Κινητικότητα, ανακατατάξεις και περιπλοκές
Του Σαρκίς Τσατουριάν *
Τη γεωγραφία δεν μπορείς να την ξεπεράσεις. Δεν υπόκειται στη θέληση του ανθρώπου. Αντίθετα μάλλον: ο χώρος διαμορφώνει τη θέληση, υπαγορεύει τον τρόπο σκέψης. Η πληροφορική επανάσταση δεν κατάφερε να κάνει τη γεωπολιτική μη αναγνωρίσιμη. Αλλάζουν τα σύνορα και η πολιτική, το γεωγραφικό τοπίο όμως ξεπερνάει στωικά τα χτυπήματα της ιστορίας. Έτσι ήταν το 19ο και τον 20ό αιώνα, έτσι και σήμερα, στο μέσο ενός παγκοσμίου πολέμου που άρχισε το 2011. Η Ευρύτερη Μέση Ανατολή, που εκτείνεται από τις δυτικές ακτές της Βόρειας Αφρικής έως το πακιστανικό Καράτσι και μουσουλμανικές πολιτείες της Ινδίας, βρίσκεται σε κίνηση. Στη μέση αυτού του χώρου βρίσκεται η Υπερκαυκασία…
Οι ΗΠΑ χάνουν έδαφος
Η τρέχουσα διεθνής κατάσταση θυμίζει τα γεγονότα πριν από εκατό χρόνια. Στη θέση των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρέθηκαν οι Χριστιανοί της Μέσης Ανατολής, οι οποίοι συμπεριλήφθηκαν στους στόχους των τρομοκρατών του «Ισλαμικού Κράτους». Όπως και η Βρετανία, που είχε αποδυναμωθεί στη διάρκεια του πολέμου, έτσι και η Αμερική χάνει σήμερα έδαφος στη Μέση Ανατολή. Ακόμη και οι κάποτε τυφλά πιστές μοναρχίες του Περσικού Κόλπου απαξιώνουν την Ουάσιγκτον. Ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας Σαλμάν αγνόησε επιδεικτικά τη σύνοδο κορυφής μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Συμβουλίου Συνεργασίας των Κρατών του Περσικού Κόλπου. Με τον Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα συναντήθηκαν μόνο οι εμίρηδες του Κατάρ και του Κουβέιτ. Οι ηγέτες του Μπαχρέιν, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Σαουδικής Αραβίας και του Ομάν πρόβαλαν τη δικαιολογία του «υπερφορτωμένου προγράμματος». Αυτό είναι κατανοητό: η στρατιωτική-αεροπορική επέλαση του λεγόμενου Αραβικού Συνασπισμού υπό την ηγεσία του Ριάντ απέτυχε στην Υεμένη. Επιπλέον, ο ΟΠΕΚ δεν μπορεί ως σήμερα να σταματήσει την παραγωγή σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου στις ΗΠΑ, η οποία προκαλεί ζημιά στους παραγωγούς πετρελαίου της Μέσης Ανατολής.
Κανείς πια δεν πιστεύει τον Λευκό Οίκο. Το Reuters αναφέρει μια αποστροφή του Σάμι αλ-Φαράι, συμβούλου ασφαλείας της κυβέρνησης του Κουβέιτ: «Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν ακούγονται πλέον και τόσο παράλογες. Οι ΗΠΑ πρώτα δημιουργούν τις απειλές για τις αραβικές χώρες, και στη συνέχεια τους πωλούν μεγάλες ποσότητες όπλων. Αυτό δεν προοιωνίζεται τίποτα καλό…». Εφιστάται η προσοχή και στο γεγονός ότι η Σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών των κρατών μελών του ΝΑΤΟ και η σύνοδος κορυφής μεταξύ ΗΠΑ και Συμβουλίου Συνεργασίας των Κρατών του Κόλπου πραγματοποιούνται ταυτόχρονα. Υπάρχει μια αίσθηση ότι η Ουάσιγκτον όρισε σιωπηρά το όριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, το οποίο με την πάροδο του χρόνου μπορεί να μετεξελιχθεί σε κλιμακούμενη σύρραξη. Το επίκεντρο αυτών των αντιφάσεων βρίσκεται στο Ιράν.
Αυξημένος ρόλος του Ιράν
Η γεωπολιτική σημασία της περιοχής άρχισε να αυξάνεται μετά την αποτυχία του διεθνούς συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στη Συρία (παρ’ όλα αυτά στο Ιράκ κατάφεραν, με τη βοήθεια του Ισλαμικού Κράτους, να παύσουν τη «μισητή» κυβέρνηση του Νουρί αλ-Μαλίκι). Βασικοί κρίκοι του νέου παιχνιδιού γίνονται το Τουρκμενιστάν, το Αζερμπαϊτζάν, η Γεωργία και η Τουρκία, ακολουθούμενοι από τη σύνδεση με το Ιράν. Νωρίτερα, στα έτη 2011-2013, η Ουάσιγκτον βασίστηκε στις φιλοδοξίες του Κατάρ το οποίο, με βάση την παραγωγή φυσικού αερίου, προσπάθησε μέσω της ανατροπής του Σύριου ηγέτη Μπασάρ αλ-Άσαντ να ανοίξει για τον εαυτό του μια χερσαία αρτηρία προς την Ανατολική Μεσόγειο. Όμως ο πρόεδρος της Συρίας αποδείχτηκε σκληρό καρύδι. Πολύ περισσότερο που το Ιράν γαντζώθηκε γερά σε αυτήν την περιοχή: η έξοδος του Κατάρ στην Ευρώπη θα στερούσε από την Ισλαμική Δημοκρατία τις ευκαιρίες συναλλαγών με τον Παλαιό Κόσμο.
Με την ανατροπή του προέδρου της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι, το Κατάρ πετάχτηκε έξω από αυτό το «χοντρό παιχνίδι», αφού έχασε κάθε επιρροή στο Κάιρο λόγω της υποστήριξης που παρείχε στους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Τότε ο Λευκός Οίκος αποφάσισε να ξαναμπεί στο παιχνίδι, ποντάροντας αυτή τη φορά στην Τεχεράνη. Με αυτήν την έννοια, η υπογραφή της τελικής συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, η οποία περιλαμβάνει την άρση των κυρώσεων, θα σημάνει επίσης την υλοποίηση του σχεδίου υπονόμευσης των οικονομικών θέσεων της Gazprom στην Ευρώπη. Εξ ου και η επιθυμία του Ιράν να μπει στον κατάλογο των εχόντων μετοχές στον αγωγό φυσικού αερίου TANAP (Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline). Γι’ αυτό και ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί δεν τσιγκουνεύεται τους επαίνους προς τη Βουλγαρία – η οποία, με τη συγκατάθεση των Βρυξελλών, αρχικά σαμποτάρισε τον αγωγό South Stream, και σήμερα ανταλλάσσει φιλοφρονήσεις με το Ιράν. «Η Βουλγαρία κατέχει μια εξαιρετική γεωγραφική θέση στη νοτιοανατολική Ευρώπη, και αυτό της επιτρέπει να συνδέει το Ιράν με τα ευρωπαϊκά κράτη όσον αφορά τον εφοδιασμό ενέργειας», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Ρουχανί.
Περιπλοκές στον Καύκασο
Ωστόσο, όλη αυτή η κατασκευή μπορεί να καταρρεύσει απότομα λόγω της επιδείνωσης της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Φλερτάροντας με το Αζερμπαϊτζάν, οι Αμερικανοί έχουν ξεχάσει ολότελα το Τελ Αβίβ, το οποίο ποτέ δεν θα υποστήριζε τη συμμετοχή της Τεχεράνης στον αγωγό South Stream. Υπό την ευρεία έννοια, η Υπερκαυκασία δεν υστερεί διόλου σε αριθμό αντιφάσεων από την Ευρύτερη Μέση Ανατολή. Την ανησυχία της Ουάσιγκτον την προκαλεί το Ναγκόρνο-Καραμπάχ [ντε φάκτο ανεξάρτητο κράτος με πλειοψηφικά αρμενικό πληθυσμό, που αποσχίσθηκε από το Αζερμπαϊτζάν μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ] το οποίο σήμερα απειλείται από τις μιλιταριστικές φιλοδοξίες του Αζερμπαϊτζάν. Ως εκ τούτου, όσο διαρκεί η κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου, οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί (ως επενδυτές του TANAP) μάλλον θα αρχίσουν να κάνουν τεμενάδες και στην Αρμενία και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Και μετά τι; Τι μπορείς να περιμένεις από τον Ομπάμα, ο οποίος δεν τόλμησε ούτε να προφέρει τη λέξη «γενοκτονία» σε επίσημο επίπεδο;
* Αποσπάσματα άρθρου που δημοσιεύθηκε στη διαδικτυακή πύλη του ρωσικού πρακτορείου ειδήσεων REGNUM (www.regnum.ru). Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
Μετάφραση: Κώστας Μυλωνάς
