του Γεώργιου Χ. Σμπώκου *
Θα ήμουν αγνώμων αν κατηγορούσα την τουριστική ανάπτυξη των τελευταίων 42 ετών στην Κρήτη. Πιθανότατα δεν θα υπήρχα, αν οι γονείς μου δεν ξεκινούσαν το τουριστικό τους γραφείο το 1975. Θα ήμουν όμως και ανεύθυνος, αν ως νομικός περιβάλλοντος δεν σχολίαζα τη μορφή της τουριστικής ανάπτυξης.
Το 1980 η Κρήτη είχε 502.192 κατοίκους. Το 2011 απογράφηκαν 623.065 κάτοικοι (1). Το 1980 η Κρήτη διέθετε συνολικά 30.509 κλίνες σε κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα. Σήμερα διαθέτει περίπου 250.000 (2). Το 1987 η τουριστική κίνηση στην Κρήτη ανερχόταν σε 1.081.959 συνολικά. Το έτος που πέρασε ανήλθε σε 10.000.000 (αφίξεις – αναχωρήσεις) (3).
Ούτε παλιά υπήρχε σχεδιασμός, πολιτική προστασία, επάρκεια πόρων, πρόληψη και ενημέρωση. Το περιβάλλον όμως είχε ακόμη αντοχές στις πιέσεις. Και οι πιέσεις ήταν μικρές. Τώρα οι πιέσεις είναι μεγάλες. Και το περιβάλλον αδυνατεί να απορροφήσει τις επιπτώσεις τους.
Η πολιτική ηγεσία έχει αποφασίσει για τον τόπο μας. Το έδειξε με το νέο χωροταξικό. Η τοπική αυτοδιοίκηση συμπολιτεύεται, η επιστημονική κοινότητα αρνείται τον κοινωνικό της ρόλο και ένα μεγάλο μέρος του τοπικού πληθυσμού δεν γνωρίζει τίποτα από όλα τα παραπάνω. Γενικώς, κανείς δεν θεωρεί τον εαυτό του αρμόδιο ή υπεύθυνο για οτιδήποτε-οπουδήποτε. Αρκεί ό,τι συμβαίνει να μη συμβαίνει κοντά του.
Νέες μονάδες, νέα αεροδρόμια, εισαγωγή νερού με υδροφόρες, αναπτυξιακή μονοκαλλιέργεια, αύξηση των ενεργειακών πηγών, μεγέθυνση της τουριστικής κίνησης, επέκταση των πιέσεων και κατά τη χειμερινή περίοδο. Ανάγκα και Θεοί πείθονται.
***
Το όνειρο των 12 μηνών τουρισμού που είχαν οι γονείς μου το 1975, μετατρέπεται σταδιακά στον εφιάλτη μου. Πότε θα προλάβει το περιβάλλον να αναγεννηθεί; Πότε θα προλάβει ο υδροφορέας να ανανεωθεί; Πότε θα προλάβουν οι χώροι υγειονομικής ταφής να αποκατασταθούν; Είμαι σαρανταδύο ετών και βλέπω το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον γύρω μου να υποβαθμίζεται διαρκώς. Τα τοπικά ΜΜΕ προβάλουν μονόπλευρα τα στοιχεία της τουριστικής κίνησης. Αποσιωπούν τα κοινωνικά και τα οικολογικά βάρη της τουριστικής μεγέθυνσης. Οι πολίτες αδυνατούν να αντιληφθούν τη διαφορά μεταξύ «κίνησης» και «μεγέθυνσης». Άλλο ο τουρισμός εντός ενός ρυθμιστικού πλαισίου που σέβεται τον πολιτισμό, το περιβάλλον και τον άνθρωπο και άλλο η ευκαιριακή δόμηση με ΕΣΧΑΔΑ, ΕΣΧΑΣΕ, σχέδια χωρίς οικολογικό ισοζύγιο και το χωροταξικά που ακυρώθηκαν στο ΣτΕ). Το ερώτημα «πόσους τουρίστες χωράει η Κρήτη», αντί να γίνει αντικείμενο επιστημονικής έρευνας, γίνεται επιχείρημα μίσους στο στόμα της άκρας δεξιάς.
Ο δωδεκαπλασιασμός των «καταναλωτών» του νησιού μέσα στους λίγους μήνες της τουριστικής περιόδου ασκεί μεγάλες πιέσεις στο ευαίσθητο νησιωτικό μας περιβάλλον και δοκιμάζει τις αντοχές των κρατικών υποδομών. Τα δίκτυα νερού, οι μονάδες διαχείρισης αποβλήτων, οι οδικές μεταφορές και οι ενεργειακές μας υποδομές είναι κατασκευασμένες για μισό εκατομμύριο κατοίκων. Η κατανομή των πιέσεων στο ανθρωπογενές και το φυσικό περιβάλλον είναι διαφορετική αν αφορά σε 12 μήνες ή σε 6 μήνες. Ο πολλαπλασιασμός και η συμπίεση των επιπτώσεων κατά την τουριστική περίοδο έχει κόστος. Ένα κόστος που η επιστημονική κοινότητα θα όφειλε να υπολογίσει.
Ούτε παλιά υπήρχε σχεδιασμός, πολιτική προστασία, επάρκεια πόρων, πρόληψη και ενημέρωση. Το περιβάλλον όμως είχε ακόμη αντοχές στις πιέσεις. Και οι πιέσεις ήταν μικρές. Τώρα οι πιέσεις είναι μεγάλες. Και το περιβάλλον αδυνατεί να απορροφήσει τις επιπτώσεις τους
Αντ’ αυτού, στοιχεία όπως η αύξηση των τροχαίων, γίνονται επιχειρήματα για επιπλέον μεγέθυνση. ΒΟΑΚ, ΝΟΑΚ και ορεινό δίκτυο προτείνονται σαν λύσεις. Λύσεις για να υποδεχθεί η Κρήτη 15 εκατ. τουρίστες, αντί των 10 εκατ. τουριστών που τα τελευταία δύο χρόνια υποδέχεται.
Εντούτοις, η αύξηση των οδικών ατυχημάτων δεν οφείλεται τόσο στην κακή ποιότητα του οδικού δικτύου, όσο στην αύξηση της κυκλοφορίας. Είναι ανάλογη. Αν 500.000 αυτοκίνητα στην Κρήτη προκαλούν 50 ατυχήματα το έτος, τότε 5.000.000 αυτοκίνητα θα προκαλέσουν 500 ατυχήματα. Οι απόλυτοι αριθμοί αλλάζουν. Το ποσοστό ατυχημάτων είναι το ίδιο. Η ποιότητα του οδικού δικτύου είναι αφορμή, όχι αιτία. Η αιτία αντιμετωπίζεται διοικητικά με τον κατάλληλο σχεδιασμό. Με σχέδια πολιτικής προστασίας.
Πέρυσι, το φράγμα της Φανερωμένης θύμιζε αφρικανική έρημο. Όχι τόσο λόγω της ανομβρίας, όσο λόγω της της κατανάλωσης. Και το είδος της κατανάλωσης αλλάζει τους θερινούς μήνες, καθώς ένας τουρίστας καταναλώνει κατά μέσο όρο 300 λίτρα ανά ημέρα, σε σύγκριση με την κατανάλωση στο σπίτι (≈130 λίτρα/ημέρα). Και η ποσότητα της κατανάλωση αλλάζει διότι αυξάνεται ο αριθμός καταναλωτών. Από τα 19 εκατομμύρια κυβικά νερού η ποσότητα στο φράγμα Μπραμιανών μειώθηκε στις 800 χιλιάδες με αποτέλεσμα να κλείσει για πρώτη φορά από τότε που κατασκευάστηκε το 2005 (4). Η ανομβρία είναι αφορμή, όχι αιτία. Η αιτία αντιμετωπίζεται διοικητικά με τον κατάλληλο σχεδιασμό. Με σχέδια πολιτικής προστασίας.
Είτε είναι η οδική κυκλοφορία, είτε είναι το νερό, αυτό που πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα. Η διατήρηση και όχι η μεγέθυνση. Οι λύσεις βρίσκονται στη διασφάλιση της ποιότητας ζωής, την εξασφάλιση του πρωτογενούς τομέα (για τον οποίο δεν έχουμε ειδικό χωροταξικό σχέδιο!), τη φέρουσα ικανότητα του οικοσυστήματος και την πολιτική προστασία.
***
Και αν ακούγονται γενικόλογα αυτά, δεν είναι. Ειδικοί έλεγχοι, μετρήσεις, μελέτες και σχέδια εφαρμόζουν στην πράξη αυτό που λέμε πρόληψη κινδύνων. Υπάρχουν φορείς και αρμοδιότητες για την πρόληψη. Υπάρχουν και διοικητικές ευθύνες αν αυτοί οι φορείς δεν κάνουν τη δουλειά τους. Ευθύνες που προκύπτουν, αν δεν μετρούνται ατμοσφαιρικοί ρύποι, δεν απαγορεύονται οι νυχτερινές πτήσεις, δεν ελέγχονται τις γεωτρήσεις, αδειοδοτούνται έργα παράνομα, δεν εισπράττονται πρόστιμα και παραλείπεται η ποινική δίωξη.
Εμείς που συνεχίζουμε να μένουμε στο νησί και εκτός τουριστικής περιόδου, έχουμε έννομο συμφέρον στην επάρκεια των πόρων. Εμείς, όχι οι εταιρίες. Δεν έχουμε τα μέσα να μελετήσουμε τους κίνδυνους. Η διοίκηση όμως τα έχει. Όπως έχει τα μέσα να λάβει μέτρα αντιμετώπισης των ενδεχόμενων επιπτώσεών τους στο ανθρωπογενές περιβάλλον και τα οικοσυστήματα. Η μελέτη της οικονομικής δραστηριότητας και των οχλήσεων που προκαλεί, είναι υποχρέωση της διοίκησης. Όχι μόνο η αδειοδότηση των οικονομικών δραστηριοτήτων. Η πρόσβαση στο νερό, το έδαφος, και τους πόρους είναι συνταγματικό δικαίωμα.
Σημειώσεις
1) Στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ
2) «Ο τουρισμός της Κρήτης κατά τη δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα», πτυχιακή μελέτη του Πέτρου Ορφανάκη (1994),
(3) Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, 09/09/17
(4) Εφημερίδα Ρέθεμνος, 21/10/17
* Ο Γεώργιος Χ. Σμπώκος είναι διδάκτωρ Νομικής
