννοια της ίασης της διαταραγμένης σχέσης του εξαρτημένου με το σώμα του, το χώρο, το χρόνο, τον κόσμο και τον εαυτό του μέσα σ’ αυτόν. Ο ιατρικός λόγος είναι ένας από τους λόγους που ακούγονται, μαζί με το λόγο της ψυχοθεραπείας, της κοινωνιολογίας, της φιλοσοφίας, της ψυχανάλυσης, της τέχνης κ.λπ.
- Η θεραπεία απεξάρτησης δεν μπορεί να ανάγεται στην ατομική παρακολούθηση σε ιδιωτικό γραφείο κάποιου ειδικού. Δεν μπορεί, επίσης, να συντελείται σε ψυχιατρείο, δημόσιο ή ιδιωτικό. Απαιτεί ειδικό πλαίσιο, ειδική δομή, με το δικό της πρόγραμμα και τις δικές της υπηρεσίες.
- Σημαντικά εργαλεία της θεραπείας είναι η ψυχοθεραπεία, ατομική και ομαδική, η τέχνη και η συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
- Η απεξάρτηση στηρίζεται στην αρχή του θεραπευτικού συνεχούς, δηλαδή το εξαρτημένο άτομο εμπλέκεται σε μία ψυχοθεραπευτική σχέση, η οποία αποτελεί το βασικό εργαλείο-όχημα με το οποίο θα ολοκληρώσει αυτό το «ταξίδι στη γνώση και την αλλαγή».
Υπάρχει αύξηση των περιστατικών και πώς ανταπεξέρχεστε με το υπάρχον προσωπικό και τις εγκαταστάσεις;
Τα τελευταία χρόνια και λόγω της γενικευμένης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης οι εξαρτήσεις έχουν γνωρίσει μεγάλη αύξηση. Σε αυτό έχει συντελέσει και η έλευση των «φτηνών» ναρκωτικών. Όλο και μεγαλύτεροι πληθυσμοί, ιδιαίτερα της νεολαίας, έρχονται σε επαφή με ψυχοτρόπες ουσίες.
Η οικονομική κρίση και οι περικοπές των μνημονίων τα χρόνια αυτά έχουν χτυπήσει βάναυσα όλο το Εθνικό Σύστημα Υγείας σε πόρους, υλικά και ανθρώπινο δυναμικό. Άλλωστε, το 18Άνω ανήκει και είναι το μεγαλύτερο πρόγραμμα απεξάρτησης του ΕΣΥ. Βιώνουμε εμείς και οι θεραπευόμενοι της μονάδας τις περικοπές που έχουν γίνει όλα τα τελευταία χρόνια. Παρ’ όλα αυτά, ποτέ δεν κάναμε καμία έκπτωση στην ποσότητα και πολύ περισσότερο στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Στο 18Άνω γνωρίζουμε καλά μέσα από τη δουλειά μας ότι η τοξικομανία δεν είναι παρά το σύμπτωμα μιας κοινωνίας που κατακλύζεται από τη βία, την εκμετάλλευση και την αδικία
Τα άτομα που έρχονται στο 18Άνω για απεξάρτηση είναι περιθωριοποιημένα ή ανήκουν σε συγκροτημένες οικογένειες;
Η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών είναι μια διαδικασία απομόνωσης εσωτερικής και κοινωνικού αποκλεισμού ταυτόχρονα. Ο εξαρτημένος, αργά και σταθερά, οδηγείται στο περιθώριο – οικογενειακό και κοινωνικό. Ένα συγκροτημένο και ασφαλές, κατά το δυνατόν, οικογενειακό περιβάλλον προστατεύει τα μέλη του και τους προσφέρει τη δυνατότητα στην ωριμότητα και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη.
Περιγράψτε το προφίλ τους, κατά μέσο όρο; Ποιο είναι το μέλλον των εγκαταλειμμένων ατόμων μετά το τέλος θεραπείας τους;
Αν και δεν είναι απόλυτα επιστημονικά ορθό να χρησιμοποιούμε τον όρο προφίλ, υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά που διέπουν τους εξαρτημένους, όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, ψυχική και συναισθηματική ευαλωτότητα, δυσλειτουργική οικογένεια, χαμηλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη, κοινωνικός αποκλεισμός από μόρφωση, εργασία, πολιτισμό. Υπάρχουν και περιπτώσεις συνύπαρξης και ψυχολογικής-ψυχιατρικής διαταραχής.
Τα παιδιά σήμερα δεν παίρνουν ναρκωτικά για να πεθάνουν, αλλά για να καταφέρουν να ζήσουν, να καταφέρουν να επιβιώσουν σε έναν αβίωτο κόσμο, σε μια αβίωτη πραγματικότητα. Τα παιδιά που βρίσκονται στις πιάτσες σήμερα και παίρνουν ό,τι βρουν μπροστά τους, ανακατεύουν όλες τις ουσίες και επιπλέον χρησιμοποιούν τα λεγόμενα «ναρκωτικά της κρίσης», δηλαδή ουσίες πολύ τοξικές, αλλά πολύ φθηνές. Τα σημερινά παιδιά παίρνουν τις ουσίες μέσα στην απελπισία και την απόγνωση. Δεν οραματίζονται, δηλαδή, έναν άλλον κόσμο, δεν πιστεύουν σε μιαν άλλη πραγματικότητα, αλλά θέλουν απλά να ξεφύγουν από αυτή που ζουν. Αυτά τα παιδιά δεν παίρνουν ναρκωτικά για να πεθάνουν, αλλά για να καταφέρουν να ζήσουν, να καταφέρουν να επιβιώσουν σε έναν αβίωτο κόσμο, σε μια αβίωτη πραγματικότητα. Μέσα στην κίνησή τους αυτή εκφράζεται μια απελπισία που χαρακτηρίζει και την κοινωνία της μεγάλης στέρησης, της φτώχειας, της ματαίωσης, των φόβων που κυριαρχούν.
Όμως, αυτό το οποίο πιστεύουμε στο 18Άνω είναι ότι κάθε εξαρτημένος είναι μία ξεχωριστή προσωπικότητα με τις δικές του προσωπικές ανάγκες και δυνατότητες. Δεν είναι όλοι ίδιοι και ο καθένας από αυτούς μπορεί να απεξαρτηθεί εάν το επιθυμεί και του δοθεί η κατάλληλη βοήθεια.
Η κοινωνική επανένταξή τους πιστεύετε πως θα είναι ομαλή; Πώς τους αντιμετωπίζει η κοινωνία εν έτει 2020;
Η κοινωνική επανένταξη των απεξαρτημένων εξαρτάται από πλειάδα παραγόντων που, τις περισσότερες φορές, ξεπερνάει την επιθυμία και τη θέληση των ιδίων. Όπως τόνισα και παραπάνω, η εξάρτηση από ουσίες στο 18Άνω θεωρούμε ότι είναι ένα σύνθετο πολυπαραγοντικό, κοινωνικό φαινόμενο με πολλές εκφάνσεις ψυχολογικές, κοινωνικές, οικονομικές κ.λπ. Από αυτή την άποψη δεν αρκεί μόνον η προσπάθειά του, αλλά και σε ποιο οικογενειακό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο πραγματώνεται. Η οικονομική κρίση, τα τελευταία χρόνια, έχει χτυπήσει βάναυσα όλες τις υποστηρικτικές κοινωνικές και προνοιακές δομές που λειτουργούν ως προστασία και υποστήριξη για ευάλωτους πληθυσμούς.
Υπάρχει η τάση περικοπής κονδυλίων σε δομές απεξάρτησης και ψυχικής υγείας;
Από τα πρώτα θύματα των περικοπών των μνημονίων είναι οι δομές ψυχικής υγείας και απεξάρτησης. Οι ψυχικά και κοινωνικά ευάλωτοι πληθυσμοί όπως είναι οι εξαρτημένοι και οι ψυχικά πάσχοντες έχουν αυξηθεί γεωμετρικά και οι ανάγκες μεγαλώνουν. Παρ’ όλα αυτά, οι δομές απεξάρτησης και ψυχικής υγείας λειτουργούν με το φιλότιμο και την επαγγελματική ευσυνειδησία των εργαζομένων σ’ αυτές.
Η ιατρική και η ψυχιατρική κοινότητα, όπως και οι φαρμακευτικές εταιρείες, έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τον ορισμό της τοξικομανίας ως χρόνια, υποτροπιάζουσα νόσο του εγκεφάλου και μάλιστα ανίατη, υπηρετώντας και με αυτόν τον τρόπο τη βιοεξουσία, που χρησιμοποιεί την τοξικομανία ως μέσον κοινωνικού ελέγχου
Πιστεύετε πως στο πλαίσιο της πρόληψης, θα μπορούσε το υπουργείο Παιδείας να εντάξει μάθημα ενημέρωσης για τα ναρκωτικά;
Η πρόληψη δεν είναι μια απλή ενημέρωση για τα ναρκωτικά αλλά υπόθεση όλου του εκπαιδευτικού συστήματος. Ενός συστήματος που ισοπεδώνει το μαθητή ως άνθρωπο. Τον βλέπει ως απόδοση χωρίς να παίρνει υπ’ όψιν τις πραγματικές ανάγκες μαθητών, στη δύσκολη ηλικία της εφηβείας. Χρησιμοποιούν το σχολείο ως εργαλείο χειραγώγησης αντί να είναι ένα σχολείο δημιουργίας γνώσης, αλληλεγγύης και δημιουργίας. Η «Πρόληψη» αποσκοπεί στην ανάπτυξη μηχανισμών του ατόμου, μέσα από τη γνώση και το βίωμα, που θα του επιτρέψουν να αντισταθεί στη χρήση ουσιών. Θα το ενισχύσουν στην κατανόηση των δυσκολιών του και στην υιοθέτηση μιας άλλης προσέγγισης των ζητημάτων που το απασχολούν. Έτσι που να αντιμετωπίζει τους παράγοντες κινδύνου αλλά και γενικότερα ζητήματα ψυχοκοινωνικής υγείας.
Σχετικά με τους εφήβους, στρατηγικός στόχος της «Πρόληψης» είναι: Η «κατάληψη» από τον νέο άνθρωπο της θέσης που του ανήκει στην κοινωνία, με την εμπλοκή του σε διαδικασίες κοινωνικοποίησης. Στόχος, επίσης, είναι, να του δοθεί η δυνατότητα να βρει αυτή τη θέση ή εν πάση περιπτώσει να διεκδικήσει αυτή τη δυνατότητα, με αρωγούς τους ενήλικες που τον περιβάλλουν.
Η προσέγγιση απαιτείται να είναι διεπιστημονική και οι προληπτικές δραστηριότητες να μην παραπέμπουν σε μάθημα, σεμινάριο ή διάλεξη. Επιδίωξη είναι να έχουν βιωματικό χαρακτήρα, χωρίς να υποδεικνύουν ή να υπαγορεύουν τις λύσεις. Είναι σημαντικό να δίνουν γνώσεις και την πραγματική εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης σχετικά με τη χρήση ουσιών. Έτσι που να καταλαγιάζουν την υπέρμετρη ανησυχία, την αβεβαιότητα, το άγχος ή τον πανικό, προκειμένου να υπάρχει ψύχραιμη αντιμετώπιση του όποιου προβλήματος.
Έχετε εικόνα από ανάλογες δομές του εξωτερικού και πώς αυτές λειτουργούν;
Στη σημερινή εποχή όπου τα πάντα μετριούνται με βάση το κόστος, ακόμη και οι υπηρεσίες απεξάρτησης και ψυχικής υγείας έχουν τοποθετεί και κρίνονται με το μέτρο ενός άκρατου οικονομικού νεοφιλελευθερισμού. Στην Ευρώπη έχει κυριαρχήσει το μοντέλο των υποκατάστατων (μεθαδόνη-βουπρενορφίνη) είτε τα μέτρα μείωσης των χώρων εποπτευόμενης χρήσης. Με ιδιαίτερη ανησυχία παρατηρούμε ότι η κυρίαρχη αυτή τάση έχει έρθει και στη χώρα μας.
Οι πρακτικές αυτές, όμως, δεν είναι απεξάρτηση αλλά συντήρηση της εξάρτησης. Δεν θα κουραζόμαστε να επαναλαμβάνουμε και να υποστηρίζουμε ότι ο εξαρτημένος δεν είναι καταδικασμένος να λαμβάνει μία ουσία εφ’ όρου ζωής. Η τοξικομανία δεν είναι νόσος. Η αντίληψη της τοξικομανίας ως νόσου καταρχάς απενοχοποιεί την κοινωνία, στη συνέχεια απενοχοποιεί την οικογένεια και βέβαια απενοχοποιεί και τον χώρο της φροντίδας, γενικά.
Η μάχη για την αντιμετώπιση του φαινομένου της εξάρτησης ως κοινωνικό φαινόμενο απαιτεί μια σοβαρή σύγκρουση με το ακαδημαϊκό, το ψυχιατρικό κατεστημένο και τον ρόλο του στην ψυχιατρικοποίηση της εξάρτησης και την κατάταξή της στις ψυχικές διαταραχές. Η ιατρική και η ψυχιατρική κοινότητα, όπως και οι φαρμακευτικές εταιρείες, έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τον ορισμό της τοξικομανίας ως χρόνια, υποτροπιάζουσα νόσο του εγκεφάλου και μάλιστα ανίατη, υπηρετώντας και με αυτόν τον τρόπο τη βιοεξουσία, που χρησιμοποιεί την τοξικομανία ως μέσον κοινωνικού ελέγχου.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο όνειρό σας για τη Μοναδα που υπηρετείτε;
Δεν θα απαντήσω με ένα όνειρο αλλά με μια δέσμευση και δεν αφορά μόνο εμένα αλλά ολόκληρο το 18Άνω.
Όλες οι συναδέλφισσες και όλοι οι συνάδελφοι στο 18Άνω γνωρίζουμε καλά μέσα από τη δουλειά μας ότι η τοξικομανία δεν είναι παρά το σύμπτωμα μιας κοινωνίας που κατακλύζεται από τη βία, την εκμετάλλευση και την αδικία. Την ίδια ψυχική και σωματική βία που οι εξαρτημένοι έζησαν ανυπεράσπιστοι στο δικό τους περιβάλλον πολύ πριν συναντηθούν με τις ουσίες. Η θέση μας ως λειτουργοί της Ψυχικής Υγείας και της απεξάρτησης είναι πλάι στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη. 30 χρόνια τώρα η Μονάδα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18Άνω έχει διαλέξει μετερίζι: να είναι στο πλάι των εξαρτημένων, των ψυχικά ευάλωτων, των κοινωνικά αποκλεισμένων. Δεσμευόμαστε να είμαστε μαζί τους κόντρα στο κλίμα φόβου και ανασφάλειας που καλλιεργείται μεθοδευμένα και συστηματικά.
Για μια κοινωνία ελεύθερη και απαλλαγμένη από κάθε είδους εξαρτήσεις.
Να προστατευτούν τα Προγράμματα Απεξάρτησης
Mιλήστε μας για το περιστατικό βίας που συνέβη τελευταία στους θεραπευόμενους της κλειστής δομής σας;
Την Πέμπτη στις 9/1/2020, στις 10.00 π.μ,. οι θεραπευόμενοι της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών 18Άνω επέστρεφαν, πεζή, στο Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Ανδρών στο κέντρο της Αθήνας (Τμήμα Εσωτερικής Διαμονής) μετά από προγραμματισμένη έξοδο για γυμναστική, συνοδευόμενοι από τον γυμναστή και τον επισκέπτη Υγείας του τμήματος, όπως προβλέπεται και πραγματοποιείται από το θεραπευτικό πρόγραμμα. Στην οδό Αχαρνών, χωρίς προφανή λόγο, τους σταμάτησαν αστυνομικοί της ομάδας Δίας και της Άμεσης Δράσης ζητώντας τα στοιχεία τους. Οι συνοδοί τους, εργαζόμενοι του 18Άνω (ΨΝΑ) τους εξήγησαν ότι είναι άνθρωποι που βρίσκονται σε θεραπεία και τους επέδειξαν τα απαιτούμενα έγγραφα που το πιστοποιούσαν. Όμως οι αστυνομικοί, αδιαφορώντας για τα έγγραφα και παρά τις διαμαρτυρίες των εργαζόμενων τους επέβαλαν σε δημόσιο σωματικό έλεγχο και ζήτησαν τα ονόματά τους.
Οι θεραπευόμενοί μας, που με δυσκολίες και αγώνα κατάφεραν να αφήσουν πίσω τους τον κόσμο των ουσιών, να εμπιστευθούν το θεραπευτικό πρόγραμμα και να ξεκινήσουν την δύσκολη διαδρομή της θεραπείας, σε αυτή την φάση ψυχολογικής απεξάρτησης εκεί που θα πρέπει να νιώσουν ασφάλεια και προστασία για να μπορέσουν να συνεχίσουν, βίωσαν την απειλή, την βία και τον εξευτελισμό του σωματικού ελέγχου από την Αστυνομία.
Με το γεγονός αυτό δεν μπαίνει σε κίνδυνο μόνο η δική τους προσπάθεια αλλά δίνεται και ένα μήνυμα σε όλους τους εξαρτημένους ότι ακόμα και να μπουν σε πρόγραμμα απεξάρτησης, κινδυνεύουν να στοχοποιηθούν, να βιώσουν την ακύρωση και την απόρριψη της Πολιτείας και έτσι να εγκαταλείψουν κάθε προσπάθεια απεξάρτησης και επανένταξης.
Ως λειτουργοί της Ψυχικής Υγείας και Απεξάρτησης δηλώνουμε ότι η θέση μας είναι πλάι στους ανθρώπους που είναι ευάλωτοι και έχουν ανάγκη. Καταδικάζουμε τον αυταρχισμό της Αστυνομίας ενάντια στους θεραπευόμενούς μας και στο πρόγραμμα Απεξάρτησης 18Άνω. Ζητάμε από την πολιτεία, και τα αρμόδια υπουργεία να πάρουν θέση απέναντι σε αυτό το γεγονός και να προστατέψουν τα Προγράμματα Απεξάρτησης.
