Μετά τον παροξυσμό της σύγκρουσης Ισραήλ-ΗΠΑ με το Ιράν, μπήκαμε σε μια φάση πιο «υπόκωφων» εξελίξεων. Αν δεχθούμε βέβαια ότι ο όρος «υπόκωφες» περιλαμβάνει και «κανονικότητες» για τα Δυτικά ΜΜΕ, όπως τα μέτωπα της Ουκρανίας και η συστηματική γενοκτονία στη Γάζα. Σε Δύση και BRICS / Ευρασία / Παγκόσμιο Νότο, πάντως, προχωράνε μια σειρά από διαδικασίες και ελιγμοί, επικοινωνίες-συνεννοήσεις (;) που με τον τρόπο τους δείχνουν τις δυναμικές της περιόδου. Η κρίση στη Δύση έρχεται με φόρα στο προσκήνιο και φαίνεται να βγάζει όλο και βαθύτερα συμπτώματα, που ξεπερνούν τις όποιες μέχρι τώρα εκτιμήσεις. Το θηρίο χάνει δυνάμεις, η εσωτερική κατάσταση σε βασικές του χώρες είναι άθλια και κοινωνικά εκρηκτική (τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε βασικές ευρωπαϊκές χώρες) και, όντας τραυματισμένο, γίνεται πιο τυχοδιωκτικό, πιο απρόβλεπτο και επιθετικό. Οι ανερχόμενοι –Ρωσία, Κίνα και ο διευρυνόμενος, ετερογενής, πολυαρθρωτός κόσμος που έλκουν γύρω τους– κινούνται με περίσκεψη μέσα σε μια αργή και επίπονη διαδικασία τροποποίησης των συσχετισμών δυνάμεων. Έχουν όμως και τις δικές τους δομικές αδυναμίες και στρατηγικούς κόμπους προς επίλυση.
Ολοκληρώθηκε η ετήσια, 17η σύνοδος κορυφής των BRICS στη Βραζιλία
Η σύνοδος, που έγινε στις 6-7 Ιουλίου στο Ρίο ντε Τζανέιρο, έκλεισε με κοινό ανακοινωθέν κάτω από τον τίτλο «Ισχυροποιώντας τη συνεργασία του Παγκόσμιου Νότου για μια πιο Συμπεριληπτική και Βιώσιμη (Παγκόσμια) Διακυβέρνηση». Δόθηκαν μηνύματα τόσο με τα θέματα αιχμής που προτεραιοποιήθηκαν, όσο και με τον προσεκτικό τόνο των διατυπώσεων που υιοθετήθηκαν.
Η σύνοδος πραγματοποιήθηκε σε μια στιγμή κατά την οποία: 1) Έχει εκδηλωθεί μεγάλη κλιμάκωση της Δυτικής επιθετικότητας (απέναντι στο Ιράν αλλά και στη Γάζα και στην Ευρώπη από ένα ολόκληρο μπλοκ που δηλώνει ότι προετοιμάζεται για πόλεμο). 2) Η διοίκηση Τραμπ απειλεί διαρκώς με όπλο τους δασμούς.
Βασικές πλευρές της συνόδου (χωρίς να εξαντλούμε το θέμα):
- Επισημαίνονται «για άλλη μια φορά οι σοβαρές ανησυχίες για τα αυξανόμενα μονομερή δασμολογικά και μη δασμολογικά μέτρα που στρεβλώνουν το διεθνές εμπόριο και είναι ασύμβατα με τους κανόνες του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου».
- Επίσης «καταδικάζονται τα στρατιωτικά πλήγματα απέναντι στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν που άρχισαν την 13η Ιουλίου 2025». Και στις δύο περιπτώσεις είναι χαρακτηριστικό της στιγμής ότι αποφεύγεται η ονομαστική / μετωπική αναφορά στις ΗΠΑ (και στη δεύτερη περίπτωση στο Ισραήλ). Όσον αφορά το ουκρανικό, καταδικάζεται η ουκρανική τρομοκρατία απέναντι σε αμάχους με τις επιθέσεις κατά γεφυρών και σιδηροδρομικών υποδομών εντός Ρωσίας. Δηλαδή υποστήριξη της Ρωσίας με την «οικονομία» που επιβάλλουν οι συνθήκες και οι συσχετισμοί δυνάμεων. Απέναντι στη σιωνιστική κατοχή της Παλαιστίνης η καταδίκη είναι αιχμηρότερη: «Καταδίκη της χρήσης της πείνας ως μεθόδου πολέμου και των προσπαθειών στρατιωτικοποίησης της ανθρωπιστικής βοήθειας».
- Αποδολαριοποίηση και εναλλακτικά δίκτυα πληρωμών. Και εδώ η γλώσσα είναι προσεκτική – ιδιαίτερα εν όψει των απειλών Τραμπ ότι θα «τιμωρήσει» δασμολογικά» τις χώρες που κοιτούν προς τους BRICS. Δεν εμπόδισε παρ’ όλα αυτά τον Βραζιλιάνο πρόεδρο Λούλα να σημειώσει ότι «η συζήτηση για την ανάγκη ενός νέου νομίσματος υποστήριξης των εξαγωγών είναι εξαιρετικά σημαντική». Μετά την περσινή σύνοδο του Καζάν έχουν εντατικοποιηθεί οι κινήσεις για διασυνοριακά συστήματα πληρωμών, με όλη την ευελιξία που πρέπει να επινοηθεί για να αντιμετωπιστούν οι ανομοιογενείς δεσμοί με τη Δύση των διαφόρων χωρών που κινούνται στον χώρο BRICS.
- Η απαίτηση για άνοιγμα των διεθνών θεσμών στον Παγκόσμιο Νότο. Η ανάγκη διεύρυνσης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ –με αιχμή την είσοδο της Ινδίας και της Βραζιλίας– αλλά και της αλλαγής στην αναλογία ψήφων εντός ΔΝΤ, που δίνει σήμερα τον πλήρη έλεγχο στη Δύση, προβάλλεται με όλο και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
Η κρίση στη Δύση φαίνεται να βγάζει όλο και βαθύτερα συμπτώματα: Το θηρίο χάνει δυνάμεις και γίνεται πιο τυχοδιωκτικό, πιο επιθετικό. Οι ανερχόμενοι –Ρωσία, Κίνα και ο διευρυνόμενος αλλά ετερογενής κόσμος που έλκουν γύρω τους– κινούνται με περίσκεψη, έχοντας και τους δικούς τους στρατηγικούς κόμπους προς επίλυση
Κάτι ακόμη. Η οικοδέσποινα Βραζιλία έχει ειδικό στάτους, χαρακτηριστικό των υβριδικών πραγματικοτήτων των BRICS. Το στρατηγικό βάθος του υποσυστήματος και των κοινωνικών δυναμικών της Λατινικής Αμερικής, βαραίνει από τη μια. Από την άλλη υπάρχει ο βραζιλιάνικος ισχυρός περιφερειακός καπιταλισμός, με τα δικά του συμφέροντα και αξιώσεις αυτόνομου ρόλου αλλά και με τους βαθιούς δεσμούς του με τις ΗΠΑ. Επίσης, και μάλιστα σε συνθήκες απουσίας του Ρώσου και του Κινέζου προέδρου από τη σύνοδο, ο ρόλος της Ινδίας και οι λεπτές ισορροπίες της ανάμεσα σε ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα εμφανίζονται πιο ανάγλυφα. Εδώ ανάμεσα στα άλλα εξηγεί πολλά η πρόσφατη όξυνση της σύγκρουσης Ινδίας-Πακιστάν, η ενισχυμένη υποστήριξη της Κίνας προς το Πακιστάν, ο εξισορροπητικός ρόλος της Ρωσίας υπέρ της Ινδίας κ.λπ.
Δασμοί και άλλες κινήσεις-γιουρούσια α λα Τραμπ
Ο Τραμπ παίζει με τους δασμούς σε τρεις πίστες. Θέλει να εμφανίζεται ότι πιέζει για συμφωνίες, δίνοντας μικρές παρατάσεις στην αρχική προθεσμία της 9ης Ιουλίου που είχε αρχικά θέσει με καουμπόικη ωμότητα. Όμως ο εκβιασμός δεν αντιστοιχεί στις σημερινές δυνατότητες των ΗΠΑ, και οι μεγάλοι και μεσαίοι παίκτες έχουν αρχίσει να το σημειώνουν αυτό. Η Ευρώπη πάντως είναι ο «αδύναμος κρίκος»: οι ιμπεριαλισμοί των μεγάλων χωρών της βρίσκονται στην πρέσα, σε ένα σύνθετο παίγνιο ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Σε μια δεύτερη πίστα, η απειλή Τραμπ: «Όποια χώρα ευθυγραμμίζεται με τις αντιαμερικανικές πολιτικές των BRICS θα επιβαρύνεται με ένα επιπλέον 10% δασμών. Δεν θα υπάρξουν εξαιρέσεις απ’ αυτή την πολιτική». Και υπ’ αυτό το «φως», πρέπει να διαβάσουμε τις κινήσεις των υπολοίπων (των BRICS κυρίως): Ζυγίζονται οι επιθετικές προθέσεις-εξτρεμισμοί των ΗΠΑ και οι πραγματικές δυνατότητές τους. Τέλος μια τρίτη πίστα, η πιο αμφίβολη αλλά και επικίνδυνη: η γνωστή ως φόρμουλα του γερουσιαστή Λίντσεϊ Γκράχαμ για επιβολή ακραίων δασμών 500% σε όποια χώρα αγοράζει πετρέλαιο από τη Ρωσία. Σύντομο σχόλιο: «Αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων», με πλήρη ανατίναξη του διεθνούς οικονομικού συστήματος.
Σε άλλα επίπεδα εκτός δασμών: Παλινωδίες Τραμπ με τη βοήθεια στην Ουκρανία. Κινήσεις για τη διακοπή της βοήθειας (σε κάποια είδη εξοπλισμών), ανησυχίες του Πενταγώνου ότι αδειάζουν τα στρατηγικά αποθέματα των ΗΠΑ και δεν υπάρχει η παραγωγική δυνατότητα για γρήγορη αναπλήρωσή τους, υπόκωφη σύγκρουση Τραμπ-Χέγκσεθ (υπ. Άμυνας) και υπαναχώρηση Τραμπ, ότι τελικά «μάλλον» θα δοθεί η βοήθεια (εφόσον έχουμε). Και εδώ φαίνεται ότι αγγίζονται όρια δυνατοτήτων και οι προσφερόμενες προτάσεις εκεχειρίας γίνονται όχι από στρατηγική ευχέρεια, αλλά για λόγους ανωτέρας… αδυναμίας.
***
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο η πόλωση σκληραίνει. Η Κίνα εμφανίζεται πιο ευθέως στο πλευρό της Ρωσίας: «Σε καμία περίπτωση δεν θα ανεχθούμε να ηττηθεί». Η απροσχημάτιστη χρήση του δολαρίου ως γεωπολιτικού όπλου επιβολής της θέλησης των ΗΠΑ ωθεί σε αντισυσπειρώσεις και διευρύνει την επιρροή του χώρου των BRICS, αλλά και τα στρατηγικά του διλήμματα. Η αποσύμπλεξη της περιφέρειας από το σύστημα της παγκοσμιοποίησης φαίνεται όλο και πιο δύσκολη. Κι αυτό ίσως είναι η πιο μπερδεμένη πλευρά της σημερινής φάσης μετάβασης του κόσμου μας.
