Την Πρωτοχρονιά υλοποιείται από την κυβέρνηση Τοκάγεφ η προαποφασισμένη κατάργηση του ελέγχου των τιμών των καυσίμων και άλλων βασικών προϊόντων. Την επόμενη μέρα οι Καζάκοι ξυπνούν και βλέπουν διπλασιασμένες τιμές στα πρατήρια καυσίμων. Ξεσπούν μαζικές λαϊκές διαμαρτυρίες, αρχικά σε επίκεντρα εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου (όπου υπάρχει μεγάλη παράδοση εργατικών αγώνων), που σύντομα επεκτείνονται και αλλού, με πιο άναρχο τρόπο. Τα συνθήματα ξεκινούν από καταγγελία της ακρίβειας και φτάνουν σε αιτήματα για πραγματική δημοκρατία, καθώς οι αυξήσεις αποτελούν μόνο την αφορμή για το ξέσπασμα της συσσωρευμένης λαϊκής δυσαρέσκειας εξαιτίας των δεκαετιών αυταρχισμού, διαφθοράς και πολιτικών εξαθλίωσης. Διαρκούν περίπου μία εβδομάδα, στη διάρκεια της οποίας οι άοπλες μάζες συχνά υπερφαλαγγίζονται από ένοπλους αντικαθεστωτικούς, ενώ το καθεστώς εξαπολύει εναντίον όλων αιματηρή καταστολή. Στο Αλμάτι και άλλες πόλεις καταλαμβάνονται ή πυρπολούνται σημαντικά δημόσια κτίρια, αστυνομικά τμήματα κ.λπ.
O Tοκάγεφ αντιδρά αποφασιστικά: παύει την κυβέρνηση, και αντικαθιστά τον Ναζαρμπάγεφ ως επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας – θέση κρίσιμη, που είχε διατηρήσει ο Ναζαρμπάγεφ και μετά την παραίτησή του από πρόεδρος. Ταυτόχρονα, στρέφεται για βοήθεια στον υπό ρωσική ηγεσία Οργανισμό Συμφώνου Συλλογικής Άμυνας, ο οποίος στέλνει ειδικές δυνάμεις «για την αποκατάσταση της τάξης». Τέλος, μετά το μαστίγιο ακολουθεί το καρότο: ο Τοκάγεφ ανακοινώνει ότι τίθεται πάλι σε ισχύ, για ένα εξάμηνο, ο κυβερνητικός έλεγχος των τιμών στα καύσιμα και τα τρόφιμα. Στις 11 Ιανουαρίου δηλώνει ότι «απεκατεστάθη πλήρως η νομιμότητα» κι ότι σύντομα θα φύγουν τα ξένα στρατεύματα – πράγματι, η αποχώρησή τους ξεκίνησε προχθές. Ο επίσημος απολογισμός μετρά 164 νεκρούς μεταξύ των διαδηλωτών, 18 νεκρούς αστυνομικούς και στρατιωτικούς, χιλιάδες τραυματίες και πάνω από 10.000(!) συλληφθέντες.
Σατραπείες κληροδοτημένες από τη σοβιετική εποχή
Πίσω από αυτό το κάπως τηλεγραφικό χρονικό όσων συνέβησαν τις πρώτες μέρες του 2022 στο Καζακστάν κρύβεται το διαρκές δράμα που βιώνουν οι λαοί των κεντροασιατικών πρώην σοβιετικών δημοκρατιών. Κατ’ όνομα ανεξάρτητα και δήθεν εκδημοκρατισμένα, τα περισσότερα νέα κράτη που αναδύθηκαν στην Κεντρική Ασία μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ εξακολούθησαν να κυβερνώνται από «κομμουνιστογενείς» σατράπες ή τους γόνους τους: Ναζαρμπάγεφ/Καζακστάν, Αλίεφ/Αζερμπαϊτζάν, Καρίμοφ/Ουζμπεκιστάν κ.ο.κ. Υπό την ηγεσία αυτών των «κομμουνιστών» που μεταλλάχθηκαν διαδοχικά σε «σοσιαλδημοκράτες», «ισλαμιστές», «εθνικιστές» ή/και «δημοκράτες» (αναλόγως του τι πούλαγε καλύτερα κάθε εποχή), εξελίχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς η λεηλασία του εθνικού πλούτου και της λαϊκής περιουσίας – χάρη στην επιβολή καθεστώτων ακραίου αυταρχισμού και τις ευλογίες ξένων πολυεθνικών και μεγάλων δυνάμεων. Η καθεμιά από τις οποίες θυμάται τα κυριαρχικά και δημοκρατικά δικαιώματα των λαών μόνο όταν η αντίπαλη αυξάνει την επιρροή της…
Στην περίπτωση του Καζακστάν, ο «εκσυγχρονιστής» Τοκάγεφ βρέθηκε αντιμέτωπος με μια αυθόρμητη λαϊκή εξέγερση, αλλά τελικά και με ένοπλη ανταρσία άγνωστης σύνθεσης. Αναγκάστηκε λοιπόν να πάρει κρίσιμες αποφάσεις. Στο εσωτερικό μετέτρεψε σε αποδιοπομπαίο τράγο την κυβέρνηση, τις μυστικές υπηρεσίες αλλά και τον «κηδεμόνα» Ναζαρμπάγεφ, και ταυτόχρονα επέλεξε μια σκληρή αντιμετώπιση όλων αδιακρίτως των διαμαρτυρόμενων (που τους αποκαλεί συλλήβδην τρομοκράτες, πράκτορες κ.λπ.). Έτσι επιχείρησε να αποκρύψει την πραγματική αιτία των διαμαρτυριών, που δεν είναι άλλη από τη συνολικά και διαχρονικά αντιδραστική πολιτική της καζάκικης ολιγαρχίας. Την ίδια στιγμή, σε εξωτερικό επίπεδο αναγκάστηκε να στραφεί για βοήθεια στη Ρωσία (παρόλο που ο ίδιος έχει εδώ και δεκαετίες ιδιαίτερες σχέσεις και με την Κίνα), η οποία ανταποκρίθηκε κεραυνοβόλα, δείχνοντας εντυπωσιακή επιχειρησιακή ετοιμότητα.
Η γεωπολιτική πτυχή
Κι εδώ ξεδιπλώνεται η δεύτερη πτυχή του δράματος, που αφορά το πώς εμπλέκονται οι ζωές και οι αγωνίες πλατιών μαζών με τις γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις των Μεγάλων. Στην καζάκικη περίπτωση η Μόσχα επέδειξε τρομερή αποφασιστικότητα, όπως είχε κάνει λίγα χρόνια νωρίτερα και στην Κριμαία. Υπό την αυξανόμενη πίεση της Δυτικής περικύκλωσης, ο Πούτιν έστειλε ένα ακόμη μήνυμα, ότι δεν ανέχεται την επέκτασή της και στο νότιο υπογάστριο της Ρωσίας. Με τις κινήσεις ισχύος για στήριξη του Τοκάγεφ (ο οποίος προνομοποιούσε μια «πολυπολική» εξωτερική πολιτική, αλλά πλέον είναι πιο σφιχτά εξαρτημένος από τον βόρειο γείτονά του) έκανε σαφές ότι το Καζακστάν και η ευρύτερη περιοχή θα παραμείνει υπό ρωσική επιρροή – και θα συμμετέχει πιο ενεργητικά στην ακτινωτή συμμαχία που οικοδομεί η Μόσχα για να απαντήσει στη Δύση.
Από εκεί και πέρα, ο βαθμός διείσδυσης π.χ. των αμερικανικών «επενδύσεων» σε χώρες όπως το Καζακστάν θα εξαρτάται από ευρύτερες συμφωνίες της Ρωσίας με άλλες δυνάμεις, και από δεσμεύσεις των «επενδυτών» ότι οι φιλοδοξίες τους είναι αποκλειστικά οικονομικές. Απ’ αυτήν την άποψη, δεν είναι τυχαίο ότι οι ΗΠΑ φρόντισαν να κρατήσουν σχετικά χαμηλούς τόνους στην κριτική τους, καθώς η Chevron και άλλες αμερικανικές πολυεθνικές αγωνιούν για τη διατήρηση της υπερκερδοφόρας εκμετάλλευσης των καζάκικων πρώτων υλών (κι εδώ βγάζει μάτι το «παράδοξο» του καπιταλισμού, να διπλασιάζονται εν μια νυκτί οι τιμές των καυσίμων σε μια χώρα που εξάγει πετρέλαιο και αέριο…). Όσο για τις ιδιαίτερες σχέσεις του Καζακστάν με χώρες όπως η Κίνα και η Τουρκία, η Ρωσία θεωρεί ότι μπορεί να τις διαχειριστεί, καθώς πρόκειται για δυνάμεις με τις οποίες για την ώρα περισσότερο συνομιλεί, παρά αντιπαρατίθεται – κάτι που δεν ισχύει για τη σχέση της με τις ΗΠΑ και γενικότερα το Δυτικό μπλοκ.
Αντί επιλόγου
Μ’ αυτά και μ’ αυτά, οι Καζάκοι επέστρεψαν βιαίως στην κανονικότητα. Ή μήπως όχι; Η εξέγερση των πρώτων ημερών του χρόνου, ακόμη και με τα πόδια της κομμένα από παράγοντες ξένους προς αυτήν πριν αρχίσει καλά-καλά να βαδίζει, παρήγαγε αποτελέσματα. Για να κατευνάσει τις λαϊκές τάξεις, ο Τοκάγεφ ξήλωσε μια ολόκληρη κυβέρνηση, επανέφερε (προσωρινά) τις παλιές τιμές σε καύσιμα και τρόφιμα, και απαλλάχθηκε από τον δυσφημιστικό κηδεμόνα του, τον Ναζαρμπάγεφ. Θα αναγκαστεί να κάνει και πιο μόνιμες, πιο ουσιαστικές παραχωρήσεις; Θα κλείσει τη σελίδα του αυταρχικού και διεφθαρμένου «ναζαρμπαγεφισμού», που κυβερνά με σιδερένια πυγμή (και… βαθιές τσέπες) το Καζακστάν εδώ και 40 σχεδόν χρόνια; Γεγονός είναι ότι επιτέθηκε για πρώτη φορά ανοιχτά στον προκάτοχό του, λέγοντας ότι «κάποιοι που στην εποχή Ναζαρμπάγεφ πλούτισαν υπερβολικά πρέπει τώρα να πληρώσουν τα χρωστούμενα στον λαό του Καζακστάν». Σύντομα θα φανεί τι εννοεί, και πόσο το εννοεί.
Το δεύτερο συμπέρασμα αφορά το γεγονός ότι η κατάληξη των γεγονότων στο Καζακστάν συνιστά σαφή γεωπολιτική επιτυχία της Μόσχας – η οικονομία της οποίας είναι ισχνή σε σχέση με αυτήν άλλων διεθνούς εμβέλειας δυνάμεων, διαθέτει όμως ένα τεράστιο και υπερσύγχρονο οπλοστάσιο, καθώς και άφθονες πρώτες ύλες. Έτσι καταφέρνει να στέκεται με το κεφάλι έξω από το νερό στη χαοτική τρικυμία της διεθνούς αντιπαράθεσης, και να υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια τα «κεκτημένα» της. Κατά τα άλλα, όπως και τους υπόλοιπους Μεγάλους, τη Ρωσία λίγο την ενδιαφέρει αν οι λαοί ζουν με αξιοπρέπεια. Επιζητά διατήρηση των «ιστορικών κεκτημένων» και «σταθερότητα» πάση θυσία. Η καζάκικη περίπτωση της έδωσε την ευκαιρία να δείξει πόσο έτοιμη είναι να υπερασπίσει τον «ζωτικό χώρο της».
Πρόβα τζενεράλε;
Στον σημερινό κόσμο δεν αντιπαλεύουν δύο μεγάλα στρατόπεδα με εκ διαμέτρου αντίθετα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα. Η παγκόσμια εικόνα είναι αντιφατική και χαοτική. Από τη μια το «σοσιαλιστικό διάλειμμα» του 20ού αιώνα έχει εκλείψει, και κυριαρχεί διεθνώς ένα ενιαίο σύστημα κοινωνικών σχέσεων. Από την άλλη, το σύστημα αυτό δεν μπορεί να ξεφύγει από τη διαρκή δομική κρίση που το ίδιο γεννά, και διαπερνιέται από βαθιές ρωγμές και λυσσαλέες αντιπαραθέσεις. Επιβιώνει καταστρέφοντας χώρες, λαούς και τον ίδιο τον πλανήτη, προωθώντας όλο και πιο απανθρωποποιητικούς «μετασχηματισμούς», και προετοιμάζοντας πιο γενικευμένες-επικίνδυνες συρράξεις. Στον πολυπολικό αυτό κόσμο δεν υπάρχει παντοδυναμία κανενός. Ασταθείς και μεταβαλλόμενες συμμαχίες επιχειρούν να παίξουν με τους συσχετισμούς, και οι συνιστώσες τους ελπίζουν ότι δεν θα τις τραβήξει κάτω η δίνη της πολύπλευρης κρίσης.
Σε ένα τέτοιο φόντο βλέπουμε να πολλαπλασιάζονται τα σοβαρά γεωπολιτικά επεισόδια. Οι ανταγωνιστές οχυρώνονται και ταυτόχρονα διεισδύουν σε «ζωτικούς χώρους» αντιπάλων, δοκιμάζοντας τα όρια και τις αντιδράσεις τους. Μέσα στους τελευταίους μόνο μήνες ταρακουνιόμαστε από τα απόνερα που προκάλεσε το σοκ της Δυτικής ταπείνωσης στο Αφγανιστάν, παρακολουθούμε το λευκορωσικό επεισόδιο, ανησυχούμε για την απειλή σύρραξης στην Ουκρανία και την Ταϊβάν, βλέπουμε μια λαϊκή διαμαρτυρία να μετασχηματίζεται σε γεωπολιτικό όπλο στην Κεντρική Ασία. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις είναι εμφανής η δυσκολία του Δυτικού παράγοντα, αδυνατισμένου από την πολυ-κρίση και τις ενδορρήξεις που τον ταλανίζουν, να επιβάλλει τη θέλησή του. Κάπως έτσι, πέρα από την Κίνα, ακόμη και δυνάμεις όπως η Ρωσία, δίχως διεθνές οικονομικό βάρος αλλά με ισχυρά βέλη στη φαρέτρα της (στρατιωτική ισχύς, ενεργειακά αποθέματα), μπορούν να στυλώνουν τα πόδια.
Η διάσωση του Τοκάγεφ από τη Ρωσία και τους συμμάχους της επιτεύχθηκε χάρη στη γοργή επέμβαση του CSTO*, ενός από τους σχετικά άγνωστους διεθνικούς οργανισμούς της νέας εποχής. Σ’ αυτόν, πέρα από τη Ρωσία, συμμετέχουν 5 ακόμη μετασοβιετικά κράτη (Αρμενία, Λευκορωσία, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν). Ο CSTO δεν είχε ποτέ ως τώρα «πραγματική» δράση, παρόλο που δεν έλειψαν οι ευκαιρίες – με πιο πρόσφατη την έκκληση της εγκαταλειμμένης Αρμενίας για βοήθεια έναντι του Αζερμπαϊτζάν, το οποίο εξοπλιζόταν από την Τουρκία και το Ισραήλ ταυτόχρονα. Τότε η Μόσχα κώφευσε. Τώρα όμως ενεργοποίησε το άρθρο 4 του Συμφώνου, που αφορά την παροχή βοήθειας από όλα τα μέλη του CSTO προς όποιο μέλος του δεχθεί επίθεση από τρίτο κράτος! Η ειρωνεία ήταν ότι την απόφαση ανακοίνωσε ο Αρμένιος πρωθυπουργός Πασινιάν, που έτυχε να έχει την κυκλική προεδρία του CSTO…
Επρόκειτο για επίδειξη αποφασιστικότητας και ετοιμότητας: μέσα σε λίγες ώρες από την αποστολή του αιτήματος του Τοκάγεφ άρχισαν να προσγειώνονται στο Καζακστάν τα ρωσικά μεταγωγικά που μετέφεραν χιλιάδες άνδρες των ειδικών δυνάμεων και εκατοντάδες τεθωρακισμένα από τη Ρωσία αλλά και τα άλλα κράτη μέλη του CSTO. Η επιχείρηση θα μπορούσε να θεωρηθεί και πρόβα τζενεράλε, «άσκηση με πραγματικά πυρά», για άλλου είδους συρράξεις. Πραγματικός αποδέκτης του μηνύματος, που συνδυάζεται με τη σκληρή στάση της Μόσχας στις διαπραγματεύσεις της Γενεύης, δεν είναι βέβαια οι κάθε είδους ένοπλοι που έδρασαν στο Αλμάτι κ.α., αλλά η κάθε άλλο παρά «μπετοναρισμένη» Δύση.
* Οργανισμός Συμφώνου Συλλογικής Άμυνας (odkb-csto.org).
Περί κατηγορηματικών «αναλύσεων»
Η αλήθεια είναι ότι το Καζακστάν δεν το γνωρίζουμε καλά. Οι λιγοστές άμεσες επαφές έχουν χαθεί, ιδίως από τότε που το καθεστώς έθεσε οριστικά εκτός νόμου το Κ.Κ. κι άλλες παρεμφερείς πολιτικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις. Πλέον οι αριστεροί στο Καζακστάν είναι είτε παράνομοι, είτε κατοικίδια – τέτοια είναι η περίπτωση του «Λαϊκού Κ.Κ. Καζακστάν», νυν σκέτου «Λαϊκού Κόμματος Καζακστάν», που στήριζε ξεδιάντροπα τον Ναζαρμπάγεφ και τώρα τον Τοκάγεφ. Οι πηγές ανεξάρτητης ενημέρωσης είναι επίσης δυσεύρετες, και οι πληροφορίες συχνά αντικρουόμενες. Μόνο με τη βοήθεια της όποιας κατανόησης και ανάλυσης των διεθνών τάσεων και εξελίξεων έχει κατακτηθεί, μπορεί να σχηματιστεί μια γενική εικόνα που να προσεγγίζει κάπως την πραγματικότητα για μια «άγνωστη» χώρα όπως το Καζακστάν*.
Γι’ αυτό προκαλεί εντύπωση η κατηγορηματικότητα των περισσότερων τοποθετήσεων που δημοσιεύονται στα εγχώρια ΜΜΕ – η πλειοψηφία των οποίων «μεταφράζει» αναλύσεις ναυαρχίδων των Δυτικών ΜΜΕ και non paper Δυτικών δεξαμενών σκέψης… ή και πρεσβειών. Δυστυχώς το ίδιο κατηγορηματικό και πολύξερο ύφος συναντά κανείς και στις (σπανιότερες) τοποθετήσεις που δεν υιοθετούν τη Δυτική επιχειρηματολογία. Μία κατηγορία είναι αυτές που υποβαθμίζουν τη διείσδυση εξωτερικών –και ένοπλων– παραγόντων ποικίλης προέλευσης στο αυθόρμητο λαϊκό ξέσπασμα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις εξαντλούν την αυστηρότητά τους (π.χ. Αραβική Άνοιξη). Περί ΚΚΕ και άλλων «ορθόδοξων» ερμηνειών ο λόγος. Μία άλλη κατηγορία είναι όσοι θεωρούν ότι η μοναδική ρεαλιστική στάση σήμερα είναι να στηριχθεί ο όποιος αντίπαλος του Δυτικού πόλου, κι έτσι μετατρέπονται σε απολογητές της ρωσικής ή/και κινεζικής πολιτικής. Στην περίπτωση του Καζακστάν, φτάνουν να παρουσιάζουν τον Τοκάγεφ ως «προοδευτικό» παράγοντα…
* Βλ. μεταξύ άλλων το άρθρο Αλλαγή φρουράς στο Καζακστάν; (φύλλο 447), που γράφτηκε λίγο μετά τις λαϊκές διαμαρτυρίες οι οποίες εξανάγκασαν τον Ναζαρμπάγεφ να αποτραβηχτεί από την επίσημη κρατική ηγεσία. Εκεί επισημαινόταν πως όλες οι πτέρυγες της λεγόμενης διεθνούς κοινότητας είχαν μόνο καλά λόγια να πουν για τον μετρ των μεταλλάξεων και της διατήρησης καλών σχέσεων με τη Ρωσία, με ταυτόχρονα ανοίγματα σε κάθε άλλη μεγάλη δύναμη (εξαιρετικά κερδοφόρα για τον ίδιο και τον κύκλο του). Το άρθρο τελείωνε με μια φράση του Πούτιν που εξηγεί πολλά: «Ιστορικά, δεν υπήρξε ποτέ καζάκικο κράτος πριν τον Ναζαρμπάγεφ. Είναι προς το συμφέρον του Καζακστάν να παραμείνει εντός του μεγάλου ρωσικού κόσμου»…
Το Καζακστάν με μια ματιά
Έκταση: 2.724.900 τετρ. χλμ. (η 9η μεγαλύτερη παγκοσμίως).
Πληθυσμός: 19.083.000 κάτοικοι (η 10η πιο αραιοκατοικημένη χώρα στον κόσμο).
Εθνότητες: Καζάχοι 68%, Ρώσοι 19%, Ουζμπέκοι 3%, λοιποί 10%.
Θρησκεία: μουσουλμάνοι 72%, χριστιανοί 23%, άθρησκοι κ.ά. 5%.
ΑΕΠ: 194 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (ΔΝΤ, 2021).
Ετήσιο κατά κεφαλή ΑΕΠ: 10.157 δολάρια ΗΠΑ.
Στιγμές στην ιστορία
13ος αιώνας: Το σημερινό Καζακστάν, που ήδη αποτελούσε σταθμό του Δρόμου του Μεταξιού, κυβερνάται από τη Χρυσή Ορδή των Μογγόλων.
15ος-18ος αιώνας: Ιδρύεται το Καζάκικο Χανάτο, που σταδιακά εξαπλώνεται σε μεγάλο τμήμα της Κεντρικής Ασίας, και διαμορφώνεται η καζάκικη ταυτότητα και γλώσσα.
19ος αιώνας: Αυξάνεται η ρωσική ισχύς, ώσπου το Καζακστάν καταλαμβάνεται από την τσαρική αυτοκρατορία. Εγκατάσταση ρωσικών πληθυσμών και χρήση της ρωσικής γλώσσας.
1917-20: Η ανατροπή του τσαρισμού επιτρέπει καθεστώς αυτονομίας του Καζακστάν. Το 1920 εντάσσεται και επίσημα στην ΕΣΣΔ ως τμήμα της Αυτόνομης Σ.Σ.Δ. Κιργιστάν.
1925-27: Ιδρύεται η Καζάκικη Αυτόνομη Σ.Σ.Δ., εντός του ρωσικού τμήματος της ΕΣΣΔ, με πρωτεύουσα το σημερινό Αλμάτι.
1936: Ιδρύεται η Καζάκικη Σ.Σ.Δ. ως ισότιμο μέλος των σοβιετικών δημοκρατιών που συγκροτούν την ΕΣΣΔ. Εκεί εξορίζονται πριν και κατά τον πόλεμο εκατοντάδες χιλιάδες Γερμανοί του Βόλγα, Έλληνες και Τάταροι της Κριμαίας.
Μεταπολεμικά: Παρά την ανάπτυξη της βιομηχανίας, η αγροτική παραγωγή παραμένει ο σημαντικότερος κλάδος. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ισχυρός άνδρας του Καζακστάν αναδεικνύεται ο Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ.
1991-2018: Το Καζακστάν είναι η τελευταία συνιστώσα της ΕΣΣΔ που κηρύσσει την ανεξαρτησία της. Με επικεφαλής πάντα τον Ναζαρμπάγεφ, εντείνεται η λεηλασία του εθνικού πλούτου. Το καθεστώς οργανώνει παρωδίες εκλογών και ελίσσεται μεταξύ αντιτιθέμενων ξένων δυνάμεων. Η πρωτεύουσα μεταφέρεται στην Αστάνα, που μετονομάζεται σε Νουρσουλτάν. Ξεσπούν όλο και μαζικότερες εξεγέρσεις που πνίγονται στο αίμα.
2019: Ο Ναζαρμπάγεφ αποσύρεται ζάπλουτος, διατηρώντας όμως την επιρροή του. Ορίζει διάδοχό του τον «εκσυγχρονιστή» Τοκάγεφ, και πρόεδρο της βουλής την κόρη του.
