Οι πρόσφατες εξελίξεις στη Συρία έχουν ανοίξει δρόμους για μεγάλες ανακατανομές ισχύος και πιθανότατα συνόρων στην περιοχή. Οι παίκτες πολλοί. Άλλοι βγαίνουν ενισχυμένοι (Τουρκία, Ισραήλ / ΗΠΑ), άλλων η θέση δυσχεραίνεται / αποδυναμώνεται (Ιράν / άξονας της αντίστασης αλλά και Ρωσία σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον). Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, οι βλέψεις του νεο-oθωμανισμού μπαίνουν σε άλλη πίστα και η φόρα τους δεν εξαντλείται βεβαίως στην Συρία. Το θέμα αυτό με τις πολλές του πτυχές οφείλει να μας απασχολήσει άμεσα και σοβαρά. Όχι παραλυτικά και με όρους αποδοχής κάποιου αναπόφευκτου, αλλά σαν πρωτεύουσα απειλή προς αντιμετώπιση.
Στη Συρία, η Τουρκία έχει βάλει γερό πόδι
Οι τζιχαντιστές που κατέλαβαν την εξουσία στη Δαμασκό, το έκαναν με υποστήριξη, δική της και των «αντιπροσώπων» της επί συριακού εδάφους. Οι πρόσφατες κινήσεις της δείχνουν ότι έχει εξασφαλίσει τουλάχιστον μια θέση μείζονος εταίρου στον κυβερνητικό μηχανισμό του Αλ Τζολάνι. Βεβαίως αυτή η εξ εφόδου εξέλιξη προετοιμάστηκε επί σειρά ετών. Η ολοκλήρωσή της τώρα, σχετίζεται άμεσα με την αποδυνάμωση μιας σειράς παικτών με ρυθμιστικό ρόλο στην περιοχή. Του Ιράν, της Χεζμπολά, του ίδιου του καθεστώτος Άσαντ (που η φθορά του υπήρξε και ενδογενής αλλά και μεθοδευμένη επί μακρόν απ’ έξω), της απασχολημένης σε άλλα μέτωπα Ρωσίας, αλλά και των ΗΠΑ που έχουν μικρό αυτοτελή ρόλο επί του εδάφους και μεγάλες δεσμεύσεις έναντι του Ισραήλ. Βεβαίως η προβολή τέτοιας ισχύος της Τουρκίας επί της Συρίας δεν σημαίνει την παντοδυναμία της. Σημαίνει τη χρήση ισχύος σε συνδυασμό με τον υπολογισμό των διαθέσεων (όλων όσων ήθελαν να διαλύσουν το καθεστώς Άσαντ μα δεν μπορούσαν να το κάνουν αυτοτελώς – ΗΠΑ, Ισραήλ) και των δυνατοτήτων ή αδυναμιών των διαφόρων πλευρών. Για την επίτευξη μιας στρατηγικής θέσης (έλεγχος Συρίας – μεγάλης έκτασης παραμερισμός του στάτους κβο της συνθήκης της Λωζάνης) και μέσω αυτής, για την προβολή πολύ μεγαλύτερης ισχύος.
Μια πρώτη απαραίτητη παρατήρηση. Οι σχεδιασμοί της Τουρκίας αλλά και όλων των άλλων γίνονται μέσα σε μεγάλη αβεβαιότητα και εστιάζουν εξ αντικειμένου σε άμεσους στόχους αφήνοντας «για αργότερα» πολλές δευτερογενείς συνέπειες που όμως μπορεί να εκτροχιάσουν την κατάσταση. Στη συνολική εικόνα κυριαρχεί το παζάρι όλων με όλους, και η επιδίωξη έστω και εντελώς πρόσκαιρων, επισφαλών ισορροπιών. Όμως οι «ασκοί του Αιόλου» παραμένουν λυμένοι. Η εξουδετέρωση των Κούρδων της Συρίας είναι για την Τουρκία ζωτικής σημασίας και το ζήτημα την θέτει σε τροχιά αντιπαράθεσης με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ. Ακόμη περισσότερο που η αποδόμηση της Συρίας όπως προωθήθηκε, αλλάζει πολύ τη γεωμετρία της περιοχής και φέρνει σε άμεση επαφή Τουρκία και Ισραήλ. Για την ώρα πάντως η Τουρκία επιχειρεί να στερεώσει τον έλεγχό της επί της Συρίας, να πουλήσει υπηρεσίες υποστήριξης της παρουσίας τους, σε Ρωσία και ΗΠΑ, και να μεταφέρει τους Σύρους πρόσφυγες που διατηρεί στα εδάφη της, σε περιοχές της Συρίας που θέλει να ελέγξει δημογραφικά. Το τελευταίο φαίνεται πάντως να συναντά σοβαρά εμπόδια. Κάτι ακόμη καθόλου δευτερεύον, επιχειρεί να εξασφαλίσει για τα τουρκικά μεγάλα κατασκευαστικά συμφέροντα (που είναι πυλώνας στήριξης του καθεστώτος Ερντογάν – άρα η πίεση που ασκούν είναι μεγάλη) την ανοικοδόμηση της Συρίας κυρίως με σαουδαραβικά και καταριανά κεφάλαια. Και βεβαίως, να ελέγξει λεόντεια εις βάρος της Κύπρου (αλλά και άλλων) τη θαλάσσια μοιρασιά κοιτασμάτων και δρόμων μεταφοράς τους, στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι πρόσφατες, δηλώσεις του τούρκου υπουργού Μεταφορών για οριοθέτηση συροτουρκικής ΑΟΖ είναι δηλωτικές ως προς αυτό.
ΗΠΑ και Ρωσία: «Πράσινο φως» με κάποιες προειδοποιητικές ουρές
Η τοποθέτηση Τραμπ απέναντι στις συριακές εξελίξεις, υπήρξε κατ’ αρχήν από θέση εκτίμησης του παίκτη Ερντογάν για την «επιθετική εξαγορά της Συρίας». Μήνυμα πρώτο και κύριο: εκτιμάται ο ειδικός ρόλος της Τουρκίας στις εξελίξεις της περιοχής. Αλλά και διφορούμενοι, χρησμικοί τόνοι, πολύ συγκρατημένα προειδοποιητικοί εφόσον ξεπεραστούν κάποια όρια. Το ίδιο προκύπτει και από την απερχόμενη διοίκηση Μπάιντεν σχετικά με τις τουρκικές δηλώσεις περί οριοθέτησης συροτουρκικής ΑΟΖ: Παραπομπή των ερωτούντων δημοσιογράφων στις αρχές Τουρκίας και Συρίας (!) και προτροπή να κινηθούν «όλες οι πλευρές» (!) με σύνεση σε ό,τι αφορά τις δύσκολες διευθετήσεις που θα απαιτηθούν στην Α. Μεσόγειο. Το τι θα προκύψει είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί. Θα επηρεαστεί από την εξέλιξη της συνολικής αντιπαράθεσης Δύσης με Ρωσία και Κίνα σε διάφορα μέτωπα και από τους ενδεχόμενους μεγάλους αναδασμούς που θα επιχειρηθούν. Θα επιχειρήσει για παράδειγμα η διοίκηση Τραμπ έναν συνολικό διακανονισμό στη Μ. Ανατολή που θα επέβαλε να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι Τουρκία, Σ. Αραβία, Ισραήλ και όποιοι άλλοι; Και αν ναι, με ποιους όρους και μέχρι που φτάνουν οι δυνατότητες των ΗΠΑ; Τι μπορεί να σημαίνει η προχθεσινή δήλωση Τραμπ ότι θα επιδιώξει άμεση διευθέτηση στη Μ. Ανατολή ενώ η Ουκρανία είναι πιο δύσκολη υπόθεση; Ποιοι χειρισμοί και επιδιώξεις «βαθέων συστημικών κέντρων» βρίσκονται πίσω από την (καθόλου αναπάντεχη) επανεμφάνιση «της τρομοκρατίας του ISIS» επί αμερικανικού εδάφους; Επίσης από την άλλη πλευρά, πως θα κινηθούν Ρωσία και Κίνα και τι δυνατότητες θα δείξουν ως προς τη σύμπηξη αποτελεσματικής συμμαχίας-προστασίας της ακεραιότητας του Ιράν;
Η ρωσική στάση επίσης δίνει μηνύματα. Πραγματιστική στο έπακρο, δηλώνει δια στόματος Λαβρόφ ότι «σέβεται τις ανησυχίες της Τουρκίας για την ασφάλειά της, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις απειλές που έχει δεχθεί στα νότια σύνορά της (δηλαδή τους Κούρδους)», συντάσσεται δε (για την ώρα) με την τουρκική επιδίωξη διαφύλαξης της ακεραιότητας της Συρίας. Δηλαδή μια τοποθέτηση στήριξης της Τουρκίας ως σφήνα στον αμερικανοκουρδικό έλεγχο της Ανατολικής Συρίας και με χαρακτηριστικά έμμεσο και προσεκτικό τόνο τασσόμενη απέναντι στην προσάρτηση συριακών εδαφών από το Ισραήλ. Στη ρωσική ζυγαριά η Τουρκία μετράει σε πολλά μέτωπα. Στην Ανατολική Μεσόγειο, στον Καύκασο, αλλά και στα Βαλκάνια – Μαύρη Θάλασσα – Ουκρανία. Η διάλυση της Συρίας δείχνει να ενώνει πιο άμεσα τα μέτωπα αυτά και η Ρωσία προσπαθεί να εκμεταλλευθεί το χάος που έχει προκύψει έτοιμη να αναπληρώσει την αδύναμη θέση της στηρίζοντας και στηριζόμενη σε τρίτους (Τουρκία, αλλά και ίσως Αλ Τζολάνι). Το παιχνίδι βέβαια μπορεί πάντοτε να γυρίσει εφόσον οι συνθήκες το ευνοήσουν.
Δύο ακόμη κομβικές εξελίξεις
Πρώτη κομβική εξέλιξη: Η προσπάθεια χειρισμού από πλευράς Ερντογάν-Μπαχτσελί της εσωτερικής πτυχής του Κουρδικού. Με την εσπευσμένη προώθηση επαφής με τον Οτσαλάν για τερματισμό της σύγκρουσης και αφοπλισμό του PKK, με τη μεσολάβηση του κόμματος DEM (φιλοκουρδικού κόμματος Ισότητας των Λαών). Η εξέλιξη στο βαθμό που τα πρώτα σήματα ευμενούς τοποθέτησης από πλευράς Οτσαλάν, οδηγήσουν σε συμφωνία, μπορεί να τροποποιήσει δραστικά τις δυναμικές της περιοχής, προσθέτοντας βαθμούς ελευθερίας στις δυνατότητες Ερντογάν.
Δεύτερη: Η «επίθεση επαναπροσέγγισης» με την Ε.Ε. που προτάθηκε δια στόματος Χ. Φιντάν. Η σχετική διατύπωση παραπέμπει σαφώς σε μόχλευση από θέσης αποφασιστικά αυξημένης τουρκικής στρατηγικής ισχύος, της δυσχερούς θέσης αδυναμίας της Ε.Ε. σε δύο κρίσιμα πεδία. Το δέλεαρ που προβάλλεται και που μόνο να υποτιμηθεί δεν πρέπει, αφορά την εξασφάλιση ευρωπαϊκής παρουσίας στις εξελίξεις της Μ. Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και την αντιμετώπιση μέσω μιας εταιρικής ευρωτουρκικής σχέσης, ενεργειακών και άλλων ευρωπαϊκών αδιεξόδων απέναντι στο ρωσικό σύστημα ισχύος.
Το 2025 είναι φανερό ότι θα φέρει σημαντικές εξελίξεις και ανακατανομές.
