Ολοκληρώθηκε η σύνοδος των BRICS στο Καζάν της Ρωσίας (22-24 Οκτωβρίου). Το τριήμερο υπήρξε γεμάτο από διαβουλεύσεις και άλλες κινήσεις που είναι πρόωρο να αποτιμηθούν στην ολότητά τους.
Η σύνοδος παρουσίασε τη «Διακήρυξη του Καζάν», κείμενο ολιστικής προσέγγισης μέσα στο οποίο –συχνά με πολύ διπλωματικές/τεχνοκρατικές διατυπώσεις– θίγεται πλήθος ζητημάτων που συνθέτουν τις πολιτικές, οικονομικές και πολιτισμικές πλευρές της ανάγκης μεταρρύθμισης του συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης. Θίγεται επίσης το ζήτημα της παγκόσμιας σταθερότητας και ασφάλειας σε μια περίοδο πολλαπλασιασμού και κλιμάκωσης των διεθνών συγκρούσεων ανάμεσα στη Δύση και τις ανερχόμενες δυνάμεις, αλλά και εξελισσόμενης παγκόσμιας, οξυμένης, συστημικής κρίσης. Η Διακήρυξη αποτυπώνει εκτός των άλλων τις επιδιωκόμενες λεπτές ισορροπίες μέσα στη μεγάλη ετερογένεια των BRICS, όπως και τις στρατηγικές επιδιώξεις Ρωσίας και Κίνας κυρίως, αλλά και των άλλων μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων που συμμετέχουν. Με τον τρόπο της δίνει μηνύματα για τις πολυεπίπεδες αντιφάσεις που παραμένουν προς αντιμετώπιση. Ξεχωρίζοντας κάποια κύρια θέματα-μοτίβα αιχμής που διατρέχουν το κείμενο, πρέπει να συμπεριλάβουμε τα ακόλουθα:
1. Αναδιαπραγμάτευση των όρων αποτύπωσης του συσχετισμού δυνάμεων εντός του παγκόσμιου συστήματος δακυβέρνησης. Σε πολιτικό (ΟΗΕ, G20) και σε οικονομικό επίπεδο (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα) δηλώνεται η απαίτηση αναδασμών που θα αναθεωρούν τη Δυτικοκεντρική αρχιτεκτονική του κόσμου όπως προέκυψε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ότι ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Α. Γκουτέρες, παρών στο Καζάν, συνηγόρησε υπέρ αυτής της άποψης, έχει βαρύνουσα σημασία, και δίνει ένα μέτρο των βαθύτερων μετατοπίσεων που συντελούνται στο παγκόσμιο σύστημα.
2. Ανάγκη προώθησης μέτρων αποσύμπλεξης από το Δυτικό νομισματικό σύστημα («αποδολαριοποίηση») και από το καθεστώς μονοπώλησης από τη Δύση των συστημάτων πληρωμών. Μαζί με την έκφραση της ζωτικής ανάγκης, γίνονται εμφανείς και οι τεράστιες περιπλοκές του εγχειρήματος, που δείχνει ότι βρίσκεται εν πολλοίς σε φάση μελέτης, διερεύνησης και πιλοτικών εφαρμογών.
3. Δήλωση πρόθεσης εισδοχής νέων μελών στους BRICS, ανταπόκριση στη ζήτηση που υπάρχει από σειρά χωρών, αλλά και περίσκεψη για τη διαχείριση της ετερογένειας και των πολλαπλών καθεστώτων σχέσεων (και συμφερόντων) με τη Δύση των διαφορετικών χωρών που εμπλέκονται στη διαδικασία.
Υβριδική εικόνα με πολλαπλές αντινομίες – Δύο εισαγωγικά λόγια
Στη διαδικασία BRICS αλληλοσυμπλέκονται οι διακριτές παραλλαγές καπιταλιστικής/τεχνοκρατικής λογικής των κοσμοκρατορικών δυνάμεων που σέρνουν τον χορό (Κίνα, Ρωσία), με την ανάγκη αναφοράς στην εκπροσώπηση του «Παγκόσμιου Νότου», με την τελευταία να είναι εκτός των άλλων και αναγκαίος όρος για τα στρατηγικά συμφέροντα Κίνας και Ρωσίας. Επίσης αποκτούν όλο και πιο ενισχυμένο βάρος οι «ενδιάμεσοι ρόλοι» (ανάμεσα σε Δύση και «μη-Δύση») μιας σειράς υπολογίσιμων περιφερειακών δυνάμεων, η καθεμία των οποίων έχει (σχεδόν μοναδικές) ιδιαιτερότητες. Μια ακόμη αρκετά υποφωτισμένη πλευρά: η κινεζική προγραμματική προβολή «μιας άλλης αρμονικής παγκοσμιοποίησης» και οι σχέσεις που δείχνει να έχει η λογική της (και η γλώσσα της) με στρατηγικές βλέψεις διεθνοποιημένων μερίδων του παγκόσμιου κεφαλαίου («Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ», «Στόχοι για την Παγκόσμια Αειφόρο Ανάπτυξη» κ.ά.). Σε κάθε περίπτωση, οι BRICS εξελίσσονται σε επιδραστικότατη συνιστώσα για τη διαμόρφωση των διεθνών εξελίξεων. Το θέμα είναι καίριας σημασίας, και φιλοδοξούμε να ανοίξουμε μια ουσιαστική συζήτηση γύρω απ’ αυτό μέσα από τις στήλες του Δρόμου.
Στο σημερινό φύλλο παραθέτουμε δύο άρθρα που δίνουν μια εικόνα των ρωσικών και των κινεζικών απόψεων αντίστοιχα. Το πρώτο, με τίτλο «Τι μπορούν και τι δεν μπορούν να επιτύχουν οι BRICS», είναι του A. Κορτούνοφ, διευθυντή της «δεξαμενής σκέψης» RIAC, ανθρώπου με μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της ρωσικής κρατικής πολιτικής. Στο δεύτερο κείμενο παρατίθενται εκτενή αποσπάσματα από άρθρο της γνωστής κινεζικής αγγλόφωνης εφημερίδας «Global Times», που απηχεί τις θέσεις της κυβέρνησης της Κίνας. Έχει τίτλο «Ο Σι υποστηρίζει μια ανάπτυξη υψηλής ποιότητας στο πλαίσιο μιας μεγαλύτερης συνεργασίας των BRICS», και ακολουθεί την κινεζική συνήθεια έκφρασης της άποψης που θέλει να προβάλει μέσω της παράθεσης επιλεγμένων τοποθετήσεων τρίτων παραγόντων που την ενισχύουν.
Η ΡΩΣΙΚΗ ΣΚΟΠΙΑ
Τι μπορούν και τι δεν μπορούν να επιτύχουν οι BRICS
του Αντρέι Κορτούνοφ*
Μερικοί παρατηρητές βλέπουν τους BRICS με ελπίδα, ή ακόμη και με θαυμασμό, θεωρώντας τους ένα σύμβολο των πολυαναμενόμενων αλλαγών στο διεθνές σύστημα που θα το καθιστούσαν πιο δημοκρατικό και δίκαιο. Άλλοι εκφράζουν τον σκεπτικισμό τους και τις ανησυχίες τους για τη γρήγορη ανάδυση των BRICS, προβλέποντας ότι αυτή συνδέεται με μια σκληρή αντιπαράθεση ανάμεσα στη Δύση και τους Λοιπούς, με επακόλουθο τον κατακερματισμό της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας. Αρκετά συχνά αυτές οι ελπίδες ή οι φόβοι εμφανίζονται πολιτικά φορτισμένοι, και ξεφεύγουν από οποιοδήποτε λογικό μέτρο. Ας εξετάσουμε πιο προσεκτικά την ομάδα BRICS, προσπαθώντας να διακρίνουμε τι μπορεί και τι δεν μπορεί να δώσει στο εγγύτερο μέλλον:
- Οι BRICS δεν μπορούν να γίνουν ένα εγχείρημα παγκόσμιας οικονομικής ολοκλήρωσης. Το συνολικό εμπόριο εντός του χώρου των «παλαιών» BRICS είναι σημαντικά μικρότερο απ’ ό,τι για παράδειγμα το εμπόριο ανάμεσα στην Κίνα και την ομάδα ASEAN, ή ανάμεσα στην Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί για τις αμοιβαίες επενδύσεις ή για την πολυμερή εντός BRICS έρευνα & ανάπτυξη (R&D) και τις αλυσίδες παραγωγής. Επί του παρόντος, είναι δύσκολο να φανταστούμε ακόμη και μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου που να περιλαμβάνει όλη την τεράστια έκταση των BRICS – οι ανησυχίες για τη συντριπτική οικονομική ισχύ της Κίνας είναι έντονες εντός των BRICS.
- Οι BRICS δεν θα εξελιχθούν σε μια πολυμερή συμμαχία, πολιτική ή με σκοπό την ασφάλεια, αντιδυτικής φύσης. Όντας μια ομαδοποίηση σαφώς μη-Δυτική, οι BRICS δεν είναι και δεν θα γίνουν μια αντιδυτική συμμαχία. Επιπλέον, πολλά από τα μέλη των BRICS έχουν εκφράσει επιφυλάξεις ως προς την ένταξή τους σε άκαμπτες πολιτικές και στρατιωτικές συμμαχίες ή μπλοκ, θεωρώντας ότι τέτοιες επιλογές θα μπορούσαν να περιορίσουν την κυριαρχία τους και να θέσουν σε διακινδύνευση την ελευθερία των κινήσεών τους στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής.
- Οι BRICS δεν είναι πιθανό ότι θα συνεισφέρουν πολύ στην επίλυση διαφορών ανάμεσα στα μέλη τους ή διενέξεων ανάμεσα σε μέλη τους και σε τρίτα μέρη. Οι BRICS είναι με δυσκολία σε θέση να βοηθήσουν τον ΟΗΕ ως πολυμερής μηχανισμός διατήρησης της ειρήνης, και είναι πολύ απίθανο ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υπό την παρούσα σύνθεση των μονίμων μελών του θα αποφάσιζε ποτέ να αναθέσει στους BRICS μια τέτοια αποστολή.
- Οι BRICS δεν θα γίνουν ποτέ κάποιο αντίστοιχο των G7. Οι BRICS είναι μια ετερογενής, όχι ομοιογενής κοινότητα εθνών που αντιπροσωπεύουν μοναδικούς πολιτισμούς με τα δικά τους, αρκετά ιδιαίτερα, συστήματα αξιών και πολιτικούς θεσμούς. Δεν υπάρχει κάποια ηγετική δύναμη εντός BRICS (όπως οι ΗΠΑ στους G7), ούτε κάποια αντίστοιχη ιεραρχία. Ούτε η Κίνα, ούτε η Ρωσία ή κάποιο άλλο μέλος της ομάδας μπορεί να επιβάλλει τη θέλησή του ή τις προτεραιότητές του στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.
Από την άλλη:
- Οι BRICS μπορούν να προωθήσουν το εμπόριο και τις επενδύσεις ανάμεσα στα μέλη τους, όπως επίσης να συνεισφέρουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αυτών των μελών. Αν και η NDB (New Development Bank – Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα) και η CRA (Contingent Reserve Arrangement – Συμφωνία για Αποθεματικό Έσχατης Καταφυγής) παραμένουν σχετικά νέες και περιορισμένες πρωτοβουλίες, με την πάροδο του χρόνου μπορούν να εξελιχθούν σε ακρογωνιαίους λίθους της νέας παγκόσμιας οικονομικής αρχιτεκτονικής. Επιπλέον, οι BRICS έχουν σκοπό να επιταχύνουν τη διαδικασία αποδολαριοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας που βρίσκεται σε εξέλιξη, προωθώντας το εμπόριο με τη χρήση των εθνικών νομισμάτων ανάμεσα στα μέλη τους και πειραματιζόμενοι με μια καινοτόμο πλατφόρμα ψηφιακών πληρωμών (την αποκαλούμενη BRICS Bridge – «Γέφυρα των BRICS») και άλλους μηχανισμούς πληρωμών.
- Οι BRICS θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη σχηματοποίηση κοινών μη Δυτικών προσεγγίσεων σε παγκόσμια προβλήματα. Η σημασία αυτού του ρόλου που μπορούν να παίξουν οι BRICS θα αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου – η ομάδα μπορεί να γίνει ένας από τους πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς που έχει στη διάθεσή του ο Παγκόσμιος Νότος προκειμένου να ακούγεται η φωνή του στις προσεχείς συζητήσεις σχετικά με τη νέα παγκόσμια τάξη.
- Οι BRICS είναι σε θέση να συμβάλουν στον διάλογο των πολιτισμών. Εάν ο πολιτικός διάλογος σε υψηλό επίπεδο εντός BRICS είναι ο σκελετός της ομάδας, ενώ το εμπόριο και οι επενδύσεις αντιπροσωπεύουν τη μυική τους μάζα, η κοινωνική διάδραση στις πολλαπλές μορφές και επίπεδά της θεωρείται το αίμα που δίνει ζωή στο σώμα τους.
- Οι BRICS μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πηγή ιδεών και προτάσεων για τον ΟΗΕ, τους G20 και άλλα οικουμενικά σώματα. Όντας μια σημαντική μη Δυτική ομάδα εθνών, οι BRICS είναι σε θέση να σπάσουν το Δυτικό μονοπώλιο και να εμφανιστούν με προτάσεις που θα αντανακλούν τα θεμελιώδη συμφέροντα μιας μεγάλης μερίδας αναπτυσσόμενων χωρών που δεν περιορίζεται μόνο στα μέλη των BRICS.
Είναι σαφές λοιπόν ότι το 2024 μπορεί να αποτελέσει ιστορικό σημείο καμπής για την ομάδα BRICS – όχι μόνο ως προς την ένταξη νέων μελών αλλά και ως προς την εξέλιξή τους από πολιτικό όμιλο υψηλού επιπέδου σ’ ένα από τα απαραίτητα δομικά στοιχεία της αναδυόμενης παγκόσμιας τάξης. Η αποστολή των ηγετών των BRICS στο Καζάν είναι υψηλών απαιτήσεων, αλλά όχι ανεπίτευκτη.
* Ο Αντρέι Κορτούνοφ είναι διευθυντής του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων, στην ιστοσελίδα του οποίου (russiancouncil.ru) δημοσιεύθηκε το παρόν άρθρο του στις 23/10/2024.
Η ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΣΚΟΠΙΑ
Ο Σι υποστηρίζει μια ανάπτυξη υψηλής ποιότητας στο πλαίσιο μιας μεγαλύτερης συνεργασίας των BRICS
των Ζάο Γιουσά και Βανγκ Τιανμί*
Ο Κινέζος προέδρος Σι Τζινπίνγκ κάλεσε την Τετάρτη τα μέλη των BRICS να συμπορευτούν με τη γενική τάση της ανόδου του Παγκόσμιου Νότου και να ανταποκριθούν ενεργά στα αιτήματα των χωρών για ένταξή τους στον μηχανισμό συνεργασίας BRICS. Η ομάδα θα πρέπει να προωθήσει τη διαδικασία διεύρυνσής της με νέα μέλη προβλέποντας την υιοθέτηση του θεσμού της συνεργαζόμενης χώρας, ώστε να ενισχύσει την εκπροσώπηση και τη φωνή των αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια διακυβέρνηση, δήλωσε ο Σι. Έκανε τις παρατηρήσεις αυτές απευθυνόμενος στην 16η Σύνοδο Κορυφής των BRICS.
Κάλεσε τα μέλη των BRICS να οικοδομήσουν τους «BRICS με στόχο την ειρήνη» και να λειτουργήσουν ως θεματοφύλακες της κοινής ασφάλειας, προτρέποντας τις χώρες BRICS να προάγουν τις τρεις αρχές: της μη επέκτασης των θεάτρων του πολέμου, της μη κλιμάκωσης του πολέμου και της αποφυγής των προκλήσεων από όλες τις πλευρές, και να εργαστούν για την αποκλιμάκωση της κρίσης στην Ουκρανία το συντομότερο δυνατό.
Ο Κινέζος πρόεδρος κάλεσε επίσης τα μέλη των BRICS να οικοδομήσουν τους «BRICS στραμμένους προς την καινοτομία» και να εργαστούν πρωτοποριακά για την επίτευξη ανάπτυξης υψηλής ποιότητας. Επιπλέον, κάλεσε τα μέλη των BRICS να οικοδομήσουν τους «πράσινους» BRICS και να δραστηριοποιηθούν ως φορείς της βιώσιμης ανάπτυξης.
Ο Σι κάλεσε επίσης για μια οικοδόμηση των BRICS προσανατολισμένη προς τη δικαιοσύνη και τέτοια ώστε να ηγηθούν της μεταρρύθμισης του παγκόσμιου συστήματος διακυβέρνησης. Ο Κινέζος πρόεδρος κάλεσε επίσης τις χώρες BRICS να υποστηρίξουν την ειρηνική συνύπαρξη και την αρμονία ανάμεσα στους πολιτισμούς.
Η τρέχουσα σύνοδος κορυφής των BRICS αποφάσισε να προσκαλέσει έναν αριθμό εθνών να ενταχθούν ως συνεργαζόμενες χώρες, δήλωσε ο Σι, χαιρετίζοντας την απόφαση αυτή ως μια ακόμη σημαντική εξέλιξη στην πορεία της ανάπτυξης των BRICS.
Χειροπιαστά αποτελέσματα και ευκαιρίες
Εμπειρογνώμονες σημειώνουν ότι, με την πάροδο των ετών, οι BRICS έχουν διαφοροποιηθεί από άλλους οργανισμούς ως προς τα απτά αποτελέσματα και την σημαντική πρόοδο που επιτεύχθηκε στην πορεία της συνεργασίας. Τα αποτελέσματα αυτά όχι μόνο έχουν ενισχύσει την ελκυστικότητα του οργανισμού στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, αλλά και ενίσχυσαν επίσης τη φωνή τους, συνασπίζοντας την επιρροή τους και καθιερώνοντας τους BRICS ως σταθερή δύναμη για την διαφύλαξη της παγκόσμιας ασφάλειας.
Αρκετοί πολυμερείς μηχανισμοί συνεργασίας μπορούν να χαρακτηριστούν περισσσότερο ως «όμιλοι συζητήσεων», καθώς τείνουν να λειτουργούν σε αφηρημένο, γενικό επίπεδο. Αλλά οι BRICS έχουν αποδειχθεί διαφορετικοί, και έχουν επιτύχει πολλά απτά αποτελέσματα που τους κάνουν να ξεχωρίζουν, δήλωσε στους Global Times ο Βανγκ Γιουμίνγκ, διευθυντής του Ινστιτούτου Αναπτυσσόμενων Χωρών στο Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών της Κίνας στο Πεκίνο.
Για παράδειγμα, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, η οποία ιδρύθηκε από τους BRICS, έχει συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη των υποδομών και στη βιώσιμη ανάπτυξη στις αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ η ίδρυση του Κέντρου Καινοτομίας για τη Νέα Βιομηχανική Επανάσταση στο πλαίσιο των BRICS, στην Σιαμέν [της Κίνας], έχει επιτύχει αξιοσημείωτα αποτελέσματα ως προς τη διάδοση των σχετικών πολιτικών, την ανάπτυξη έργων και την εκπαίδευση ταλέντων, δήλωσε ο Βανγκ.
Η φωνή του Παγκόσμιου Νότου
Οι χώρες BRICS κατά κύριο λόγο ασκούν διαμεσολαβητικούς ρόλους και βοηθούν στην ανακούφιση των συνεπειών στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των συνεχιζόμενων κρίσεων ασφαλείας, δήλωσε την Τετάρτη (23/10) στους Global Times ο Λι Χαϊντόνγκ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Κίνας.
Ο Λι δήλωσε ότι η προτεινόμενη από την Κίνα Πρωτοβουλία για την Παγκόσμια Ασφάλεια έχει ασκήσει την επιρροή της στον μηχανισμό BRICS, πράγμα που σημαίνει ότι οι χώρες μέλη αναμένεται ότι θα επιδιώξουν να ασκήσουν τον ρόλο τους στις υπάρχουσες κρίσεις, συγκρούσεις και αναταραχές προς την κατεύθυνση της σταδιακής άμβλυνσης και επίλυσής τους.
Πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου αντιτίθενται στη Δυτική προσέγγιση της όξυνσης των συγκρούσεων και της παροχής στρατιωτικής υποστήριξης. Αντιθέτως, υποστηρίζουν πολιτικές λύσεις και διπλωματική προσέγγιση για την επίλυση των διαφορών, σημείωσε ο Βανγκ. Τόνισε ότι αυτή η σύνοδος κορυφής έχει ως στόχο να ενισχύσει τις φωνές του Παγκόσμιου Νότου όσον αφορά τις συνεχιζόμενες παγκόσμιες συγκρούσεις και να προσφέρει μια εναλλακτική λύση στον Δυτικό τρόπο επίλυσης των ζητημάτων των θερμών εστιών σύγκρουσης.
Οι BRICS ποτέ δεν προσπάθησαν να εκτοπίσουν οποιονδήποτε από τους υφιστάμενους οργανισμούς. Στόχος τους είναι να μεταρρυθμίσουν την παγκόσμια τάξη και να βρουν καινοτόμες λύσεις για τις ανισότητές της, επιδιώκοντας ένα σύστημα που θα είναι δίκαιο και ισότιμο και θα υποστηρίζει ένα μοντέλο διακυβέρνησης που θα χαρακτηρίζεται από την από κοινού λήψη των αποφάσεων, τη διαβούλευση και το αμοιβαίο όφελος, δήλωσε ο Τσου Τιανσιάνγκ, εκτελεστικός πρύτανης του Ινστιτούτου Σπουδών BRICS στο Πανεπιστήμιο Διεθνών Σπουδών Σετσουάν.
* Ανταποκρίτριες των Global Times στη σύνοδο των BRICS. Η παρούσα ανταπόκρισή τους δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα της αγγλόφωνης κινεζικής εφημερίδας (www.globaltimes.cn) στις 24/10/2024.
