Διαβάστε τα προηγούμενα Μέρος Α’, Μέρος Β’, Μέρος Γ’
Του Γιώργου Κυριακού
Συνεχίζοντας την έρευνα για τη βορειοηπειρωτική διασπορά, ο Δρόμος συνομίλησε με τους εκπροσώπους των Βλάχων, τον Θανάση Πότση και τον Μιχάλη Μαγειρία. Ο κ. Θανάσης Πότσης είναι ο πρόεδρος της Ένωσης Βλάχων Αλβανίας «Μοσχόπολη», και αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Αμφικτιονίας Βλάχων. Έχει επίσης διατελέσει αντιπρόεδρος του ΚΕΑΔ (Κόμμα της Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) και υφυπουργός Υγείας. Να πώς απάντησε στις ερωτήσεις μας:
Κύριε Πότση, πείτε μας για την Ένωση Βλάχων Αλβανίας;
Ιδρύθηκε το 2008 με σκοπό να ενώσει τους Βλάχους της Αλβανίας, που όλοι έχουν καταγωγή από την Ήπειρο και τη Μακεδονία, και να κρατήσει τις επαφές στις κοινότητες των Βλάχων κυρίως στην Ελλάδα, στην Αλβανία και στα Σκόπια. Οι Βλάχοι και στις τρεις χώρες έχουν ελληνικές ρίζες. Κάνουμε αγώνα για να κρατηθεί αυτό το αίσθημα στην κοινότητα, και πραγματοποιούμε δραστηριότητες για τη γλώσσα, τα έθιμα και τις παραδόσεις.
Ποιος μπορεί να είναι ο πληθυσμός των Βλάχων στη Αλβανία σήμερα;
Μέχρι και το 1990 μπορεί να ήταν πάνω από 350.000, σκορπισμένοι παντού, όχι μόνο στην Κορυτσά, στην Πρεμετή ή στο Πόγραδετς. Για παράδειγμα, την πόλη Φιέρ την ίδρυσαν Βλάχοι. Μετά τις καταστροφές της Μοσχόπολης (1769-1789), ένα μεγάλο τμήμα έφυγε για την Ελλάδα, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία, την Αυστρία… Ένα άλλο στην Αλβανία, αφού «έμεινε έξω» από τις επίσημες περιοχές της Ελληνικής Μειονότητας, έχασε επαφή με τη γλώσσα: δεν ξέρει ούτε ελληνικά, ούτε βλάχικα.
Έχει στη Ρουμανία Ελληνόβλαχους;
Αυτοί φύγανε από βλαχοχώρια της Μοσχόπολης, της Κορυτσάς, της Πρεμετής, από το Γκράμσι ή το Πόγραδετς κυρίως τον 19ο και τον 20ό αιώνα μετά από καταστροφές από τους Τούρκους. Στη Ρουμανία ζει μια πολύ καλή και επιτυχημένη κοινότητα, αλλά παραμένει ξένη χώρα. Οι πατρίδες των Βλάχων είναι εδώ. Όταν συναντώνται, μιλάνε τα βλάχικα που μιλάμε εδώ.
Ασκεί πιέσεις το ρουμανικό κράτος; Τι θέλει να πετύχει;
Το ρουμανικό ΥΠΕΞ ίδρυσε στην Αλβανία τη ΜΚΟ «Harriet Martineau» για να προσηλυτίσει τους Βλάχους. Εδώ ζει το μεγαλύτερο τμήμα των Βλάχων, κι επιδιώκουν να τους εκρουμανίσουν. Επενδύουν συνέχεια. Μετά την αναγνώριση της «αρωμάνικης» μειονότητας στον αλβανικό νόμο του 2017 για τις μειονότητες, έχει μειωθεί σημαντικά ο χρόνος απόκτησης ιθαγένειας και ρουμανικού διαβατηρίου, που είναι ευρωπαϊκό… Όπου υπάρχουν κοινότητες Βλάχων, υπάρχουν και σύλλογοι που χρηματοδοτούνται συστηματικά από το ΥΠΕΞ της Ρουμανίας. Όπου έχουμε εμείς παραρτήματα της Ένωσης Βλάχων, φτιάχνουν κι αυτοί.
Τι σχεδιάζουν;
Να προσηλυτιστούν οι Βλάχοι με υποτροφίες για σπουδές και εκμάθηση ρουμανικών ως δήθεν επίσημη έκφραση της βλαχικής διαλέκτου. Στην ουσία, τους μαθαίνουν ρουμάνικα και προσπαθούν να τους εντάξουν στη «αρωμάνικη μειονότητα». Ιδρύουν ρουμάνικα σχολεία σε όλη την αλβανική επικράτεια. Δουλεύουν ένα δυνατό σχέδιο.
Εσείς πώς αντιδράσατε;
Όταν πέρασε ο νόμος που αναγνώριζε την «αρωμάνικη» μειονότητα έκανα μια πολύ σκληρή δήλωση, ότι «στην Αλβανία και σε όλα τα Βαλκάνια δεν υπάρχουν ξεχωριστοί Βλάχοι» και πως «οι Βλάχοι έχουν κοινές ελληνικές ρίζες».
Τι ανταπόκριση υπάρχει στη ρουμανική προπαγάνδα;
Παρ’ όλο που είναι μελετημένη και συνοδεύεται από σημαντικά κονδύλια, ένα πολύ μικρό ποσοστό το εκμεταλλεύεται (π.χ. για υποτροφίες) και τίποτε άλλο. Για να καταλάβεις, το 2013 στις εκλογές ήμουν υποψήφιος βουλευτής του ΚΕΑΔ στην Κορυτσά και πήραμε 3.500 ψήφους, τρίτη δύναμη μετά το Σοσιαλιστικό και το Δημοκρατικό Κόμμα. Το φιλορουμάνικο κόμμα στη βλάχικη κοινότητα δεν πήρε ούτε 50 ψήφους. Το βλέμμα των Βλάχων είναι στην Ελλάδα, εκεί είναι οι ρίζες τους.
Τι προβλήματα αντιμετωπίζουν σήμερα οι Βλάχοι που έχουν ελληνική συνείδηση στην Ελλάδα;
Για να είμαστε ξεκάθαροι, το μεγαλύτερο ποσοστό των Βλάχων στην Ελλάδα έχουν πάρει ιθαγένεια – κυρίως αυτοί που έχουν καταγωγή από την Ελλάδα. Οι υπόλοιποι όμως δυσκολεύονται πολύ. Τα ελληνικά τους είναι «χαμένα» και οι περισσότεροι δεν μιλάνε ούτε βλάχικα. Θέλει προσοχή, να μην χωρίσουμε σε δύο ομάδες τους Βλάχους. Η άλλη ομάδα δεν βρίσκει «ζεστασιά» και πάει στους Ρουμάνους. Καταλαβαίνεις; Θέλουμε να συμμετέχουν ζωντανά στην ελληνική κοινωνία, να μπορούν να κάνουν δουλειές και να έχουν μια σύνταξη.
Τι πρέπει να γίνει;
Χρειάζεται μελετημένο σχέδιο και πρόγραμμα. Να κάτσουν άνθρωποι που γνωρίζουν καλά το ζήτημα, να «πέσουν» προτάσεις. Πρέπει να γίνουν περισσότερα από εμάς και την ελληνική κυβέρνηση. Πρόσφατα ανοίξαμε ελληνικό φροντιστήριο με πρωτοβουλία της Ένωσης Βλάχων Αλβανίας, στο Φιέρι, με 10 μαθητές: δύο ώρες την εβδομάδα με δασκάλους σπουδαγμένους στην Ελλάδα, με πρόγραμμα τρίμηνο και με προοπτική στο εξάμηνο. Μας βοήθησε η ελληνική πρεσβεία στα Τίρανα και η Παγκόσμια Αμφικτιονία Βλάχων. Κάναμε ένα πολύ καλό ξεκίνημα!
«Η Αλβανία αποτελεί σημαντικό λίκνο της βλαχόφωνης Ρωμιοσύνης»
Συνομιλήσαμε και με τον κ. Μιχάλη Μαγειρία, πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων και της Παγκόσμιας Αμφικτιονίας Βλάχων (στην οποία, ας σημειωθεί, γενικός γραμματέας είναι ο Γιώργος Ιλιέφσκι από τα Σκόπια):
Κύριε Μαγειρία, πείτε μας δυο λόγια για τη σχέση σας με την Ένωση Βλάχων Αλβανίας.
Συνεργαζόμαστε, αφού αποτελεί μέλος της Παγκόσμιας Αμφικτιονίας Βλάχων και συντονίζει τις δραστηριότητές μας στη γειτονική Αλβανία. Η χώρα αυτή, με τα ιστορικά της βλάχικα κέντρα, όπως η Μοσχόπολη και η Κορυτσά, αποτελεί σημαντικό λίκνο της βλαχόφωνης Ρωμιοσύνης.
Ποια προβλήματα θα αντιμετωπίσει ένας Βλάχος με καταγωγή από περιοχή της Αλβανίας;
Κατά την περίοδο της απολυταρχίας, το αλβανικό κράτος, στο πλαίσιο της εν γένει αφομοιωτικής πολιτικής, αποδυνάμωσε τους παραδοσιακούς δεσμούς των Βλάχων με την ιδιαίτερη παράδοσή τους και τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό. Ο εκδημοκρατισμός μετά τη δεκαετία του ’90, έδωσε τη δυνατότητα επανασύνδεσης των Βλάχων με τις ρίζες τους. Το ελληνικό κράτος προσπάθησε να συνδράμει τους Βλάχους της Αλβανίας, λόγω της ομογενειακής τους ιδιότητας. Όπως οι λοιποί ομογενείς, αρκετοί μετανάστευσαν στην Ελλάδα και έχουν πλέον πολιτογραφηθεί. Επί του εδάφους, έχουν υπάρξει περίοδοι σύσφιξης των σχέσεων, αλλά και στασιμότητας. Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, άρχισε να δίνεται η εντύπωση εσωστρέφειας των ελληνικών φορέων, δημόσιων και ιδιωτικών, που δραστηριοποιούνταν επιτυχώς στην Αλβανία. Αυτό ίσως έδωσε λάθος μηνύματα σε μια περίοδο που άλλοι φορείς (π.χ. Ρουμανία) φαίνεται να έχουν επανέλθει δυναμικά, προσπαθώντας να προσελκύσουν ανθρώπους με υποτροφίες, παροχή διαβατηρίων, χρηματική και υλική βοήθεια.
Τι βλέπετε για το μέλλον των Βλάχων στην Αλβανία;
Αυτή τη στιγμή υπάρχει εξαιρετική συνεργασία με την πρεσβεία μας στα Τίρανα και τα προξενεία μας στο Αργυρόκαστρο και στην Κορυτσά. Μετά την πανδημία, οι επαφές μεταξύ των ελληνικών και αλβανικών φορέων των Βλάχων θα αναθερμανθούν.
